Đình, chùa Đông Trù

Đông Trù nằm vào vùng tổng Cói hay Cối Giang, huyện Đông Ngàn, phủ Từ Sơn, trấn Kinh Bắc xưa. Cũng như các di tích khác, đình và chùa Đông Trù là những kiến trúc tôn giáo tín ngưỡng truyền thống gắn liền với đời sống tâm linh của mỗi người dân nơi đây.

Thành hoàng làng là vợ chồng ông bà Đào Kỳ - Phương Dung, hai danh tướng lớn của cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng, một thời kỳ lịch sử quan trọng của nước ta. Trong cuộc khởi nghĩa giành độc lập dân tộc, hai ông bà đã đóng góp công tích lớn lao cho quê hương đất nước. Vì lợi ích dân tộc, hai ông bà đã chiến đấu anh dũng, quả cảm hy sinh cho sự nghiệp bảo vệ nền độc lập, đó là một tấm gương sáng cho đời. Khi làm quan được dân tin yêu kính trọng, khi mất được người dân tôn thờ. Cuộc đời và sự nghiệp của hai ông bà là một tấm gương tuấn kiệt xứng đáng được lưu truyền sử sách. Hai ông bà có tình cảm sâu nặng với quê hương Cối Giang. Ngôi đình làng là nơi khắc ghi dấu ấn tưởng nhớ đến công đức của những người anh hùng. Cùng với các di tích khác trong vùng Cói, đình Đông Trù là vật chứng ghi nhận lịch sử của thời Hai Bà Trưng. Thần tích kể rằng hai ông bà Đào Kỳ - Phương Duy đều được sinh ra ở trong Cối Giang, lớn lên là những anh tài tinh thông văn chương, giỏi về võ nghệ. Hai ông bà mến nhau về đức, trọng nhau về tài lại cùng chí hướng, đã kết duyên nên vợ nên chồng. Nghe tin Hai Bà Trưng phất cờ khởi nghĩa, hai vợ chồng liền đem quân đến Hát Môn yết kiến và được Hai Bà thu nhận. Hai ông bà xông pha trận mạc cùng Hai Bà Trưng thu phục 65 thành trì. Hai Bà Trưng lên ngôi phong thưởng cho các quân tướng. Vợ chồng ông bà Đào Kỳ - Phương Dung lấy Cối Giang làm chỗ ở, coi dạy lương dân.

Khi Mã Viện đem quân sang xâm lược nước ta, hai ông bà lại đem quân đi đánh giặc. Trong một trận chiến không cân sức, ông bà bị giặc vây hãm, lạc nhau. Đào Kỳ bị thương nặng quay ngựa chạy về Cối Giang qua vùng Cổ Loa bị kiệt sức ngã xuống đất hoá mất, chỗ ông nằm mối đùn lên thành mộ. Hôm sau bà Phương Dung thoát vây chạy về qua gò mộ hỏi thăm được biết là mộ của chồng liền rút gương tuẫn tiết, mối cũng đùn lên thành gò mộ sánh đôi. Sau này có thơ ca ngợi tích của hai ông bà như sau:

Sống làm tướng giỏi, chết làm thần
Muôn thuở cương thờ nặng tấm thân
Đôi nấm thành Loa soi bóng nguyệt
Qua đây, người nói mộ tướng quân”.

Về sau để tưởng nhớ công đức của hai vị thần, các đời vua đã sắc phong cho ông bà làm Thượng đẳng thần.

Đình Đông Trù toạ lạc trên một khu đất thoáng rộng, kiến trúc to đẹp, bề thế, với mái đao cong truyền thống, ngôi đình ẩn hiện trong tán cây cổ thụ, bộ cửa bức bàn chắc chắn khoẻ cùng các đầu bẩy, đầu dư chạm rồng, cốn chạm đề tài tứ linh mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XVIII - XIX... Bộ cửa võng sơn son thếp vàng uy nghi cùng các di vật còn bảo lưu được trong đình, làm cho khung cảnh thâm nghiêm nhưng thật đầm ấm. Bước vào đình ta như được trút bỏ gánh nặng đời thường đến với thế giới tâm linh nhẹ nhàng, bay bổng với bao ước muốn tốt đẹp.

Chùa Đông Trù có tên chữ là Quan Âm tự, là nơi thờ Phật, chiêm ngưỡng, bái cửa thiền của nhân dân địa phương. Trong chùa còn lưu giữ nhiều di vật quý hiếm. Đáng chú ý là hệ thống tượng pháp trong chùa với những hoạ tiết trang trí đẹp, là những di sản văn hoá quý báu được lưu giữ qua nhiều năm. Đặc biệt cây hương đá làm năm Chính Hoà thứ 18 (1697) có các hoa văn trang trí thời Hậu Lê. Cây hương được dựng chính giữa trước Tam quan chùa, bài minh khắc kể về việc hưng công, quyên cúng cho tu bổ sửa chữa chùa. Quả chuông lớn được đúc năm Cảnh Thịnh thứ 8 (1800) có trang trí rồng cuốn chầu thời Tây Sơn, trong đó có bài minh kể về lịch sử của ngôi chùa. Ngoài ra, chùa còn lưu giữ 18 tấm bia đá ghi lại danh sách những người công đức sửa chùa.

Đình và chùa Đông Trù được Bộ Văn hóa và Thông tin xếp hạng di tích năm 1995. Năm 2006 ngôi đình được trùng tu toàn bộ theo kiến trúc cũ, sân vườn được quy hoạch khang trang làm tăng thêm giá trị về lịch sử và kiến trúc nghệ thuật.

Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01

Sơn Dương (t/h)