Nhà thờ Tổ ca trù họ Ngô (huyện Thường Tín)
Nhà thờ Tổ ca trù họ Ngô thuộc địa phận xã Tô Hiệu, huyện Thường Tín, Hà Nội.
Họ Ngô ở huyện Thường Tín vốn là một dòng họ có truyền thống với nghiệp hát ca trù. Trải nhiều đời, người trong dòng họ luôn tụ họp tại nhà thờ họ để cùng nhau hát ca, ôn lại truyền thống tốt đẹp, tưởng nhớ công lao to lớn mà tổ tông đã khai nghiệp. Từ đường họ Ngô khá khang trang, tại đây còn lưu giữ được nhiều những di vật quý như câu đối chữ Hán, sắc phong...
Hiện tại, nhà thờ gồm: cổng, bức bình phong và nhà thờ chính. Cổng nhà thờ họ Ngô xây theo kiểu cổng nhà cổ những năm đầu thế kỷ XX. Cổng giả hai tầng, bên trên đắp nổi ba chữ Hán “Ngô tộc môn”, dưới có các ô lồng đèn đắp cách điệu hoa giành, thân cột trụ để trống. Phía trên cùng cổng đắp hình mô phỏng tích lưỡng long chầu nguyệt. Cổng nhà thờ không đối diện với mặt trước mà bố trí ở sườn nách, qua cổng theo lối dài vào sân. Nhà thờ có 3 gian 2 chái, các bộ vì chịu lực chính được làm theo kiểu “vì kèo giá chiêng quá giang trốn một cột”. Nhà thờ chia thành 3 gian, gian giữa thờ cụ tổ Ngô Quý Công và phu nhân, hai gian bên thờ các cụ trong dòng họ. Các gian từ đường đều xây bệ thờ trang trọng. Đặc biệt ở gian giữa, bệ thờ to và cao hơn hai gian bên, phía trong cùng đặt khám thờ kép, trong khám có tượng tổ nghề và phu nhân. Khám cao 1m34, rộng 98cm, dày 75cm với ba lớp cửa trang trí. Lớp thứ nhất của diềm khám được chạm trổ công phu, phía trên cùng là hình tượng lưỡng long chầu nguyệt, xung quanh chạm tứ quý. Lớp thứ hai nhỏ hơn chạm hình một cuốn thư và tứ quý. Lớp trong cùng chạm cầu kỳ tích lưỡng long chầu nguyệt cách điệu, các cửa khám đều chạm hình một vị quan văn trong tư thế chầu, bốn góc cánh cửa chạm hình vân mây. Hai cột trụ chính với sức chịu lực và sức nặng của mái khám được tạo tác hình tròn khối với hình rồng chạm chạy dài từ phần trên xuôi xuống phía dưới. Các mặt bên đều bưng kín.
Hai bệ thờ hai gian bên đặt bài vị, bia đá thờ các cụ các đời của dòng họ. Đặc biệt gian bên phải có một tấm bia ghi việc trùng tu từ đường, niên hiệu Duy Tân thứ 5 (1911), bia cao 72cm, rộng 50cm. Cộng cả gian bên trái còn có ba bia hậu khác cùng một tấm bia nhỏ ghi danh những người con họ Ngô là liệt sĩ đã có công với cách mạng.
Theo các cụ cao niên trong vùng truyền lại, thì nhà thờ thờ cụ tổ là Ngô Quý Công, tự Phúc Khánh. Ngô Quý Công là người văn khoa võ lược, am hiểu sâu sắc về âm luật của nghệ thuật ca trù, đã từng được phong tước Đông Quận công, chức Đô đốc phủ tả đô đốc thiên phó quận công và Chính thất Diệu hầu phu nhân Mai Quý thị, hiệu Huệ Minh, tự là Châu Thực Bồ tát.
Trong tâm thức của người dân nơi đây thì trước đây dòng họ có một nhà trò trên phủ Thường Tín. Xưa, hàng năm vào tháng giêng, dòng họ tổ chức đàn ca tại chùa Mui, vì họ có đặt mộ tổ tại khu đất thuộc địa phận này.
Giáo phường ca trù họ Ngô đã được triều Nguyễn sắc phong như sau: “Sắc phong cho giáp Giáo phường, xã Đông Chiểu, phủ Thường Tín, tỉnh Hà Đông phụng sự Linh Phù Hoàng Anh phu nhân tôn thần hộ quốc tỷ dân thật là linh ứng. Nay, trầm tử tuần đại khánh nên nhân đó ban chiếu và phong cho là Trinh khiết dực bảo trung hưng tôn thần, chuẩn hứa phụng sự. Thần hãy bảo vệ che chở cho dân ta.
Kính vậy thay!
Triều vua Khải Định thứ 9, tháng 7 ngày 25”.
Hằng năm, dòng họ thường tổ chức những ngày lễ để cùng nhau tưởng nhớ tới tổ tiên, tới những người đã có công tạo dựng sự nghiệp trong dòng họ vào ngày 22 đến ngày 23 tháng giêng âm lịch.
Nhà thờ Tổ ca trù họ Ngô đã được UBND tỉnh Hà Tây xếp hạng là di tích lịch sử - văn hoá dạng lưu niệm danh nhân năm 2007./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02