Sắc xuân Hà Nội qua một áng văn 5 thế kỷ trước
Người Hà Nội thanh lịch, văn minh - Ngày đăng : 11:47, 17/01/2009
Cách đây hơn 500 năm, đã một áng văn ca ngợi Hà Nội và o xuân. Đó là bà i phú Phụng thà nh xuân sắc của Nguyễn Giản Thanh. Giản Thanh người là ng à”ng Mạc (là ng Me) nay thuộc huyện Tiên Sơn, Bắc Ninh. à”ng đỗ Trạng nguyên năm 1508. Tương truyửn bà i phú đó được viết trong kử³ thi Đình và nhử nó mà tác giả được chọn đỗ Trạng nguyên.
Phụng thà nh xuân sắc có nghĩa là sắc xuân của thà nh Phụng Thà nh. Phụng chính là Hà Nội (thủa trước có điển tích gọi nơi vua ở là thà nh Đan Phượng, nói tắt là thà nh Phượng hoặc thà nh Phụng, sau dùng chữ nà y để chỉ kinh đô). Như vậy đây là bà i phú Nôm đầu tiên viết vử đử tà i Hà Nội và mùa xuân. Mở bà i ra đã là bút pháp hoà nh tráng dựng lại cội nguồn bử thế của thà nh Phụng có gốc gác từ thủa khai thiên lập địa:
"Ngao từ chia cực/Phụng đã xây thà nh"
Đó là cách nói để khẳng định bử dà y thời gian của mảnh đất kinh kử³, một vùng đất cổ kính từng là nơi quần tụ của một cư dân văn minh, có một nửn văn hiến dà i lâu
"Sum một chốn y quan lễ nhạc/Vầy một nơi văn vật thanh danh"
Thà nh Phụng “ Thăng Long, Đông Đô, Hà Nội là nơi sum vầy chung sống những con người có lễ nhạc “ tức là có trình độ tổ chức chính trị và có văn hóa “ lại là nơi nổi tiếng vì có dư mấy nghìn năm văn vật. Dải đất nà y là trung tâm của đất nước, đứng đầu một miửn của tổ quốc:
"Cõi giữa bang trung/Đứng trên thượng quốc"
Như vậy là vì nơi đây có một vị thế và một khung cảnh đặc biệt:
"Đỉnh Tản Sơn hùng chiếm tây nam/Dòng Nhị Thủy rồng chầu đông bắc/Nghìn dặm giang sơn đặt hiểm, tượng đã có danh/Bốn mùa cảnh vật đửu xuân, hoa cà ng thêm sắc"
"Chín bức lâu đà i ngọc chúc/ Nghìn lần la ỷ cẩm lung/ Chợ chợ nhà nhà trăm dáng tựa đồ bồi tám bức/ Thà nh thà nh thị thị muôn tía chen thức ánh ngà n hồng"
Mô hình chương trình Tết Hà Nội xưa và nay năm 2009
Núi Tản Viên sừng sững uy nghi như con hổ cà nh giữ phía tây nam, dòng Nhị Thủy như con rồng uốn lượn che chở bao bọc vùng đông bắc, hai hình ảnh đó đủ nói lên cái thế thà nh bách chiến của Hà Nội, vừa kín đáo, vừa hiểm tuấn, nhưng không vì thế mà giảm đi vẻ mử¹ lệ của một đô thà nh. Nơi đây bốn mùa đửu có sắc xuân vì luôn luôn có hoa mà u và thật là nơi đô hội phồn vinh: lâu đà i vòi vọi, mà n trướng ngà n lớp rực rỡ, sinh hoạt đông vui..., nà o phường phố, nà o chợ búa, người qua lại nhộn nhịp, nhà cửa san sát, hà ng trăm kiểu dáng như tranh vẽ, khắp đô thà nh muôn tía, nghìn hồng chen sắc. Thật là một phong cách tráng lệ, văn chương lớp lớp say sưa, hà o sảng. Có hai câu đáng chú ý:
"Chợ Hòe đầm ấm/Phố Ngọc tần vần"
Có thể đây là nói theo điển tích những cũng có thể là tả thực. Chợ Hòe phải chăng là chợ ở con đường sát kử cửa Bắc hoà ng thà nh có trồng toà n hòe mà mà nay là phố Hòe Nhai. Và phố Ngọc có thể là dãy phố bán hoa ở cửa Tây thà nh, nơi có nhiửu dinh thự các vương tôn công tử mà nay là khu vực Ngọc Hà .
Nổi bật trên cái nửn đô hội phồn vinh nà y là những con người, những chà ng trai là nh mạnh, linh lợi, những cô gái duyên dáng, yêu kiửu:
"Trai lanh lẹ đá cầu vén áo/Gái éo le rủ yếm đôi quần/Khách Trường An cườ¡i ngựa xem hoa, rợp đường tử mạch/Chà ng công tử ngựa xe giương tán, rạng mực thanh vân"
Thì ra tới thế kỷ 16, phong tục đá cầu ngà y xuân vẫn còn phổ biến ở Thăng Long (tục nà y thịnh hà nh ở đời Trần, vua cũng đá cầu cùng triửu thần ở ngay trong điện). còn con gái Thăng Long ngà y ấy mặc áo tứ thân thắt vạt vì có thế thì mới khoe được những tấm yếm mà u hoa đà o, hoa lý với những dải yếm đeo bùa bông rủ tăng thêm vẻ yêu kiửu... Người Thăng Long thanh lịch. Thà nh Thăng Long là dải đất là nh. Nhưng điửu cơ bản nhất, là m nên xuân sắc, nên sức sống đà o ứ mãnh liệt, nhưng là m nên tuổi xuân bất tận của Thăng Long thì lại chính là điửu nà y:
"Có xuân tượng bởi có thà nh/Cậy hiểm chẳng bằng cậy đức/Tuy đã nhiửu non nhiửu nước, mạnh thửa thà nh trì/Sao bằng lấy nghĩa lấy nhân, bửn là m phong vực"
Nửn tảng vững và ng nhất để giữ gìn lãnh thổ không phải chỉ là sự hiểm trở của địa thế. Thà nh Phụng nói riêng, đất nước nói chung, tồn tại được thì cơ bản là ở đức, ở nhân nghĩa. Có cái nà y sẽ có sức mạnh bất diệt, nguồn gốc mọi chiến thắng. Riêng kiến giải sâu sắc đó đủ nói lên Nguyễn Giản Thanh đã kế thừa các nhà văn hóa nhân bản lớn thời trước như Trương Hán Siêu, Nguyễn Bá Thông, Lý Tứ Tấn, Nguyễn Trãi... Nguyễn Giản Thanh cũng như các bậc danh sĩ trên đã đử cao quan điểm nhân dân, nhân ái truyửn thống của Việt Nam. Con người với đức nhân “ tức là có chính nghĩa “ là nhân tố quyết định mọi thắng lợi, đã giữ cho một sắc xuân vĩnh cửu.
Phú Phụng thà nh xuân sắc xứng đáng là tác phẩm nôm đầu tiên có giá trị viết vử đử tà i Hà Nội và mùa xuân. Đồng thời đó cũng là áng văn chương thông qua việc mô tả Hà Nội bằng hình tượng sống động, bằng mà u sắc, đường nét, hình khối, ngôn ngữ dân tộc được sử dụng khá thà nh thục, lý giải mối quan hệ khắng khít giữa con người và đất nước, khẳng định bản chất nhân nghĩa của người Việt Nam chúng ta.