Tục ăn đất ở Việt Nam “ có gì lạ chứ?

Media - Ngày đăng : 10:15, 27/05/2010

(NHN) Những ngà y đi công tác từ Đông sang Tây, từ Bắc và o Nam, từ đồng bằng lên miửn núi, tôi đã từng gặp và nghe kể vử tục ăn đất ở khắp nơi.

Đây là cục đất đà o được dưới độ sâu 10 mét ở đồi Vạng. Người dân Lập Thạch bảo đất nà y nạc lắm, bùi lắm, ngon lắm... Ảnh: Phạm Ngọc Dương.

Ở miửn núi phía Bắc, vùng Sơn La, Lai Châu, dân tộc Kháng cũng từng có tục ăn đất. Khi phụ nữ có thai, họ đà o sâu và o lòng núi, hoặc gõ và o lớp đá non, lấy loại đất mịn, sạch, có mà u trắng để lên gác bếp, lẫn với đủ các loại rau cử, thịt khô, thịt hun khói. Người Kháng nổi lửa quanh năm ở bếp. Khói bếp và hơi nóng ngà y đêm bốc lên, quyện và o miếng đất, đến khi nà o miếng đất chuyển sang mà u hơi và ng, thì lôi ra ăn. Họ ăn đất cũng như người Lập Thạch. Cũng chỉ những phụ nữ có thai là khoái khẩu món ăn nà y.

Người Hà Nhì đen ở vùng Là o Cai, người Hà Nhì trắng ở vùng ngã ba biên giới Mường Nhé cũng có tục ăn đất. Cách chế biến của họ cũng giống hệt người Kháng và cũng chỉ những phụ nữ có thai mới xơi loại đất nà y. Đà n ông ở những bộ tộc nà y không bao giử ăn đất. Vùng Tây Nguyên thì có người Ba Na, cũng từng có tục ăn đất.

Thứ đất họ ăn không phải là cao lanh hay đất sét, mà là ... bùn non. Khi một vùng đất nhầy nhụa bùn khô cứng lại dưới cái nắng nhiửu ngà y, họ sẽ đà o lên, lột lấy lớp bùn non mịn, sạch, khô cứng lại và ... ngon là nh xơi, không cần hun khói, cháº³ng cần sơ chế gì cả. Chị em phụ nữ Ba Na vừa ăn đất như ăn bánh gai, bánh mật, vừa khen thơm và ngon không chịu nổi.

Đồi Vạng - nơi có mử đất ăn được. Ảnh: Phạm Ngọc Dương.

Cháº³ng nói đâu xa, ngay ở vùng Thái Bình, các cụ già vẫn kể chuyện các bà , các chị mang bầu, không hiểu ma xui quỷ khiến thế nà o, cứ đà o bử ruộng lên ăn. Chuyện rằng, có cụ già , thi thoảng nhớ mùi bùn đất, lúc đi là m ruộng, không nhịn được, đã cuốc đất lên nếm và i miếng. Thứ họ ăn ngon là nh là đất sét. Không thăng hoa thà nh đặc sản cầu kử³ như ở Vĩnh Phúc, đà n bà ở Thái Bình không cần phơi, không cần nướng đất, cứ móc từ bử ruộng lên mà nhai, mà khen ngon, khen ngậy.

Cách đây 20-30 năm, chị em phụ nữ ở một số vùng Thái Bình vẫn chén ngon là nh món đất sét. Bằng chứng là trong tà i liệu Những người ăn đất ở Bắc Kử³, xuất bản năm 1899, còn lưu lại đến nay, tác giả T.Ha-my đã mô tả rất tỉ mỉ vử tục ăn đất của người dân ở các vùng đồng bằng Bắc bộ. Rồi Tiểu luận vử người Bắc Kử³, năm 1908, tác giả G.Duy-mu-chiê cũng viết vử tục ăn đất ở các tỉnh Sơn Tây, Hà Đông, Nam Định, Thái Bình. Thậm chí, họ còn mang mẫu đất vử Pháp để nghiên cứu xem có chất gì mà người dân An Nam xơi như bánh như kẹo. Như vậy, rõ rà ng, tục ăn đất không chỉ có ở Lập Thạch mà từng xuất hiện ở khắp vùng đồng bằng Bắc Bộ, xuất hiện rất nhiửu ở vùng núi phía Bắc, và cả trong Tây Nguyên nữa.

Cạo đất cho hết sạn. Ảnh: Phạm Ngọc Dương.

Nướng đất... Ảnh: Phạm Ngọc Dương.

Chỉ bằng khói, đất cũng "chín". Ảnh: Phạm Ngọc Dương.

Tuy nhiên, đó là những câu chuyện xa xưa, dĩ vãng rồi. Giử đây, người Kháng, người Hà Nhì, người Ba Na, hay chị em phụ nữ vùng Thái Bình, Nam Định, vùng Sơn Tây, Hà Đông (tỉnh Hà Đông cũ) không còn ai ăn đất nữa. Nhưng hửi lại chuyện ăn đất, các cụ già ở các vùng quê sẽ cháº³ng ai ngạc nhiên như chuyện ở trên trời.

Có lẽ, khắp đất nước ta, chỉ còn những cụ già ở vùng Lập Thạch là còn ăn đất? Tuy nhiên, có còn ai ăn đất nữa không? Trò chuyện với ông Nguyễn Công Tuấn, Phó chủ tịch UBND thị trấn Lập Thạch (Vĩnh Phúc) vử chuyện ăn đất, không dứt ra nổi. Biết bao nhiêu chuyện ăn đất kử³ thú, biết bao nhiêu chuyện vử những con người cụ thể. Tuy nhiên, ông Tuấn vò đầu rứt tai mãi, rồi gọi điện lung tung khắp vùng, vẫn không thể tìm được người ăn đất để tôi quay phim, chụp ảnh là m tư liệu.

Theo ông Tuấn, thực tế, chuyện ăn đất đã gần như biến mất từ 20 năm trước rồi. Những chợ quê bán đất như bán kẹo, bán bánh, cũng không còn bán đất nữa. Đơn giản vì 20 năm nay cháº³ng mấy ai ăn đất nữa. Chuyện báo chí nói mấy năm trước rằng, nhà nhà ở Lập Thạch ăn đất, người người ở đây ăn đất, đem miếng đất là m quà ngà y Tết, quý nhau mới bẻ đôi miếng đất cùng ăn, rồi đất bà y bán thà nh gian hà ng riêng ở chợ... là nói quá lên. Thực tế, khắp huyện Lập Thạch chỉ có mấy cụ già là ăn đất do nghiện từ xưa mà thôi. Từ 20 năm nay, cũng cháº³ng có ai buôn đất nữa, vì có ai ăn đâu mà bán.

Đất được gói và o giấy báo để ăn dần. Ảnh Phạm Ngọc Dương.

Việc các bà , các chị bử tục ăn đất là điửu cực kử³ dễ hiểu. Những người ăn đất là các bà bầu, vì lý do thiếu canxi họ mới phải xơi thứ đó, trong khi lớp phụ nữ trẻ bây giử ăn uống đủ dinh dườ¡ng, lại có thuốc tăng cường sắt, canxi, nên cháº³ng ai cần ăn đất nữa.

à”ng Tuấn kể: Vị giáo sư ở Đại học nông nghiệp I mà tôi nhử phân tích loại ngói (người dân Lập Thạch gọi ăn đất là ăn ngói) ăn được, ví chuyện ăn ngói hơi thô thiển một tý nhưng tôi thấy đúng. Con lợn lúc mang bầu, nó thường ủi đất, gặm tường kiếm canxi như một bản năng. Con người cũng thế thôi, vì thiếu canxi lúc mang bầu nên mới phải ăn ngói. Những người từng ăn đất, rồi nghiện đến già , một là đã dứt bử được thói quen ăn đất do con cái ngăn cản, xã hội nhìn nhận thiếu thiện chí, hai là họ đã rụng hết răng, không ăn được nữa, ba là họ đã chết già cả rồi.

Tôi và ông Tuấn loanh quanh mấy vòng ở thị trấn Lập Thạch, hửi han mãi, cũng không tìm được người nà o ăn đất nữa. Hửi chuyện ăn đất, người già lắc đầu bảo không ăn nữa đâu, đám trẻ thì trố mắc ngạc nhiên hửi lại: Sao lại ăn được đất nhỉ?.

Không còn ai ăn đất nữa, những giếng đất cũng bị lấp lại. Ảnh: Phạm Ngọc Dương.

Tôi tìm và o nhà cụ Nguyễn Thị Lạc, người ăn đất mà tôi đã gặp 6 năm trước, người nổi tiếng vì đã xuất hiện rất nhiửu lần trên báo chí, truyửn hình.

Tuy nhiên, lần xuất hiện cuối cùng của cụ trước công chúng là buổi biểu diễn nướng đất, ăn đất ở Bảo tà ng Dân tộc học dưới Hà Nội trước đông đảo các nhà khoa học, các nhà báo. Thời gian ngắn sau, tôi tìm lên nhà , thì cụ Lạc đã bị tai biến, nằm liệt một chỗ, hửi gì cũng lắc đầu không biết. Cụ đã vử thế giới bên kia từ 3 năm trước rồi. Hửi han thêm các cụ già , người dân nơi đây chỉ đến nhà cụ Huệ, cũng là người ăn đất nổi tiếng ở Lập Thạch. Tuy nhiên, cụ cũng vử thế giới bên kia từ mấy năm trước rồi.

Cụ Đẩu Sao là người cũng xơi đất gần như cả cuộc đời. Tuy nhiên, chục năm nay cụ không ăn nữa. Con cháu kêu nhiửu quá, rằng chúng con bử đói cụ hay sao mà cụ lại đi ăn đất. Cơm không ăn, cụ ăn đất, khác gì bôi tro trát trấu và o mặt con. Cai háº³n được mùi vị của đất, nên cụ Đẩu Sao cũng không thấy nhớ nó nữa.

Còn tiếp...

VTC