Đình Tú Thị và nghề thêu (quận Hoàn Kiếm)
Đình Tú Thị hiện nay ở số nhà 2A phố Yên Thái, phường Hàng Gai, quận Hoàn Kiếm, Thành phố Hà Nội.
Xưa là đất thôn Yên Thái, tổng Tiền Túc (sau đổi là tổng Thuận Mỹ), huyện Thọ Xương, phủ Hoài Đức. Đình có tên nôm là “Đình Chợ Thêu”, tên chữ là “Tú Đình Thị” nghĩa là “Chợ đình Thợ Thêu”. Trước đây, ngôi đình từng là nơi buôn bán, trao đổi các mặt hàng thêu.
Đình Chợ Thêu được người dân Quất Động (huyện Thường Tín - Hà Nội) đến tụ cư tại kinh thành Thăng Long xây dựng vào năm 1891 (triều nhà Nguyễn), để thờ cụ Tổ nghề thêu là Lê Công Hành, người có nhiều công lao trong việc sáng tạo và phát triển nghề thêu ở nước ta. Hiện trong đình còn bảo lưu được tấm bia đã có tiêu đề “Bản thị tiên công liệt vị” nghĩa là: “Kể tên các vị công đức của bản thị” được dựng vào ngày 11 tháng 10 năm Hoàng triều Thành Thái thứ 3 (1891), nội dung ghi lại việc dựng đình như sau: “Chợ Tú Đình, huyện Thọ Xương... bản thị gồm 26 người tự xuất tiền của, dựng từ vũ tại địa phận thôn An Thái để phụng thờ Thánh Tổ”.
An Thái (Yên Thái) là một làng nằm trong khu vực phường phố Hà Nội cổ. Nơi tập trung phần lớn những người dân làng Quất Động, đến đây để sinh cơ lập nghiệp theo nghề mà tổ tiên đã truyền lại, đó là nghề thêu.
Nghề thêu của làng Yên Thái đến nay không còn tồn tại, nhưng nghề thêu của người Quất Động (huyện Thường Tín) vẫn lưu truyền cùng lịch sử và hiện nay vẫn chiếm được cảm tình, tín nhiệm của khách hàng trong nước và ngoài nước, kể cả những khách hàng là người khó tính nhất.
Trở lại với vị thần được thờ tại đình, theo thần phả của dòng họ Bùi ở thôn Quất Động thì: “Cụ Lê Công Hành vốn là người họ Mạc. Năm 1546, Mạc Phúc Hải mất, con là Mạc Phúc Nguyên mới 2 tuổi lên ngôi. Bấy giờ triều đình có ông Phạm Tử Nghi định đưa Mạc Chính Trung lên ngôi, nhưng không được các quan trong triều đồng ý, Mạc Chính Trung bèn làm loạn. Lúc ấy, để đảm bảo tính mạng, bà Bùi Thị Ban (thứ phi của Mạc Phúc Hải) đưa Mạc Phúc Đăng về lánh nạn ở làng Quất Động. Tại đây, Mạc Phúc Đăng sinh con là Mạc Phúc Đề. Năm 1592, nhà Lê khôi phục lại chính quyền ở Thăng Long, để tránh mọi điều phiền nhiễu, con cháu họ Mạc ở Quất Động đổi sang họ Trần là họ bên ngoại.
Lê Công Hành tên thật là Trần Quốc Khái sinh ngày 18 tháng giêng năm Bính Ngọ (1606) tại làng Quất Động. Ông đỗ tiến sĩ đời vua Lê Thần Tông (1637), năm 40 tuổi, triều đình cử ông đi sứ Trung Quốc, vốn là người thông minh, nhạy cảm, ông đã học được kỹ thuật tinh xảo của nghề thêu, nghề làm lọng đưa về nước ta, tạo nên một bước phát triển mới cho nghề thêu ở Việt Nam.
Làm quan dưới triều nhà Lê, tới chức Thượng thư Bộ Công, lại lập được nhiều công trạng nên ông được vua ban quốc tính nhà Lê, kể từ đó ông có tên là Lê Công Hành. Tiến sĩ Lê Công Hành mất ngày 12 tháng 6 năm Tân Sửu (1661), thọ 56 tuổi.
Đình Tú Thị là một công trình kiến trúc cổ, có quy mô không lớn lắm. Nếp nhà ngoài là toà Đại đình, nếp nhà trong là toà Hậu cung - nơi đặt bộ ngai bài vị thờ cụ Tổ nghề thêu Lê Công Hành.
Hiện nay, trong đình còn bảo lưu được một số cổ vật như: ngai bài vị thờ, cửa võng, chuông đồng, hai bia đá thời Nguyễn và một số bức cuốn thư, hoành phi, câu đối, ca ngợi ân đức của vị Tổ nghề, trong đó có câu:
“Hoa quốc văn chương Bắc sứ lưu niên truyền vĩ tích
Giáo dân cẩm tú Nam thiên trung cổ khởi sùng từ”
Nghĩa là:
“Văn bút rạng non sông, sứ Bắc năm nào lưu truyền vĩ tích
Thêu thùa dạy dân chúng, trời Nam muôn thuở sừng sững trời cao”.
Hiện nay, ở làng Quất Động vẫn còn lăng mộ và nhà thờ cụ Lê Công Hành. Hàng năm cứ đến ngày 12 tháng 6 âm lịch, thợ thêu các làng nghề lại về quê hương để tế Tổ. Ở đền Yên Thái (2A phố Yên Thái - Hà Nội), cũng đến ngày 12 tháng 6, các thợ thêu ở Hà Nội lại về Tú Thị đình, làm lễ giỗ cụ tổ Lê Công Hành./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02