Đình, nghè thôn Ngô (quận Long Biên)

Đình và nghè vẫn được gọi theo tên địa danh là đình, nghề thôn Ngô. Đình thôn Ngô được xây dựng trên khu đất cao, rộng rãi ở ven làng, quay hướng đông nam, còn nghè Ngô được xây dựng trên dải đất kiểu chữ “đinh”, theo hướng tây bắc. Đình, nghè thôn Ngô có quan hệ mật thiết với nhau thông qua việc thờ cúng các nhân vật lịch sử và lễ hội đó là: Linh Lang, Lã Lang, Phương Dung hoàng hậu và Cẩn Hạnh công chúa.

Theo truyền thuyết dân gian và ngọc phả của di tích, thì vào thời Lý Thái Tông có giặc Trinh Vĩnh (giặc Tống) từ phương Bắc sang xâm lược nước Đại Việt. Trước sức mạnh của giặc, nhà vua đã kêu gọi nhân dân tạm lánh khỏi Thăng Long để bảo toàn lực lượng. Hoàng hậu và công chúa cải trang về Ngô trại (nghè hiện nay thờ hai vị) mở quán bán hàng, đồng thời quán còn là nơi liên lạc bí mật. Linh Lang và Lã Lang là hai vị tướng phò nhà Lý. Trong một trận quyết chiến với giặc Tống ở phòng tuyến sông Cầu, Lã Lang bị thương phải đưa về hậu cứ cứu chữa. Khi đi ngang qua quán bán hàng được hoàng hậu và công chúa nhiệt tình giúp đỡ. Sau khi khỏi vết thương, trên đường ra trận, Linh Lang và Lã Lang lại qua Ngô trại gặp hoàng hậu, công chúa. Hoàng hậu nói với hai tướng rằng: “Lần này hai vị đánh giặc, tôi cầu nguyện thiên địa, nhất định hai vị sẽ thắng giặc”. Quả nhiên hai ông ra trận đã đánh thắng giặc, sau đó 2 vị trở lại Ngô trại để tạ ơn hoàng hậu và công chúa. Khi về đến Ngô trại, 2 ông được nhân dân cho biết là hoàng hậu và công chúa đã mất. Nhân dân thôn Ngô nhớ ơn 2 vị chủ quán đã có công giúp đỡ cầu nguyện thiên địa cho 2 tướng đánh thắng giặc nên báo về triều đình. Vua Lý đã sắc phong cho 2 bà là: Cẩn tiết Phương Dung hoàng hậu và Cẩn Hạnh công chúa, cho dân dựng nghè thờ kiên cố. Khi Linh Lang, Lã Lang mất, vua cho lập đền thờ và ban cho hai ông là: Linh Lang Đại vương Thượng đẳng thần và Lã Lang Thượng đẳng thần.

Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, đình thôn Ngô còn là nơi diễn ra nhiều sự kiện lịch sử quan trọng: Là cơ sở hoạt động bí mật, nơi cán bộ địa phương thường xuyên hội họp bàn bạc, trao đổi các phương án đối phó với giặc. Tại đây, ngày mồng 1 tháng 3 âm lịch (năm 1951) địch bắt nhân dân ra đình tập trung điểm mục từng người, bọn chúng lùng sục các xóm, tìm được hầm bí mật ở xóm Đông, bộ đội và du kích đã tự sát dưới hầm không để giặc bắt. Bọn giặc tiếp tục lục soát, bắt được đồng chí Nguyễn Văn Trường mang ra sân đình tra tấn cùng một số anh em thanh niên trong làng để uy hiếp tinh thần nhân dân. Bọn chúng dùng thủ đoạn dã man đem đồng chí Trường trói vào cây sấu ở sân đình rồi bắn chết. Những hành động tàn bạo của địch không lay chuyển được tinh thần của nhân dân thôn Ngô.

Trong những năm kháng chiến chống Mỹ cứu nước, đình còn là nơi đóng quân của đơn vị 205 Tổng cục Hậu cần - Bộ Quốc phòng. Những năm 1967 - 1972, đình là kho chứa quân nhu, súng đạn và lương thực để cung cấp cho chiến trường miền Nam. Những năm 1973 - 1975, đơn vị đặc công sử dụng làm doanh trại để học tập và rèn luyện bổ sung cho chiến trường miền Nam. Vì thế, đình thôn Ngô còn mang ý nghĩa là một di tích cách mạng kháng chiến.

Kiến trúc đình thôn Ngõ theo kiểu chữ “đỉnh” bao gồm: Cổng đình, Đại đình và Hậu cung.

Nghè thôn Ngô nguyên ban đầu được xây dựng bằng tranh, tre. Năm 1990 dân làng xây dựng lại trên nền đất cũ, theo kiểu chữ “đinh”, hướng về phía tây bắc, mái lợp ngói kiểu cổ, có tường bao xung quanh. Nghè thôn Ngô nằm cách đê sông Hồng 25m. Kết cấu nghè có Đại bái gồm 3 gian, Hậu cung 1 gian, các bộ vì kết cấu “kèo cầu quá giang trốn trụ”. Trong Hậu cung của nghề được đặt các ngai thờ và 2 tượng Phương Dung hoàng hậu và Cẩn Hạnh công chúa.

Các di vật còn lưu giữ tại đình, nghè thôn Ngô trước tiên phải kể đến quyển thần phả “Linh Lang Đại vương”, kiệu, hương án, long đình. ngoài ra còn có các bức hoành phi, câu đối... được sơn son thếp vàng, chạm trổ công phu, tỷ mỷ.

Đình và nghè thôn Ngô đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật năm 1995./.

Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02

Sơn Dương (t/h)