Là ng rèn Đa Sĩ
Chuyển động Hà Nội - Ngày đăng : 10:04, 19/05/2010
Những ngôi nhà cao tầng hiện đại mọc lên san sát nhau thay thế cho những nếp nhà xưa. Tuy nhiên có một điửu không thay đổi, đó là những âm thanh của tiếng búa, tiếng xè xè của máy mà i vẫn đửu đặn vang lên từ các xưởng rèn...
Nép mình bên dòng sông Nhuệ nên thơ, là ng cổ Đa Sĩ xinh đẹp ngà y nay được du khách biết đến là vùng đất của nhiửu danh y, danh tướng, tiến sĩ, trạng nguyên lẫy lừng thiên hạ một thời. Theo sử sách, trước đây là ng có tên là là ng Sẽ, sau đổi thà nh Đan Khê, Huyửn Khê, Đan Sĩ, và cuối cùng là Đa Sĩ (từ giữa thế kỷ 18). Cái tên Đa Sĩ được dùng cho tới ngà y nay mang ý nghĩa là vùng đất khoa bảng với nhiửu tiến sĩ. Quả thật, là ng Đa Sĩ chưa đầy 3.000 dân là nơi sản sinh ra 11 Tiến sĩ, 1 Lườ¡ng quốc trạng nguyên được lưu danh trên văn bia Quốc Tử Giám.
Nổi bật trong số đó là Tiến sĩ Hoà ng Trình Thanh là m quan qua bốn triửu vua, là người có công lập nên "Vườn học" duy nhất ở nước ta dưới thời nhà Lê, là Lườ¡ng quốc trạng nguyên Hoà ng Nghĩa Phú được người đời truyửn tụng với Sớ 7 điửu dâng vua. Hay như danh y Hoà ng Đôn Hòa được tôn vinh là "Lương y dược đại vương" dưới thời Lê, được hậu duệ đời đời ghi ơn với 208 phương thuốc trị bệnh cứu người, được coi là ông tổ ngà nh quân y Việt Nam, và được tôn thử là Thà nh Hoà ng là ng. Có 38 đạo sắc phong vua ban c ho các vị tiến sĩ là ng Đa Sĩ được lưu giữ tới ngà y nay. Không chỉ là vùng đất có truyửn thống hiếu học, Đa Sĩ còn tự hà o là một là ng nghử có sức sống mạnh mẽ được duy trì từ hà ng trăm năm nay: nghử rèn cổ truyửn.
Theo lời các bậc cao niên trong là ng và những tà i liệu của cố giáo sư Trần Quốc Vượng, nghử rèn ở Đa Sĩ có từ thời Hùng Vương thứ 18. Khi đó, những người dân trong là ng rèn các vũ khí thô sơ như giáo mác, gậy gộc cung cấp cho các lạc hầu, lạc tướng giữ yên bử cõi và rèn các nông cụ phục vụ cho sản xuất lao động như cuốc, xẻng... Nhưng phải đến thời Trần thì Đa Sĩ mới chính thức trở thà nh là ng rèn chuyên nghiệp khi hai cụ Nguyễn Thuật và Nguyễn Thuần đến từ Thanh Hóa truyửn dạy bí quyết nghử rèn để tạo ra những sản phẩm tinh xảo cho dân là ng. Thời kử³ kháng chiến, Đa Sĩ là nơi chuyên sản xuất và cung cấp giáo mác, dao kéo, quân dụng phục vụ chiến đấu.
Hiện nay, Đa Sĩ có khoảng 900 hộ dân là m nghử rèn, sản phẩm tập trung và o hai mặt hà ng chính là dao, kéo các loại.
Các sản phẩm rèn của là ng Đa Sĩ hiện diện ở mọi nơi, từ Bắc và o Nam, có mặt trong mọi gia đình, góp phần tham gia và o rất nhiửu khâu sản xuất, ngà nh nghử. Sản phẩm rèn Đa Sĩ phong phú vử chủng loại, kiểu dáng, kích thước, từ chiếc cà y, bừa, cuốc, xẻng, liửm gặt... phục vụ nông nghiệp đến các chi tiết máy phục vụ công nghiệp, các sản phẩm trà ng, đục dà nh cho nghử mộc, dao quắm, búa kiểm lâm dùng trong lâm nghiệp, hay đơn giản là những con dao, cái kéo dà nh cho các bà nội trợ.
Ngoà i những sản phẩm truyửn thống, thợ rèn Đa Sĩ còn sản xuất những công cụ chuyên dụng như cuốc dùng trong khảo cổ, dao xén dà nh riêng cho ngà nh công nghiệp giấy. Có thời kử³, sản phẩm rèn của Đa Sĩ được quân đội đặt với số lượng lớn bao gồm các công cụ phục vụ tăng gia sản xuất như cuốc bà n, búa chim... Để có được những sản phẩm tưởng chừng đơn giản ấy, những người thợ rèn Đa Sĩ đã phải trải qua rất nhiửu công đoạn gia công. Tùy thuộc và o từng loại sản phẩm nhưng nguyên liệu là m rèn phổ biến vẫn chỉ là gỗ (để là m cán) và thép (sản phẩm).
Theo anh Hoà ng Văn Toà n - một thợ rèn trong là ng thì trước đây nguyên liệu được người dân tận dụng từ những chiếc nhíp xe bử đi, sau nà y là tôn, thiếc, lẹp (phần uốn quanh cổ dao) phần lớn được nhập từ Nam Định. Khoảng 10 năm vử trước, sản phẩm của là ng rèn Đa Sĩ hầu hết được là m thủ công. Đầu tiên là xẻ sắt (cắt phôi). Những người thợ sẽ cắt các bản sắt thà nh hình dạng của sản phẩm, sau đó cho lên lò nung với nhiệt độ gần 1.000 độ.
Tùy thuộc và o từng loại nguyên liệu thép và sản phẩm tạo ra dà y mửng, thời gian nung sẽ khác nhau. Khi phôi thép nung có mà u đử trắng sẽ được những người thợ bử ra quai búa. Dao kéo của là ng rèn Đa Sĩ thường rất bửn bởi kử¹ thuật nung thép của người Đa Sĩ là không được để "phát hoa" (nung quá lửa) vì như thế dao sẽ dễ bị mẻ, hay khi vừa rèn xong sẽ tôi qua nước đủ thời gian, nếu không dao sẽ bị giòn, dễ vỡ như gang.
Do yêu cầu thao tác quai búa phải nhanh, mạnh, dứt khoát, đòi hửi rất nhiửu sức lực của người thợ, vì thế người đứng lò hầu hết là các thanh niên trai tráng trong là ng. Khi những sản phẩm thô đã qua giai đoạn là m phôi, nung, rèn, thì đến giai đoạn "dẻo" (gọt bử những phần sắt thừa) để tạo thà nh hình dáng hoà n chỉnh của sản phẩm, sau đó được cho và o lò nung lại cho đử trắng rồi "tôi" qua nước trắng khoảng 10 - 15 độ hoặc dầu để lấy mà u rồi đến công đoạn gọt cánh. Người thợ gọt cánh phải gọt thẳng xuôi theo chiửu lườ¡i dao nghiêng 45 độ, tay gọt phải khéo, đửu để lườ¡i dao hay lườ¡i kéo có độ mửng đửu nhau, như thế sản phẩm mới có độ sắc. Các công đoạn tiếp theo mà i nước, gạt mà u, đánh phớt bóng, bôi dầu, tra cán thường được người phụ nữ và thiếu niên đảm nhiệm bởi khâu nà y chỉ đòi hửi kử¹ thuật chứ không cần đến sức lực.
Theo ông Hoà ng Văn Hưng, một chủ lò rèn chuyên nghiệp trong là ng thì mỗi hộ rèn ở Đa Sĩ đửu có bí quyết riêng, nhưng điểm chung là thép phải tốt và kử¹ thuật cao mới cho ra lò những con dao sắc bén. Trước đây, người dân Đa Sĩ mất rất nhiửu công sức để là m ra được một sản phẩm. Theo xu thế phát triển công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hiện nay rất nhiửu hộ gia đình ở Đa Sĩ đã đầu tư nhập máy móc nhằm giảm bớt sức người và tăng năng suất là m việc. Giử đây, máy móc đã thay cho bà n tay con người ở hầu hết các gia đình.
Những khâu gia công yêu cầu nhiửu sức lao động đã được máy móc thay thế như rèn bằng búa máy, sạt lườ¡i bằng máy... Nhử vậy, số lượng và chất lượng sản phẩm đã được nâng lên rõ rệt. Cũng nhử có máy móc, rất nhiửu gia đình ở Đa Sĩ đã mở rộng sản xuất với quy mô lớn như xưởng Hương Tưởng chuyên là m dao chặt, xưởng Chiến Đoán là m dao thái hay xưởng nhà ông Đạo là m dao nhử, dao nhọn. Hiện nay, mỗi ngà y thợ rèn Đa Sĩ có thể mà i hà ng trăm con dao chất lượng cao cùng với rất nhiửu các sản phẩm khác để bán rộng rãi trên khắp cả nước, và xuất khẩu đi các nước Là o, Campuchia.
Sản phẩm là m ra bao nhiêu đửu được tiêu thụ hết, vì thế đời sống của người dân ngà y cà ng khấm khá hơn. Cùng với tiến bộ vử kử¹ thuật và lòng yêu nghử, người dân Đa Sĩ đã gìn giữ được những nét truyửn thống của là ng nghử xưa và từng bước đưa nghử rèn phát triển mạnh mẽ cùng thời gian trong xu thế hội nhập và phát triển của cả nước. Và cứ và o ngà y 27 tháng 3 và 25 tháng tám âm lịch hà ng năm, người dân là ng Đa Sĩ lại tổ chức cúng lễ hai cụ tổ nghử là Nguyễn Thuật và Nguyễn Thuần rất linh đình nhằm tưởng nhớ những người khai nghiệp cho dân là ng có được cuộc sống ấm no như ngà y nay.