Phố phường Hà Nội xưa
Chuyển động Hà Nội - Ngày đăng : 08:20, 25/04/2010
May thay, nhiửu phố mới dà i rộng thì ta vẫn còn nhiửu phố cổ của Băm sáu phố phường xưa cũ, còn nhiửu di tích, nhiửu kỷ niệm, nhiửu giá trị quý báu. Thay đổi là quy luật đương nhiên. Không có gì chỉ đứng im một chỗ mà tồn tại vượt thời gian được. Phố xá cũng vậy. Có nhiửu thay đổi còn nhận ra dấu vết nhưng cũng nhiửu thay đổi xóa nhoà quá khứ khiến có lúc nao lòng.
Tại sao Hà Nội từng có đến trên 80 phố có chữ Hà ng và nay còn bao nhiêu ? Chữ Hà ng ấy là nghử nghiệp hay mặt hà ng phố ấy từng chuyên doanh, nghĩa là chuyên mua chuyên bán, ai cần thứ ấy cứ đến phố ấy sẽ có. Ví dụ: Hà ng Bồ từng bán bồ, cót, rổ rá, dây thừng, đòn gánh, tóm lại là sản phẩm từ cây tre như chiếc bồ bằng nan tre. Các bà các chị đi chợ Đồng Xuân sắm tết, rẽ và o đây mua chiếc bồ nho nhử, móc sẵn bốn sợi thừng để tiện tay xách (thời đó là m gì có túi nylông)... phố nà y vử sau còn nổi tiếng mỗi dịp Tết đến có nhiửu cụ đồ áo the khăn xếp đến vỉa hè nà y viết câu đối thuê bằng mực tà u trên giấy đử mà bà i thơ à”ng Đồ của Vũ Đình Liên sẽ là tấm ảnh ghi lại còn mãi mãi với thời gian.
Phố Hà ng Dầu đang bán già y dép, và o những năm năm mươi thế kỷ XX phố nà y còn rất nhiửu nhà bán sơn ta, dầu ta như dầu trẩu, dầu vừng, dầu lạc để nhà chùa là m thức ăn, để pha và o sơn, để là m quang dầu và nhiửu việc khác. Sơn và dầu không đựng trong thùng mà trong cái "nải" nhử hơn cái thúng, đan bằng tre, sảm bằng sơn ta, đậy bằng vỉ buồm...
Còn phố Hà ng Mã vẫn là m và ng mã, chứ phố Hà ng Đà n từng là m đà n và bán đà n như đà n nhị, đà n tam, đà n tứ, song loan, mõ, trống khẩu, đà n bầu, đà n đáy... đã hoà n toà n chìm lấp, thay và o đó là phố Hà ng Quạt, không là m không bán quạt mà bán đối trướng, đồ thử... Còn Hà ng Quạt cũ thì cũng không còn dấu vết mà đã thà nh phố Lương Văn Can.
Phố Hà ng Bà i từng là nơi là m bà i lá như tam cúc, tổ tôm... đến nay phố nà y hoà n toà n đổi khác. Phố có trường nữ học Đồng Khánh nổi tiếng sau đổi thà nh trường Trưng Vương đến tận bây giử. Phố Hà ng Gai đúng là từng bán dây gai, dây đay, lưới cá, vó bắt cá dệt bằng dây gai. Khu vực Cầu Gỗ sau Hà ng Đà o từng có chiếc hồ to rộng gọi là Hồ Hà ng Đà o hoặc hồ Thái Cực, dân nghèo Hà Nội đánh cá, phải đến Hà ng Gai mua ngư cụ. Nay phố nà y không một nhà nà o bán mặt hà ng cũ, mà phần lớn bán tơ lụa cho du khách nước ngoà i, nhan nhản tên Tây.
Ngõ Hà ng Chỉ ở đâu ? Đó là chiếc ngõ nhử nằm phía sau và song song với phố Hà ng Gai, từng có xưởng là m chỉ mấy thời. Hà ng Hòm cũng không còn ai bán hòm. Hà ng Mà nh gần như hết người dệt mà nh bằng tre, bằng nứa, khung dệt đơn sơ, người dệt đứng, cứ lẳng từng cục gạch có buộc dây từ bên nà y sang bên kia, chỉ một lúc đã có chiếc mà nh, to thì che ngoà i hiên, nhử thì che cửa sổ, nhử nữa vẽ xanh đử che bà n thử...
Hà ng Thiếc là m hà ng thiếc, ấm đun nước, bình tưới, đồ chơi tháng tám như chiếc tà u thủy, con thử đánh trống, chiếc trống ếch v.v... nay là m bể treo, cắt kính, gò ống máng... đi qua đây lúc nà o cũng nghe tiếng búa ầm ầm.
Hà ng Rươi không còn ai buôn rươi nữa. Ngõ Chè Chai đổi thà nh phố Hà ng Chai, đúng ra để tên cũ hay hơn vì nó gợi một thời các bà buôn đồng nát, chè chai, lông vịt, chiửu chiửu họp nhau nơi ngõ nhử nà y để đổi trao, mua bán... Phố nà y ngà y nay và o dịp Tết cũng góp phần và o chợ Hoa Hà ng Lược, dù phố Hà ng Lược không còn nhà nà o là m lược thưa, lược bí, mà buôn đồ nhôm là chủ yếu.
Hà ng Đũa cũng không còn ai vót đũa, nay là phố Ngô Sĩ Liên có chùa Tà u khá đẹp và ra ga xe lửa Trần Quý Cáp cũng khá gần. Hà ng Cót không ai buôn cót nữa. Hà ng Giấy có thời kử³ toà n là các cửa hà ng buôn giấy bút, bán cho các sĩ tử đi thi, đó là mực tà u, giấy bản, bút lông... mà các nà ng con gái cấm cung vừa bán hà ng cũng là vừa để kén rể, chọn trong số sĩ tử kia ai sẽ là cậu Tú, bác Cử, ông Nghè... Cạnh đó là Hà ng Khoai, Hà ng Đậu cũng hoà n toà n buôn bán mặt hà ng khác. Hà ng Buồm cũng vậy. Không còn một nhà Hoa kiửu nà o bán thịt quay, người bán hà ng cởi trần, lộ cái bụng to và chiếc rốn khổng lồ, đứng sau cái thớt to bằng chiếc sà ng và dầy đến gần nửa thước tây hoặc bán những chiếc vỉ buồm có thể che cửa sổ, khâu lại thà nh cánh buồm, dùng để lót xôi giã bánh dầy... Nay là thực phẩm đóng hộp, là rượu các loại, thay cho nhiửu cửa hà ng Cơm Tám giò chả bán cả lòng lợn tiết canh...
Đầu phố Hà ng Buồm là ngõ Hà ng Thịt, gần Hà ng Bột là phố Hà ng Cháo, cạnh chợ Đồng Xuân là phố Hà ng Khoai, phố Hà ng Sơn đã thà nh phố Chả Cá, phố Hà ng Cá và phố Hà ng Cân dọc theo đấy cũng không còn ai buôn bán mặt hà ng nà y. Mới chỉ khoảng 40 năm, qua phố Hà ng Cân còn thấy nhiửu người thợ mặc áo nâu cặm cụi khoan những chiếc cán cân bằng gỗ, khảm những chấm đồng thau và o đấy là m ra những chiếc cân ta, có "hoa", có lạng, có cân... Nay phố nà y buôn bán giấy thếp, giấy ram, bìa, vở là nhiửu.
Hà ng Ngang có món Ngang không ? Thực ra tên xưa là phố Đường Nhân, phố đông Hoa kiửu, nhất là người Quảng Đông, sau người Pháp dịch ra là phố Người Quảng Đông (Rue du Cantonnais hoặc có thuyết khác nói rằng phố nà y có chiếc cổng đồ sộ chắn ngang phố để canh gác, ngà y mở đêm đóng...). Hà ng Ngang chuyên buôn bán tơ lụa không như Hà ng Đường chuyên là m mứt kẹo, nay các phố nà y cũng buôn bán nhiửu thứ khác nhau, không hẳn chuyên một thứ nà o. Có lẽ Hà ng Chiếu còn một số đông người buôn chiếu, buôn luôn cả võng đay, dây đay, dây tơ nhựa, túi mà ng mửng, thảm chùi chân và cũng không ngoại lệ, còn nhiửu mặt hà ng khác...
Còn nhiửu lắm. Có phố mất tên như Hà ng Lọng (phố Lê Duẩn), Hà ng Bột (Tôn Đức Thắng), Nam Đồng (Nguyễn Lương Bằng), Hà ng Đẫy (Nguyễn Thái Học), Sinh Từ (Nguyễn Khuyến), Hà ng Chè (cuối phố Cầu Gỗ), Hà ng Cau (đầu phố Hà ng Bè), Hà ng Giò còn gọi là Gia Long (Bà Triệu), phố Lê Lợi (cũng là phố Bà Triệu từ ngã 5 Nguyễn Du vử phía Nam), Hà ng Thêu (Hà ng Trống) Hà ng Mụn - mụn để vá (phố Hà ng Bút), Hà ng Bừa (phố Lò Rèn), Duy Tân (Phố Huế), Bắc Ninh (Nguyễn Hữu Huân)... lại còn Hà ng Chĩnh, Hà ng Mắm, Hà ng Muối, Hà ng Trứng những phố ngắn chưa đầy trăm thước Tây...
Phố Hồ Hoà n Kiếm ngà y cạnh Hồ Gươm thông sang Cầu Gỗ là phố ngắn nhất, chỉ 52 thước, có món quà thịt bò khô nổi tiếng, ai từng là học trò chắc không thể nà o không từng ăn nó... nay cạnh đấy có rạp múa rối.
Nếu đi hết các phố Hà Nội chắc chắn chúng ta sẽ thu nhận được rất nhiửu hình ảnh và chuyện cũ đầy hứng thú... mà một bà i viết ngắn mới chỉ là "cườ¡i ngựa xem phố" nói được một và i phần.