“Việt Nam phong tục” và “Cổ học tinh hoa”: Hai cuốn sách làm dày tri thức nền tảng
Là những công trình nghiên cứu, sưu tầm công phu và tỉ mỉ, hai cuốn sách “Việt Nam phong tục” của Phan Kế Bính cùng “Cổ học tinh hoa” của Ôn Như Nguyễn Văn Ngọc và Tử An Trần Lê Nhân mang đến cho độc giả những tri thức về phong tục, tập quán, truyền thống dân tộc ta cũng như những tinh hoa văn hóa từ ngàn xưa qua các điển tích, điển cố. Mới đây, Omega Plus đã bổ sung hai cuốn sách này vào Tủ sách Đời người, dự án gồm 100 cuốn sách có giá trị trường tồn đã được tinh tuyển.
Việt Nam phong tục của Phan Kế Bính là cuốn sách tập hợp những bài viết đã được đăng trên Đông Dương tạp chí trong những năm 1913 – 1914, viết về gần 100 phong tục, tập quán điển hình của người Việt. Sách gồm có ba chương: Phong tục trong gia tộc, Phong tục làng xã và Phong tục xã hội nói chung. Qua từng chương, tác giả thể hiện rõ hệ thống các mối quan hệ mà mỗi người đều phải trải qua trong cuộc đời, từ quan hệ anh chị em ruột thịt, họ hàng thân thuộc đến hàng xóm láng giềng trong làng ngoài xã và cao hơn là bổn phận, trách nhiệm của cá nhân với quốc gia, dân tộc.
Mỗi phong tục dù được viết ngắn gọn nhưng đều mang những thông tin thiết yếu, được chắt lọc dưới góc nhìn khách quan và khoa học của một nhà biên khảo hiểu biết sâu rộng. Từ tên gọi, nguồn gốc hình thành cho đến mô tả đặc trưng, cách thức mà phong tục, tập quán đó diễn ra hay sự khác biệt giữa các vùng miền đều được diễn giải cặn kẽ. Bên cạnh đó, tác giả cũng lên tiếng về những tập tục đã trở nên cổ hủ và đánh giá: “xét điều gì quá tệ mà bỏ bớt đi, rồi lâu lâu mới đem cái tục hay và bổ hết cho cái tục dở. Còn tục gì hay mà là quốc túy của ta thì cứ giữ lấy”.
Cuốn sách được minh họa bằng các bức tranh vẽ tay, khắc mộc, in trên giấy dó, tranh lụa tơ tằm thủy mặc của họa sĩ Ngô Mạnh Quỳnh – những tác phẩm được sáng tác trong giai đoạn 1980 – 1990.
Cổ học tinh hoa là cuốn sách gồm 250 mẩu chuyện được hai vị học giả Ôn Như Nguyễn Văn Ngọc và Tử An Trần Lê Nhân tìm kiếm, dịch và biên soạn từ các tích xưa. Các câu chuyện được tinh chọn và dịch lại từ Khổng Tử tập ngữ, Ái Tử Xuân Thu, Hàn Thi ngoại truyện… về những tinh hoa văn hóa, câu chuyện về đạo đức làm người và những chân lý hiển nhiên phù hợp với mọi thời đại.
Các điển tích mang đến những bài học bình dân cho đến những bài học về cách trị nước, đạo làm quan, đạo bề tôi và đạo làm người phù hợp cho mọi đối tượng độc giả tự soi chiếu bản thân.
Với những điển tích ngắn gọn, súc tích thêm phần giải nghĩa ngoài việc cho thấy góc nhìn tân tiến của các học giả, còn giúp độc giả tăng thêm vốn từ tiếng Việt. Cổ học nhưng không xa vời mà lại rất gần gũi, tưởng hàn lâm nhưng lại rất đời thường.
Phan Kế Bính (1875-1921): Biệt hiệu là Bưu Văn (thường ký bút hiệu Liên Hồ Tử dưới các bài thi ca), người làng Thụy Khuê (làng Bưởi) huyện Hoàn Long, nay thuộc quận Tây Hồ, Hà Nội. Ông thi Hương đỗ cử nhân Hán học năm 1906, nhưng không thích làm quan và đã bước chân vào làng báo từ năm 1907. Ông hưởng ứng phong trào Duy Tân và hoạt động công khai viết sách báo. Ông đã cộng tác cho các tờ “Đăng cổ trùng báo”, “Lục tỉnh tân văn”, “Đông Dương tạp chí”... Phan Kế Bính là một nhà biên khảo và dịch thuật xuất sắc, có công phu sáng tạo và có tư tưởng tiến bộ.
Nguyễn Văn Ngọc (1890-1942): tự Ôn Như, là nhà văn, nhà giáo, nhà nghiên cứu văn hóa Việt Nam, có lòng say mê đặc biệt với văn hóa, văn học dân tộc. Ông đã cho ra đời nhiều cuốn sách bằng tiếng Hán, tiếng Pháp và chữ Quốc ngữ; tham gia biên soạn các sách giáo khoa như “Quốc văn giáo khoa thư”, “Luân lý giáo khoa thư”, “Giáo khoa Văn học An Nam”; xuất bản nhiều sách khảo cứu như “Cổ học tinh hoa”, “Nam thi hợp tuyển”, “Đào nương ca”, “Truyện cổ nước Nam”, “Tục ngữ phong dao”...
Trần Lê Nhân (1887-1975): hiệu Tử An, là nhà Hán học, nhà giáo dục mẫu mực. Ông am tường triết học phương Đông và nghiên cứu cả triết học phương Tây. Ngoài dạy học, ông còn tham gia biên soạn và dịch thuật nhiều cuốn sách giá trị, trong đó tiêu biểu là “Cổ học tinh hoa”, “Hán học danh ngôn”, đều là sách được chọn dùng trong các trường trung học thời bấy giờ.
Tác giả trích dẫn