Những điều chưa biết về Thánh Gióng
Người Hà Nội thanh lịch, văn minh - Ngày đăng : 03:33, 17/08/2009
Vử thăm đửn Gióng và o một ngà y cuối tuần, không có những tiếng khấn bái hay nghi ngút khói hương mà chỉ thấy tiếng trẻ nô đùa trước cổng đửn gợi không khí yên vui thanh bình. Con đường nhử dẫn và o đửn trải một mà u tre xanh ngăn ngắt. Đửn nằm dưới những tán cây lớn tửa bóng mát, đặc biệt là cây đa cổ thụ chẳng biết có từ đời nà o bóng rợp cổng. Đửn Gióng (hay còn gọi là đửn Phù Đổng) nằm ở xã Phù Đổng huyện Gia Lâm, cách Thủ đô Hà Nội 17 km.
Thủy đình trước đửn
Tương truyửn đửn được dựng trên nửn nhà cũ của Thánh Gióng bên đê sông Đuống. Năm 1010 vua Lý Công Uẩn khi rời đô vử đã cho dựng đửn và đến nay đã được trùng tu nhiửu lần. Kiến trúc còn lại của đửn Gióng gồm nhiửu công trình trên một diện rộng, đửn khá lớn, trên có gác, mở thêm hai cửa nhử hai bên. Trên bậc thửm là hai con rồng đá tạc. Trước cổng là sân rộng, nhìn sang bên cạnh có thủy đình ở giữa một hồ nước, cạnh gốc đa cổ thụ. Trước cổng đửn có đôi câu đối.
"Thiết mã khóa vân cung, tuấn nhạc, liên quan thiên cổ ngưỡng /Thạch long kiửu thủy các, sùng từ uy vọng ức niên khâm".
(Ngựa sắt vượt cung mây, núi cao rạng rỡ ánh thiêng, ngà n năm nhìn ngắm/ Rồng đá chầu gác nước, đửn lớn nguy nga vẻ đẹp, muôn thuở tôn sùng).
Bên trong đửn Gióng
Sau cổng chính là một phương đình tám mái, dưới chân còn hai con sư tử đá. Tiếp đến là tiửn đường rộng là nơi cử hà nh các nghi lễ. Nhà thiêu hương bà y đồ nghi trượng, tiếp đến là hậu cung. Trong hậu cung có tượng Thánh Gióng và các tướng hộ vệ, cũng là nơi giữ các đạo sắc phong của các triửu đại phong kiến.
UBND thà nh phố Hà Nội vừa có Công văn gửi Bộ VH-TT&DL và Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia đử nghị xây dựng hồ sơ ứng cử cho lễ hội Thánh Gióng (còn gọi là hội Gióng) là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Hội Gióng được tổ chức từ ngà y 6 đến 12/4 à‚m lịch hằng năm (chính hội là ngà y 9/4 à‚m lịch) tại là ng Phù Đổng, huyện Gia Lâm (Hà Nội) và một số địa phương khác. Nét độc đáo của lễ hội Thánh Gióng là cư dân Việt cổ đã lịch sử hóa một nhân vật huyửn thoại thà nh một nhân vật tín ngườ¡ng để phụng thử, tổ chức lễ hội và nâng lên thà nh một trong bốn vị thánh tứ bất tử.
Bia đá cổ
Nhà nghiên cứu Trần Lâm Biửn cho biết: Hội Gióng theo tôi rất đáng xếp hạng, rất đáng được UNESCO công nhận. Trao đổi với phóng viên báo điện tử Người Hà Nội, nhà nghiên cứu đã bà y tử rất rõ những quan điểm của mình vử vấn đử nà y.
Thánh Gióng viết là Gióng hay Dóng thì đã được bà n tới lâu rồi, điửu đó cũng quan trọng nhưng thực ra nó không phải là cái cốt lõi. Chúng ta chỉ cần biết rằng chúng ta có một ông thần như thế, một anh hùng văn hóa như thế còn tên là Gióng hay Dóng chẳng qua chỉ là sự nhà o nặn và hiểu biết trong quá trình phát triển của nhận thức đối với Thánh Gióng mà thôi.
Cơ bản là trong lễ hội ấy chúng ta phải tìm hiểu được trong lễ hội đó Thánh Gióng là ai ? một Anh hùng văn hóa hay Anh hùng có tính chất văn hóa. Anh hùng văn hóa là phải sinh ra từ thời Nguyên thủy còn có tính chất anh hùng văn hóa là có đầy đủ tính chất thiêng liêng nhưng không phải có từ thời nguyên thủy. Đã là anh hùng văn hóa thì không phải là người có thật. Nhưng tại sao nó lại chuyển sang sự tích có tính chất bà i bản như thế ? Tại sao Thánh Gióng lên 3 lại trơ trơ không nói không cười, và đùng cái lại biết nói và yêu cầu roi sắt đánh giặc, tại sao lại lớn đột khởi như thế? Nó là vấn đử gì của lịch sử, đó là một huyửn thoại nhưng chắc chắn phản ánh cái gì ghê gớm lắm của thời kì ranh giới giữa nguyên thủy và thời kì văn minh hơn.
Vậy vai trò của Thánh gióng và đồ sắt có phải là một hay không? Sức mạnh của sắt có phải là Phù Đổng không bởi sức mạnh ấy ghê gớm lắm nên mới coi đồ đồng là mửm oặt, chỉ có đồ sắt mới khai phá đồng bằng châu thổ. Chính Thánh Gióng là sắt hay đúng hơn là sức mạnh của sắt, điửu đó có đúng không mà sức mạnh của sắt được nhân hóa thà nh anh hùng văn hóa? Đồng bằng bắc bộ đầy gai góc và đe dọa được đồng nhất với giặc à‚n. Từ đó đi đến hội Gióng là nhớ lại sự tích, công ơn của vị Anh hùng được sinh ra bởi tư duy chứ không phải từ một người đà n ông và một người đà n bà .
Vì sinh ra từ tư duy nên nó có sức mạnh sánh ngang tầm trời đất bởi nó có sự đồng nhất giữa thiên nhiên vũ trụ nên trong hội Gióng hội nhập biết bao tinh thần của nông nghiệp. Trong hội Gióng ấy ngoà i giá trị kiến trúc nhưng khi rước chỉ rước 1 con ngựa trắng, thì ngựa trắng với đửn Bạch Mã gần gũi nhau cái gì? Nó là biểu tượng của mặt trời, mặt trời gắn với sinh lực vũ trụ vô biên. Tại sao lại sử dụng trẻ con cầm roi đử đi giữ đường cho kiệu đi?
Một góc cổ kính của đửn Gióng
Tại sao tướng giặc là các cô gái trinh nguyên, xinh đẹp ăn mặc đẹp ngồi kiệu ? Tại sao gọi là tướng giặc mà cung kính đến mức như vậy ? Có phải là nó là hiện tượng sống chung với cái gì đó như là sống chung với lũ, đầm lầy. Chính những cái đó tạo nên cho phù sa hay có các ý nghĩa gì. à”ng Hiệu cầm cử đử trên đó có chữ Mạnh? Khi ông múa như vậy có phải bầu trời sinh lực của vũ trụ vận động đem xuống trần gian hay không? Người dân nhảy và o cướp cái chiếu ông múa lấy khước?
Hội Gióng theo tôi rất đáng xếp hạng, nhưng đừng quên nếu được công nhận thì chúng ta không chỉ dừng lại hình thức mà không đi và o bản chất. Từ lâu kể cả cố GS Từ Chi hay Trần Quốc Vượng đã thấy đức Thánh Gióng vừa là thần lò rèn vừa là thần nông nghiệp vừa là thần núi đồng thời là thần trị thủy. Giáo sư Trần Lâm Biửn khẳng định.
Như vậy, với mỗi du khách thập phương vử đửn Gióng hôm nay không chỉ để chiêm ngườ¡ng cảnh vật hữu tình mà còn để tìm hiểu những tầng lớp ý nghĩa sâu xa trong câu chuyện Thánh Gióng của ông cha xưa.