Nhà thờ, miếu thờ Tiến sĩ Nguyễn Danh Dự (huyện Hoài Đức)

Tại xóm Quê và xóm Thống Nhất của xã Dương Liễu, huyện Hoài Đức hiện tồn hai di tích của dòng họ Nguyễn Danh. Đây là nơi tôn thờ nhà khoa bảng Nguyễn Danh Dự.

Tiến sĩ Nguyễn Danh Dự sinh năm 1627, tại làng Dương Liễu, huyện Đan Phượng, trấn Sơn Tây, nay thuộc xã Dương Liễu, huyện Hoài Đức. Trước đã đỗ khoa Sĩ vọng, năm 29 tuổi đỗ Hội nguyên khoa Ất Sửu (1685), niên hiệu Chính Hoà thứ 6 đời Lê Hy Tông. Làm quan đến Thị lang, tước Tử. Từng được cử đi sứ Trung Quốc. Thọ hơn 80 tuổi, được truy tặng Tả thị lang bộ Lễ, tước Bá. Bình sinh, ông sáng tác nhiều thơ văn, trong khi đi sứ phương Bắc từng có thơ xướng hoạ cùng các sứ thần, hiện còn chín bài chép trong “Toàn Việt thi lục”. Ông cũng tham gia soạn thảo hương ước giao kết giữa ba làng Dương Liễu, Mậu Hoà, Cát Quế. Tên tuổi của ông được ghi trong bia Văn Miếu - Quốc Tử Giám”.

Ông còn là người đứng tên đầu tiên chỉnh sửa bản Hương ước của làng vào năm 1691. Đây là một trong số ít các bản Hương ước hiện còn lưu trữ tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm.

Nhà thờ tiến sĩ Nguyễn Danh Dự nằm gần đê sông Đáy, trông về hướng đông, phía trước là ao sen và bức bình phong có kết cấu theo kiểu chữ “nhị”, ngoài là Đại bái, rồi tới Hậu cung. Cổng nhà thờ được xây theo lối vững chãi, phía trên đắp hình cuốn thư đề ba chữ “Hậu hữu hưng”. Hai bên trụ đặt hai nụ sen, phía dưới cuốn thư đắp hình hổ phù diễn tích “Khuấy biển sữa” của Bàlamôn giáo để cầu mong sự trường tồn, bình yên cho mọi người.

Đối diện với bức bình phong là toà Đại bái. Toà Đại bái này gồm ba gian hai chái, kiến trúc hình chữ “nhất” có niên đại khởi dựng vào triều Nguyễn, hai bên hồi dựng hai tấm bia ghi lại sự tích của dòng họ và thân thế sự nghiệp của tiến sĩ Nguyễn Danh Dự. Phía trong của toà Đại bái này được kết cấu bởi các bộ vì khá đơn giản. Bộ vì được tạo tác theo kiểu “Kèo kẻ bẩy” và “Quá giang vượt tường”, hai bên đầu hồi bít đốc. Hậu cung được làm rất công phu tỉ mỉ, ngoài hiên được kết cấu bằng hệ thống kẻ bẩy, phía trên là hệ thống con tiện và ván đố lụa, phía dưới là cửa bức bàn. Phía trong của Hậu cung được tạo bởi bộ khung vững chãi bao gồm các bộ vì. Hai bộ vì hồi được làm theo kiểu “chồng rường, cốn mê” với hoạ tiết vân mây mang phong cách thời Nguyễn. Bộ vì gian giữa làm theo kiểu “giá chiêng”.

Hệ thống thờ tự ở Hậu cung được bài trí quy củ, chính giữa là ban thờ tổ tiên, phía trước đặt hương án sau đến sập. Trên ban thờ đặt bộ khám lớn trong có bài vị thời Lê, hai bên đặt hai khám thờ nhỏ chạm hình bát quái. Bên phải là Tiên thiên bát quái, bên trái là Hậu thiên bát quái. Tất cả đều lấy theo nguyên lý của Dịch học. Khi chạm hình Bát quái vào hai khám thờ hai bên khám chính ở Hậu cung, người xưa đã gửi gắm một ý tưởng cao siêu, chứng tỏ người chủ tác ra bộ khám này là một người rất am tường về dịch lý.

Miếu thờ tiến sĩ Nguyễn Danh Dự toạ lạc ở xóm Thống Nhất trong khuôn viên nhỏ. Từ đường vào ta bắt gặp cổng miếu mới tôn tạo với những trang trí khá cầu kỳ, hai bên là hai trụ nhỏ đắp ô lồng đèn và tứ phượng chầu. Cổng chính bao gồm hai tầng sáu mái, phía trên đắp lưỡng long chầu nguyệt, phía dưới đề ba chữ Hán: “Đồng lĩnh từ”. Qua cổng là tới Đại bái, phía trước Đại bái là bức bình phong đề ba chữ Hán: “Văn tại tư”.

Đại bái gồm 3 gian 2 chái, kết cấu hai hàng chân cột theo kiểu quá giang vượt tường, các bộ vì liên kết với nhau theo thể kèo kẻ, đầu hồi bít đốc. Hai câu đầu viết chữ Hán với nội dung ngũ phúc và một quẻ đầu trong kinh dịch.

Hậu cung là hai am nhỏ đặt bát hương và các đồ tự khí. Hậu cung được làm theo kiểu bốn mái đao cong tạo dáng vẻ mềm mại cho di tích. Nhìn trực diện, Hậu cung miếu được tạo bởi bộ vì “chồng rường và cốn mê vì hồi”. Ở bức cốn mê có chạm lộng hoa cúc dây mãn khai. Phía trong Hậu cung trang trí một chiếc sập và một chiếc khám thờ có đặt bài vị ở trong, phía trên treo bức đại tự đề bốn chữ: “Đồng lĩnh lưu ấm” và bộ bát bửu đề bốn chữ: “Bá tước - Hội nguyên”.

Có thể nói rằng Nhà thờ - miếu thờ tiến sĩ Nguyễn Danh Dự là những công trình kiến trúc hoàn chỉnh. Đây chính là nơi thờ tự nhà khoa bảng đã thành danh của đất nước nói chung và của dòng họ Nguyễn Danh nói riêng. Đây cũng là bức thông điệp của tiền nhân nhắn nhủ hậu sinh kế tục truyền thống khoa bảng của địa phương cũng như của cả nước.

Nhà thờ đã được UBND tỉnh Hà Tây cũ xếp hạng di tích lịch sử văn hoá dạng lưu niệm danh nhân năm 2005./.

Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01

Sơn Dương (t/h)