Đình Bột Xuyên
Đình Bột Xuyên (xã Bột Xuyên, huyện Mỹ Đức) theo bản thần phả, sắc phong, bài vị hiện lưu giữ tại đình thì làng Bột Xuyên tôn vị thần có tên là Nguyễn Uy làm Thành hoàng làng.
Nguyễn Uy vốn là một tướng tài thời Hùng Vương thứ 18. Thời trẻ, ngài đã từng là học trò của Tản Viên Sơn Thánh, được Hùng Duệ Vương giao cho cầm quân, phong chức Đại tướng chỉ huy sứ quân thuỷ bộ tuần phong Tây - Nam đạo. Trên đường đi đánh giặc, Nguyễn Uy đã đưa quân đến làng Bột Xuyên, lập đồn binh, cản bước tiến của quân địch. Tại đây, dưới sự chỉ huy của Nguyễn Uy, nghĩa quân đã đánh tan nhiều quân phản loạn, bảo vệ bờ cõi đất nước Văn Lang.
Khi đến làng Bột Xuyên, Nguyễn Uy đã có công khai lập làng xóm, tạo dựng truyền thống, tập quán, phong tục tốt đẹp cho nhân dân. Sau khi ngài hoá, nhân dân địa phương đã cảm ái, suy tôn ngài làm Thành hoàng làng. Qua các triều đại đều được ban phong mỹ tự để nhân dân thờ phụng:
“Thượng đẳng tối linh thần chiêu pháp hộ quốc sáng lập quang tiên, để thể an dân dũng lược cương chí, uy linh quảng đức đại vương”.
Về kiến trúc, di tích đình Bột Xuyên có mặt bằng tổng thể hình chữ “tam” với 3 toà Đại bái, Trung cung và Hậu cung. Ba toà nhà này đều được xây theo phong cách thời Nguyễn với tường hồi bít đốc, hai mái chảy lợp ngói ri. Ba toà này đều có chiều dài 18m nhưng chiều rộng khác nhau do công năng sử dụng khác nhau.
Toà Đại bái gồm 5 gian, trên mặt bằng 4 hàng chân. Các bộ vì liên kết theo cách thức khác nhau: Gian giữa kiểu “Thượng chồng rường, hạ cốn mê, bảy hiên”, gian bên “Thượng ván mê, hạ kẻ chuyển, bảy hiện”. Trên các con rường có chạm hoa văn vân mây, hoa lá cách điệu, các bức cổn chạm “Ngư long quần tự”, “Long hý thuỷ” theo phong cách nghệ thuật thời Nguyễn. Toà nhà này được tu sửa vào năm Khải Định thứ 5 (1920).
Toà Trung cung và Hậu cung giống nhau về kiểu thức kiến trúc, các bộ vì được làm theo kiểu vì kèo, quá giang, bào trơn đóng bén, thiên về độ vững chãi cho công trình.
Đình Bột Xuyên còn lưu giữ được nhiều cổ vật như: sập thờ chạm hoa văn rồng, phượng, hoa lá cách điệu; ngai thờ với tay ngai là hai đầu rồng, thân là các chấn song, bên trong bài trí tượng thần Nguyễn Uy trong tư thế uy nghiêm; kiệu bát cống; bát bửu... đều được chạm tinh tế, sơn son thếp vàng, mang phong cách nghệ thuật thời Nguyễn.
Năm 1993 đình Bột Xuyên đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01