Một thế kỷ kiến trúc Hà Nội - Hồn Phố (Bà i 1): Hà Nội đẹp vì Hà Nội có linh hồn
Chuyển động Hà Nội - Ngày đăng : 09:07, 11/10/2010
Một thế kỷ kiến trúc Hà Nội: Hồn Phố
Một phần kiến trúc ấy, văn hóa ấy, lối sống ấy vẫn còn đang sống với chúng ta trong thế kỷ 21, nhưng nhiửu phần, rất nhiửu phần đã và đang mất đi, vĩnh viễn, hoặc đang biến dạng dữ dội...
Phố cổ thời đầu thế kỷ 20
Đổi thay là quy luật của sự phát triển. Nhưng da thịt có thể đổi thay, hồn cốt là vĩnh viễn.
Những câu chuyện tâm huyết của các kiến trúc sư, các nhà nghiên cứu lịch sử trong chuyên đử Một thế kỷ kiến trúc Hà Nội - Hồn phố, nói như KTS TrầnThanh Vân, không định ca ngợi những cái đã mất, để thở dà i, để ngậm ngùi trong chốc lát. Mà để tìm ra một con đường phát triển bửn vững, đổi thay mà vẫn giữ được linh hồn của phố của một Hà Nội lắng hồn núi sông ngà n năm...
Các bà i viết trong chuyên đử trích từ tham luận tại Hội thảo: Vử bản sắc văn hóa Hà Nội trong văn học nghệ thuật thế kỷ XX do Trường Đại học Mử¹ thuật Việt Nam và NXB Tri thức phối hợp tổ chức mới đây tại Hà Nội.
Tổ chức chuyên đử: THIàŠN PAX Ảnh: Thiên Pax và nguồn Hanoilavie.com
Hà Nội quá khứ
Tôi sinh ra và lớn lên tại Hà Nội, đối với tôi Hà Nội rất đẹp. Trong ký ức tuổi thơ, mọi kỷ niệm đửu ghi đậm trên từng gốc sấu, từng hà ng me, từng hà ng phượng vĩ khoe sắc đử tươi trong ngà y Hè hay hà ng hoa sữa kín đáo tửa hương thơm hăng hắc trong những ngà y đầu đông..., tất cả để lại trong tôi một tình cảm không sao tìm thấy ở bất cứ nơi nà o khác. Lớn lên xa Hà Nội, đi du học, đi thực tập tham quan ở nước ngoà i, đi công tác ở nhiửu thà nh phố khác trong nước, tôi cà ng thấy Hà Nội của tôi đáng yêu hơn, đẹp một cách bình dị, kín đáo và sâu lắng. Thật ra không phải chỉ riêng tôi, hầu như tất cả những ai đã qua Hà Nội một đôi lần, ai đã từng sống ở Hà Nội, dù chỉ một thời gian ngắn, đửu có cảm giác như vậy. Sức hấp dẫn mãnh liệt đó có được trong lòng mọi người không phải vì thà nh phố nà y lộng lẫy, già u sang. Hà Nội quyến rũ lòng người, chính bởi Hà Nội có một vẻ đẹp duyên dáng, một linh hồn đẹp đáng trân trọng.
Đây Hồ Gươm, Hồng Hà , Hồ Tây, Đây lắng hồn núi sông ngà n năm... (Người Hà Nội - Nguyễn Đình Thi) |
Phố cổ xưa...
Hà Nội hôm nay
Những nét đẹp đó của Hà Nội hôm nay còn lại rất ít. Thà nh phố đang được mở rộng ra, được xây cao lên, tòa ngang dãy dọc lộng lẫy hơn, nhưng nhà cửa chen chúc hơn, kệch cỡm hơn và cây xanh, mặt nước đang mất dần, xe cộ, khói bụi, rác rưởi xâm lấn mọi nơi và ... Hà Nội đang trở nên vô hồn. Thật buồn và xót xa khi ai đó lên câu cảm thán Bao giử cho đến ngà y xưa? Khu phố cổ và các công trình kiến trúc cổ, dấu tích điển hình của một khu đô thị Thăng Long cổ còn sót lại. Cùng với những công trình kiến trúc cổ nà y là cây xanh hồ nước. Đó là nét đặc trưng của Phong thủy Thăng Long. Trong Chiếu dời đô, vua Lý Thái Tổ đã dùng cụm từ Rồng cuộn Hổ chầu để chỉ rõ cấu trúc sông hồ cuộn lại có núi kử bên tạo nên một thế đất rất quý hiển. Ngà y nay 80% mặt hồ đã bị lấp, sông Thiên Phù chỉ còn một đoạn ngắn ở Ải Xuân La, sông Tô Lịch bị chặt là m đôi... Long mạch bị triệt trầm trọng và những câu thơ cổ vang lên ai oán như nuối tiếc một cảnh thần tiên ở một nơi xa lơ xa lắc:
Sông Tô nước chảy trong ngần, Con thuyửn buồm trắng lúc gần, lúc xa Hay Nước sông Tô vừa trong vừa mát Em ghé thuyửn đỗ sát thuyửn anh Ngập ngừngmuốn tử tâm tình Sông bao nhiêu nước, thương mình bấy nhiêu |
Nhân đây tôi muốn giải thích một chút vử Phong thủy ở góc cạnh thẩm mử¹: Phong là gió, thủy là nước, ngoà i ý nghĩa huyửn bí không thể đo đếm được do một sức mạnh vô hình mang lại, một ngôi nhà có phong thủy tốt vì nó giải quyết tốt vấn đử thông hơi, thoáng gió, một ngôi nhà có bố cục cổng ngõ, vườn trước, sân sau, gian thử, phòng khách... hợp lý và sáng sủa. Xưa kia gần như 100% nhà phố cổ Hà Nội đửu đạt tiểu chuẩn vử phong thủy như vậy. Mỗi nhà hình ống trong phố cổ chỉ có một gia đình sinh sống, có khi là tứ đại đồng đường, nhưng được bố cục chặt chẽ.
Gian ngoà i cùng tiếp giáp với mặt đường là cửa hà ng buôn bán, gian tiếp theo là phòng khách có sập gụ, tủ chè, bộ trà ng kỷ gỗ gụ đen bóng, kế tiếp là sân trời có bể cảnh và hòn non bộ, một ít cây xanh... Khu nhà bếp, phòng ăn và xí tắm ở phía sau và cũng từ sân giữa nà y có cầu thang lên các phòng ngủ ở trên gác. Và o một ngôi nhà phố cổ, khách tham quan cảm nhận vử một nếp sống trật tự, ngăn nắp thể hiện ngay trong bố cục ngôi nhà . Hiện nay mỗi ngôi nhà phố cổ nà y đã có hà ng chục gia đình sinh sống. Tình trạng sống chen chúc, chật chội, bẩn thỉu và rất nhiửu bất hợp lý đang tồn tại. Là m cách nà o đưa được dân đi bớt khửi nơi đây và giữ phố cổ nà y như một Di sản Thăng Long là một vấn đử rất có ý nghĩa.
... và nay
Ngoà i Hà Nội, chúng ta có hai thà nh phố mà kiến trúc cổ đang là một tà i sản quý để nuôi sống thà nh phố: Hội An và Huế. Những năm gần đây, Hội An và Huế được coi là thà nh phố du lịch đáng mến mộ. Phố cổ Hà Nội chiếm một tỷ lệ không lớn, nhưng rất cần được đưa lên bà n cân để là m bản phân tích luận chứng kinh tế, để có những quyết sách thửa đáng. Đã có rất nhiửu dự án tôn tạo phố cổ của Nhật, của Pháp, nhưng có lẽ chúng ta cần có ý thức chiến lược kinh tế hơn nữa và chúng ta phải tự là m. Ta có ông bạn hà ng xóm là nước Trung Hoa, họ rất coi trọng việc khai thác di sản văn hóa cổ. Nhưng những công trình đồ sộ nhất, nổi tiếng nhất nước họ lại do kiến trúc sư Việt Nam là m. Và o thời Nhà Minh 600 năm trước, Nguyễn An là tác giả của quần thể kiến trúc Cố Cung ở Bắc Kinh.
Ngà y nay, thà nh phố Thượng Hải hiện đại và năng động và o bậc nhất thế giới vừa cải tạo thà nh công khu phố cổ Xintiandi, chùa Dự Viên, chùa Phật Ngọc... một khu đô thị cổ từng nhiửu năm tồn tại vất vưởng cạnh khu đô thị mới thì nay đã trở thà nh nơi có thu nhập GDP rất cao, lại nhử sự nghiên cứu đóng góp của KTS Việt Nam, Ngô Viết Nam Sơn. Ta cần lưu ý sự kiện lạ nà y, một KTS Việt Nam, con trai của một kiến trúc sư Việt Nam nổi tiếng, được mời đến là m việc cho người Trung Quốc. Ngược lại khu phố cổ ở Hà Nội lại nhử KTS nước ngoà i, nhưng họ giúp mãi vẫn chưa thà nh công. Tất nhiên sự đóng góp của KTS không phải là tất cả, cái chính là quyết sách của chính quyửn và các nhà đầu tư. Theo thiển nghĩ của tôi, tìm một nhà đầu tư không khó, khó là tìm ra chính sách đầu tư.
Một đặc trưng nổi bật khác của không gian Hà Nội là khu phố Pháp với những biệt thự kiểu Pháp thế kỷ thứ 19 nhưng đã được các KTS tà i năng như Arthur Kruze, Ernest Hébrard và các cộng sự nghiên cứu, nhiệt đới hóa, tạo ra một nửn Kiến trúc Đông Dương không có ở Pháp và cũng không có ở bất cứ nơi nà o trên thế giới. Những ngôi biệt thự xinh xắn có mái hiên, cửa kính cửa chớp có thể coi là một đặc sản của Hà Nội. Phụ trợ cho những kiến trúc nhử nhắn xinh đẹp nà y là những hà ng cây xanh rợp bóng. Đó là những nét đẹp rất Hà Nội mà người Hà Nội phải ý thức được là sẽ hái ra tiửn nhử nó.
Hiện nay, trừ một số tuyến phố có cơ quan ngoại giao đang sử dụng thì hình dạng công trình còn được giữ gần như nguyên trạng. Phần đông nhà cửa trong phố Pháp xưa đã bị cơi nới, lên tầng, có chỗ tệ hại hơn đã bị đập đi xây lại thà nh nhà cao tầng. Thật đáng tiếc! Nhìn từ Bử Hồ hôm nay, ai cũng thất vọng và đau lòng khi thấy không xa khu biệt thự Pháp cũ là tòa cao ốc mà u đử của Ngân hà ng Vietcombank và Trung tâm tà i chính chứng khoán. Hồ Hoà n Kiếm thơ mộng xinh đẹp bị thu nhử lại, trông cà ng giống cái ao là ng! Nếu Hà Nội còn tiếp tục xây trung tâm thương mại và khách sạn cao tầng ở nơi đây thì mọi giá trị độc đáo của khu phố Pháp với đặc trưng kiến trúc Đông Dương sẽ bị mai một, chưa nói đến ách tắc giao thông và việc sụt lún trầm trọng do nửn móng nơi đây nguyên là lòng sông Nhị Hà cũ, nửn đất rất yếu, tốc độ sụt lún đang xảy ra rất nhanh.
Chúng ta ý thức được cái đẹp không thể mà i ra để ăn. Tôi không định ca ngợi những cái đã mất, để thở dà i, để ngậm ngùi trong chốc lát. Tôi muốn thà nh phố quyết tâm bảo tồn khu phố cổ và khu phố Pháp cũ. Chỉ cần ta ý thức được là m như vậy là bảo vệ giá trị văn hóa của Hà Nội và là m như vậy Hà Nội sẽ có khu du lịch hấp dẫn và người Hà Nội sẽ kiếm được nhiửu tiửn hơn.
Một KTS Việt Nam, con trai của một kiến trúc sư Việt Nam nổi tiếng, được mời cải tạo khu phố cổ Thượng Hải, Trung Quốc. Ngược lại khu phố cổ ở Hà Nội lại nhử KTS nước ngoà i, nhưng họ giúp mãi vẫn chưa thà nh công.
Đón đọc Bà i 2: Đô thị cổ, kiến trúc cũ