Nhà biên kịch Bành Bảo và NSND Trần Vũ: Hai nghệ sĩ, hai người bạn

Bành Bảo và Trần Vũ bắt đầu gắn bó cùng nhau từ khi là học viên lớp Viết báo đầu tiên của trường Dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng trên Chiến khu Việt Bắc năm 1949, rồi cùng hoạt động văn hóa, văn nghệ, đặc biệt là khi Điện ảnh Việt Nam ra đời và sự hình thành của Xưởng phim truyện Việt Nam.

Một người quê vùng Sơn Nam Hạ, nơi phát tích của triều Trần, với nhiều danh nhân văn hóa - lịch sử; vùng quê của những làn điệu chèo, hát văn mượt mà, tinh tế và chất phác như tâm hồn, tình cảm của người dân vùng ven biển đồng bằng Bắc Bộ. Một người quê trấn Kinh Bắc, vùng đất của thi ca với những làn điệu sang trọng mà ấm áp, trữ tình của hát ả đào, dân ca quan họ và cũng là nơi phát tích của Phật giáo Việt Nam, mang đậm bản sắc tư tưởng, hồn cốt của người Việt. Và sự gặp gỡ của Bành Bảo - Trần Vũ như một định mệnh, như mối giao thoa của hai vùng văn hóa, hai tâm hồn văn hóa trong duyên nghiệp điện ảnh.

Sau những năm gắn bó với hoạt động văn hóa, báo chí trên chiến khu Việt Bắc, hai ông lại cùng nhau song hành trong nghệ thuật điện ảnh, ở cái nôi của phim truyện Việt Nam, số 4 Thụy Khuê, Hà Nội - một địa chỉ, một dấu ấn lịch sử, nơi chứng kiến, ghi nhận và lưu giữ những thành quả sáng tạo, đặt nền móng cho sự phát triển của nghệ thuật điện ảnh Việt Nam.

Tác phẩm hợp tác đầu tiên giữa hai ông là phim “Đến hẹn lại lên”. Đây là một bộ phim điện ảnh Việt Nam công chiếu vào năm 1974, do Trần Vũ đạo diễn và Xưởng phim truyện Việt Nam sản xuất. Bối cảnh chính của phim là làng quan họ Bắc Ninh trước năm 1945. Tại LHP Việt Nam lần thứ 3 (năm 1975), phim đã giành được giải Bông sen Vàng cho thể loại phim truyện nhựa. Diễn viên Như Quỳnh được trao giải Bông sen Vàng cho nữ diễn viên xuất sắc nhất. Hai giải đạo diễn và quay phim được trao cho Trần Vũ và Nguyễn Đăng Bảy. Một năm sau, “Đến hẹn lại lên” vinh dự được nhận Giải thưởng chính tại LHP Quốc tế Karlovy Vary Tiệp Khắc năm 1976.

Năm 1976, cặp đôi Bành Bảo - Trần Vũ tiếp tục hợp tác làm phim truyện điện ảnh “Chuyến xe bão táp”. Bộ phim đã đoạt giải Bông sen Bạc LHP Việt Nam lần thứ 4 năm 1977. Giải Kịch bản xuất sắc nhất được trao cho 2 tác giả Bành Bảo - Trần Vũ.

Tiếp theo thành công của “Chuyến xe bão táp”, cặp đôi Bành Bảo - Trần Vũ làm phim “Những người đã gặp”. Bộ phim này tiếp tục đoạt giải Bông sen Vàng LHP Việt Nam lần thứ 5 năm 1980 và giải Kịch bản xuất sắc nhất thuộc về nhà biên kịch Bành Bảo. Năm 1982, Bành Bảo được Hội Liên hiệp VHNT Hà Nội tặng Giải thưởng “Kịch bản văn học loại A” với kịch bản “Những người đã gặp”.

Sau chùm phim liên tiếp gặt hái được những thành công ở các kỳ LHP Việt Nam, tên tuổi của cặp đôi Bành Bảo - Trần Vũ đã trở thành một hiện tượng gắn liền với sự mẫu mực trong mối quan hệ biên kịch - đạo diễn vốn bị coi là rất khó êm đẹp. Chuyện hiếm thấy khi nhà biên kịch Bành Bảo cố gắng thuyết phục đạo diễn Trần Vũ đứng tên đồng tác giả kịch bản phim “Chuyến xe bão táp”, với lý do đạo diễn đã góp rất nhiều ý kiến trong quá trình viết kịch bản, từ ý tưởng ban đầu cho đến khi kịch bản được hoàn thiện. Song Trần Vũ đã từ chối vì với ông, việc góp ý kịch bản là công đoạn không thể thiếu của đạo diễn. Và đến phim “Những người đã gặp”, dù nhà biên kịch vẫn giữ đề nghị ấy nhưng đạo diễn vẫn kiên quyết từ chối. Đây là một cách cư xử rất có văn hóa giữa biên kịch và đạo diễn, tạo nên một hình ảnh đẹp, một tấm gương rất đáng noi theo cho các nghệ sĩ điện ảnh.

Một nhà lý luận điện ảnh đã từng viết: “Rất may trong sự phát triển của Hãng Phim truyện Việt Nam có cặp đôi biên kịch - đạo diễn: Bành Bảo - Trần Vũ”. Còn đồng nghiệp thì có người nói rằng: “May cho nhà biên kịch Bành Bảo có được đạo diễn Trần Vũ - người thấu hiểu và thể hiện được tinh thần, tư tưởng cùng những khát vọng, sáng tạo nghệ thuật của ông”.

Lại có người bảo: “Cũng rất may cho đạo diễn Trần Vũ khi có một người bạn đồng cảm với những suy tư, trăn trở của mình để từ tri thức xã hội rộng lớn, lý luận nghề nghiệp uyên thâm, luôn tìm kiếm, phát hiện những vấn đề mới của xã hội, tạo cơ sở để ông phát triển, hình thành những tác phẩm điện ảnh tầm cỡ”. Tất cả những tác phẩm của hai ông đều in đậm dấu ấn trí tuệ, tâm hồn, tình cảm, năng lực sáng tạo và trách nhiệm của người nghệ sĩ trước sự phát triển của điện ảnh, của đất nước, đáp ứng sự trông đợi của bạn bè, đồng nghiệp, của công chúng yêu mến, quý trọng nghệ thuật điện ảnh nước nhà.

Ngoài những tác phẩm để đời, hai nghệ sĩ còn góp phần đào tạo thêm nhiều nghệ sĩ cho điện ảnh Việt Nam. Một số người đã thành danh và tiếp tục truyền dạy kiến thức được học từ người thầy của mình để phát triển sự nghiệp điện ảnh. Trong thế hệ tiếp nối ấy, đặc biệt phải nhắc tới đạo diễn NSND Nguyễn Phương Hoa (con gái đạo diễn NSND Trần Vũ) và nhà biên kịch Bành Mai Phương (con gái nhà biên kịch Bành Bảo), đã được nuôi dưỡng và truyền dạy với tất cả sự đam mê, tâm huyết về nghề nghiệp của cha mình để nối nghiệp cha tiếp bước trên con đường sáng tạo nghệ thuật.

Dù đã từng có các bài báo, đôi ba phim tài liệu về những đóng góp của mỗi ông với nền nghệ thuật điện ảnh nước nhà, nhưng tất cả đều tách riêng hai tên tuổi lớn này, cặp đôi vốn luôn đồng hành trong cuộc sống. Vì thế, ít ai biết được mối quan hệ chân tình, thân thiết của Bành Bảo và Trần Vũ trong những tác phẩm ghi đậm dấu ấn tư tưởng và nghệ thuật của hai ông.

Với những đóng góp to lớn cho điện ảnh như vậy của hai người nghệ sĩ, rất cần có một bộ phim tài liệu làm về cặp đôi biên kịch - đạo diễn ăn ý là Bành Bảo và Trần Vũ để tôn vinh những đóng góp quý báu, không ngưng nghỉ của hai nghệ sĩ lớn, thế hệ đầu đàn của điện ảnh Cách mạng Việt Nam, đồng thời thể hiện sự phát triển của nghệ thuật phim truyện Việt Nam.

Bộ phim này có thể phân tích, đánh giá trách nhiệm người nghệ sĩ trước những đòi hỏi của hiện thực xã hội, đồng thời giúp người xem thấy được tiếng nói đồng điệu trong tâm hồn dành cho nghệ thuật cũng như tình cảm, sự quý mến dành cho nhau và nhân cách văn hóa của hai nghệ sĩ. Mối quan hệ của họ cũng chính là một thông điệp ý nghĩa cho nền nghệ thuật điện ảnh và cần được lan tỏa tới công chúng vốn quý trọng, mến mộ nhân cách và tài năng của hai nghệ sĩ.

Nguyễn Sỹ Chung