Đền, chùa Tó (huyện Đông Anh)
Đền, chùa Tó thuộc địa phận xã Uy Nỗ, huyện Đông Anh, Hà Nội.
Đền, chùa Tó thuộc miền Oai Nỗ, xã Uy Nỗ, huyện Đông Anh, Hà Nội. Nằm trên vùng đất đậm đặc các di chỉ khảo cổ học, có niên đại sớm, nơi đây được tạo dựng, phát triển và gắn bó mật thiết với nhà nước Âu Lạc của vua An Dương Vương Thục Phán vào thế kỷ III trước Công nguyên. Những địa danh quen thuộc như Oai Nỗ, Cường Nỗ, Kính Nỗ, Uy Nỗ đều gắn liền với câu chuyện Nỏ thần giúp vua diệt giặc bảo vệ giang sơn gấm vóc Lạc Hồng.
Bên cạnh những sự kiện, địa danh đã đi vào lòng người từ xa xưa, xã Uy Nỗ ngày nay còn lưu giữ được các di tích tôn giáo tín ngưỡng phục vụ nhu cầu tâm linh của người dân nơi đây. Đó là đền Tó và chùa Khánh Sơn đã có lịch sử tạo dựng tồn tại và phát triển hàng trăm năm.
Đền Tó thờ hai vị thành hoàng của làng cũng là hai vị vua nổi danh trong lịch sử dân tộc đó là vua An Dương Vương và vua Triệu Việt Vương. Về lai lịch và công tích của hai vị ngoài việc được ghi chép trong cuốn thần phả được lưu giữ tại đền, còn có một số sách chính sử cũng ghi chép lại về thân thế và sự nghiệp của hai vị một cách khá đầy đủ, ít mang yếu tố huyền thoại.
Đền Tó được xây dựng tại trung tâm làng Tó, đều có quy mô kiến trúc vừa phải và khá hoàn chỉnh gồm Tam quan, Tiền tế, Bái đường và Hậu cung. Kiến trúc của ngôi đền tuy không còn bảo lưu được đầy đủ và bề thế cổ kính khi xưa, song những gì còn lại và phần mới được trùng tu vẫn giữ được những đường nét cổ truyền của nghệ thuật thế kỷ XIX.
Bộ sưu tập di vật tại đền phong phú, đa dạng, đáng chú ý là tấm bia đá có niên hiệu Cảnh Thịnh 8 (1800) giúp cho chúng ta đoán định niên đại ra đời của ngôi đền. Ngoài ra còn hệ thống hoành phi, câu đối, long ngai bài vị, tượng thờ giúp cho việc tìm hiểu nghiên cứu về nghệ thuật dân gian qua từng thời kỳ lịch sử của dân tộc.
Chùa Tó có tên chữ là “Khánh Sơn tự”. Chùa Tó là công trình kiến trúc Phật giáo với chức năng chính là thờ Phật. Ngoài ra trong chùa còn phối thờ đức Thánh Trần Hưng Đạo, một vị tướng tài ba có công lớn trong sự nghiệp đánh giặc Nguyên giữ gìn đất nước.
Chùa Tó toạ lạc trong khu vực cư trú đông đúc của khu vực chợ Tó. Ngoài phần kiến trúc, di tích còn có khuôn viên cây xanh bao quanh tạo cảnh quan và sự thanh tịnh nơi cửa thiền. Giá trị nghệ thuật của di tích thể hiện tập trung qua hệ thống tượng tròn, các pho tượng được tạo tác công phu, mỗi pho tượng còn được thể hiện bằng những nét khái quát riêng, phù hợp với tính cách của từng nhân vật. Các tượng thánh Mẫu ở chùa Tó mang nét đẹp dân dã, tràn đầy tính nhân đạo vốn có của dân tộc ta.
Cụm di tích đình - chùa Tó là minh chứng cho bề dày lịch sử của vùng đất gắn bó với Loa thành. Người dân làng Tó luôn tự hào là nơi dừng chân đầu tiên của vua An Dương Vương khi chọn đất định đô xây thành.
Đền và chùa Tó đã được Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội xếp hạng di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật năm 1999./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02