Lễ hội nhảy lửa người Pà Thẻn được ghi danh Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Mang màu sắc tâm linh và huyền bí, nhưng Lễ hội nhảy lửa của dân tộc Pà Thẻn (tập trung chủ yếu ở xã Linh Phú, huyện Chiêm Hóa và xã Hồng Quang, huyện Lâm Bình) tỉnh Tuyên Quang, là minh chứng cho sức mạnh, cho quá trình lao động, chế ngự thiên nhiên để sinh tồn và phát triển của con người.

Lễ hội nhảy lửa của đồng bào dân tộc Pà Thẻn thường diễn ra vào những lúc nông nhàn, bắt đầu từ 16/10 Âm lịch năm trước đến Rằm tháng Giêng năm sau. Trong đời sống tinh thần của người Pà Thẻn luôn có quan niệm xung quanh họ có các vị thần che chở, đùm bọc, giúp đỡ họ vượt qua nguy hiểm, hoạn nạn để tồn tại và mưu sinh. Đối với người Pà Thẻn, vị thần tối cao nhất là thần lửa và ngọn lửa mang lại sự may mắn cho họ, vì vậy khi Lễ hội nhảy lửa diễn ra thì tất cả mọi người trong làng đều có mặt để hò reo cổ vũ.

Theo quan niệm của người Pà Thẻn, nhảy lửa là một nghi lễ để đón thần thánh xuống trần gian cùng vui với dân làng, có ý nghĩa tượng trưng cho việc các vị thần xuống trần gian tắm nước và phù hộ cho dân làng thêm sức khoẻ, mưa thuận gió hoà, mùa màng tươi tốt. Đồng bào dân tộc Pà Thẻn còn quan niệm việc tổ chức nhảy lửa nhằm giúp cho những người trong làng đang học cúng và làm thầy cúng được thông minh hơn.

Để chuẩn bị cho lễ nhảy lửa, ngay từ buổi chiều hôm đó, các học trò đã gánh củi về, đốt ở ngoài sân. Điều kiện để có thể chủ trì lễ nhảy lửa là thầy cúng phải cao tay, biết cúng và biết dùng các loại nhạc cụ truyền thống của dân tộc để gọi “thần thánh” xuống trần gian và hoá thân vào những người có khả năng và được phép nhảy lửa.

Tham gia nhảy lửa có khoảng từ 8 đến 10 người, là những thanh niên khỏe mạnh trong bản. Sau tiếng nhạc nổi lên, cùng với lời gọi của thầy cúng trong khoảng 20 - 30 phút, cơ thể của các chàng trai bắt đầu rung lên, ánh mắt khác lạ, đầu lắc đi, lắc lại... Họ cho rằng, các thần ở trên trời đã xuống và nhập vào những người đó. Cứ thế, họ lao vào nhảy múa giữa đống lửa đang đỏ hồng với bàn chân trần và dùng tay bốc than tung lên, ánh than phủ kín một màu đỏ rực xung quanh người nhảy, có người còn cho than hồng vào mồm nhai.

Khi một người nhảy xong lao từ trong đống than hồng ra, lại có một người khác tiếp nối, cũng có khi hai, ba người cùng vào nhảy một lúc. Họ vẫy vùng trong ánh lửa hồng rực trước sự reo hò, khích lệ của người xem như không hề cảm thấy sức nóng của than hồng. Những người tham gia nhảy lửa còn dùng cả tay và chân trần để phá đống than đỏ rực cho tới khi tàn lửa. Khi nhảy họ nhắm mắt và như được thần dẫn đi nên bản thân họ không biết là đang lao vào đống lửa. Vì thế, sau khi nhảy vào lửa chân tay họ không hề bị bỏng, đau đớn hay trầy xước.

Lễ hội nhảy lửa chính là nét sinh hoạt văn hóa truyền thống trong cộng đồng dân tộc Pà Thẻn của tỉnh Tuyên Quang nói riêng, Việt Nam nói chung. Không chỉ có ý nghĩa gắn kết cộng đồng, lễ hội nhảy lửa được tổ chức từ đời này qua đời khác đã góp phần bảo tồn, lưu giữ nhiều giá trị văn hóa truyền thống của người Pà Thẻn, tạo nên nét đặc trưng riêng của dân tộc.

Hoa Quỳnh