nghề dệt the lụa ở La Khê
Người Hà Nội thanh lịch, văn minh - Ngày đăng : 14:00, 22/06/2010
àất là ng do phù sa sông Hồng, sông àáy, sông Nhuệ bồi đắp nên, vì vậy rất mà u mỡ, thích hợp cho nghử trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ. Sang thế kỷ 15, là ng La Ninh đổi thà nh La Khê. Nhưng các sản phẩm dệt của là ng vẫn còn thô sơ, chủ yếu là sồi, đũi, phục vụ cư dân chốn Kinh kử³ Thăng Long xưa. àến đầu thế kỷ 17, người Hán ở vùng Lườ¡ng Quảng (Trung Quốc) sang Việt Nam mang theo nghử dệt thủ công. Trong số đó, có mười gia đình người Hoa đã đến lập nghiệp ở đất La Khê, đem nghử dệt the, sa nhuộm đen và công nghệ dệt tiên tiến dạy lại cho dân là ng.
Nghử dệt the lụa ở là ng La Khê nay là phường La Khê, (quận Hà àông) phát triển rực rỡ và o thế kỷ 17. Theo những bậc cao niên trong là ng, và o thời hoà ng kim, hầu hết dân trong là ng đửu sống bằng nghử canh cửi.
Các sản phẩm the, sa, vân, địa, quế, gấm vóc của La Khê với những họa tiết, hoa văn tinh xảo. So với sồi, đũi, loại hà ng the, sa mửng, nhẹ hơn, nhưng lại rất bửn và đẹp, được lựa chọn để may trang phục cho các tầng lớp quý tộc trong xã hội phong kiến xưa... Do vậy, năm 1823, Triửu đình nhà Nguyễn đã lập La Khê thà nh một xưởng dệt cho Kinh thà nh Huế, cả là ng được miễn đi lính để phục vụ phát triển nghử.
Chợ Cầu Đơ, một tháng 6 phiên là nơi mua bán the La Khê để từ đó thứ sản phẩm cao cấp nà y đi theo khắp dọc dà i đất nước. Nghử dệt the ở La Khê phát triển mạnh, không những cung cấp cho thị trường trong nước mà còn xuất khẩu sang Châu à‚u. Và o đầu thế kỷ 20, các nghệ nhân là ng nghử còn được phong cửu phẩm, bá hộ và the là ng La được mang triển lãm ở Pa-ri...
Sau năm 1954, để dồn sức cho công cuộc cải tạo, xây dựng XHCN và chi viện cho chiến trường miửn Nam, nghử dệt the tạm lắng, cả là ng La Khê quay sang dệt vải bông, khăn mặt, thảm đay... phục vụ sinh hoạt trong thời chiến.
àất nước thống nhất, nhưng trước nhịp sống hiện đại, đòi hửi sự tiện lợi thì các loại trang phục cũng thay đổi cho thích ứng, nghử dệt the của là ng mai một dần, tưởng chừng như rơi và o quên lãng...
Cho đến năm 2002, nhử có chính sách khuyến khích khôi phục là ng nghử truyửn thống của Nhà nước, cùng với quyết tâm phục hồi nghử Tổ, chính quyửn địa phương và Ban Chủ nhiệm Hợp tác xã nông nghiệp La Khê và những nghệ nhân trong là ng đã bử ra nhiửu công sức tìm lại sức sống cho nghử the lụa.
Tuy nhiên, việc khôi phục gặp muôn và n khó khăn bởi không còn mấy người biết cách dệt the, khung dệt cũng không còn. Việc phục dựng nghử trông cậy phần lớn các nghệ nhân trong là ng lúc nà y tuổi đửu đã cao, tâm huyết với nghử, quyết truyửn nghử truyửn thống cho lớp con cháu.
Các nghệ nhân đã nhớ lại từng chi tiết cấu tạo, rồi phục chế khung dệt trên tinh thần vừa thừa kế, vừa cải tiến để trở thà nh cỗ máy vừa dễ vận hà nh, vừa cho năng suất cao.
Sau khi lắp đặt thà nh công và sản xuất được những tấm the đạt chất lượng, Hợp tác xã tiếp tục đầu tư hơn 200 triệu đồng, lắp đặt 11 máy dệt và mở lớp dạy nghử cho lao động trong là ng. Hiện ở La Khê còn cụ Nguyễn Công Toà n là nghệ nhân duy nhất của là ng dệt the. Cụ là người tâm huyết với nghử được mời truyửn lại bí quyết cho lớp trẻ.
Những người thợ trẻ từ chỗ chưa bao giử sử tay và o khung dệt, sau và i tháng được các nghệ nhân chỉ bảo, truyửn nghử, đã biết dệt thà nh thạo các mẫu hoa văn.
Trong số những học viên của cụ có anh Lê Đăng Toản, một người dường như có duyên với the La Khê đã tiếp thu rất nhanh nhạy. Từ chỗ chỉ vì tò mò mà học, giử đây anh Toản đã sẵn sà ng sống chết với nghử. Gặp khách đến, anh say sưa thuyết trình vử từng công đoạn của nghử từ go sợi, lên máy, dựng máy đến thăm go, sô nan và đục bìa (vẽ hoa để dệt) ở từng mẫu hà ng như: the, sa, vân, xuyến , băng, là ...
Theo cụ Toà n, sản phẩm của La Khê có các họa tiết, hoa văn rất tinh xảo. So với sồi, đũi, hà ng the, sa mửng và nhẹ hơn nhưng rất bửn đẹp, được lựa chọn để may trang phục cho Vua Chúa xưa...
Nghử dệt the đòi hửi rất nhiửu công phu, có mẫu hà ng phức tạp tới mức mất nửa năm mới dệt xong, nhanh nhất cũng phải hai tháng. Vẽ hoa để dệt được coi là một trong những công đoạn khó nhất của nghử bởi không chỉ như vẽ một bức tranh, người vẽ mẫu để dệt phải tính toán từng đường nét sao cho cân đối, lúc dệt lên tấm the không bị xô, bị dạt. Những người thợ dệt the La Khê phải và o tận Cố đô Huế xem các mẫu dệt để vử khôi phục lại.
Công sức không phụ lòng người, đến nay, những người thợ dệt the La Khê đã sáng tạo ra hơn 20 mẫu hoa văn để dệt thà nh những tấm vải the hoa, trong đó có không ít những mẫu hoa văn cầu kử³, với họa tiết cách điệu những hình tượng văn hóa dân gian như "tứ linh" (long, ly, quy, phượng), "tứ quý" (tùng, cúc, trúc, mai) hay hình song hạc, mây trời, hoa sen, chữ thọ...
Năm 2007, sản phẩm the La Khê được trao Cúp và ng thương hiệu Việt tại Triển lãm Hà ng thủ công mử¹ nghệ Việt Nam. àây là sự ghi nhận sự hồi sinh của là ng nghử truyửn thống.
Dù khẳng định nghử dệt the cổ truyửn của địa phương đã sống lại nhử những người thợ trẻ, song người dân nơi đây không khửi lo lắng vử tương lai là ng nghử trước đầu racủa sản phẩm the La. Mặc dù sản phẩm the lụa có nhiửu ưu điểm như mửm mại, thoáng mát, điửu hòa thân nhiệt tốt, không bị nhăn, bị xô, rạn, nhưng rõ rà ng chưa cạnh tranh được với các sản phẩm sợi tổng hợp, may công nghiệp.
The lụa La Khê được sản xuất từ sợi tơ tằm chất lượng cao, dệt thủ công, cho nên giá thà nh tương đối cao. Hợp tác xã dệt the La Khê đã được thà nh lập song hầu như chỉ sản xuất theo hợp đồng còn lượng hà ng bán đại trà ra thị trường được rất ít.
Các thà nh viên trong Ban chủ nhiệm HTX đã từng nhiửu lần chà o hà ng, đưa sản phẩm ký gửi tại các cửa hà ng tơ lụa thời trang trên tuyến phố Hà ng Gai, Hà ng Bông, nhưng sản phẩm tiêu thụ chậm.
Thị trường đầu ra chưa ổn định, tác động ngược lại sản xuất, khiến sản xuất cầm chừng. Bởi vậy, cho dù rất tự hà o vử nghử cổ truyửn và mong ước nghử được khôi phục, phát triển nhưng những người thợ ở đây vẫn chưa thể mặn mà với khung dệt.
Trước nhu cầu cuộc sống, họ đà nh phải bươn chải với nhiửu nghử khác để có thu nhập cao hơn... Hơn 20 thợ dệt trẻ được các nghệ nhân truyửn nghử, nay chỉ còn khoảng mười người là m việc ở HTX.
Mong sao, các cơ quan hữu quan và chính quyửn địa phương sớm tìm ra phương thức hữu hiệu nhất để duy trì và phát triển nghử dệt the lụa ở La Khê.