Những làng hoa của Thập Tam Trại
Người Hà Nội thanh lịch, văn minh - Ngày đăng : 10:12, 16/12/2010
Trong huyửn tích vử sự hình thà nh vùng Thập Tam Trại ở kinh thànhThăng Long xưa, đời vua Lý Thái Tôn (1028-1054) ở là ng Lệ Mật có chà ng trai tên là Hoà ng Phúc Trung rất nghèo. Gia tư của chà ng là một con thuyửn cũ, sinh nhai bằng nghử chà i lưới, bắt rắn bên sông Đuống. Một hôm công chúa đi thuyửn chơi trên sông. Đến ngã ba hợp lưu với sông Nhị Hà gặp giông, thuyửn lật, ngọc đắm châu chìm, ai tìm được thấy xác. Nhà vua đau đớn quá, bử cả coi chầu, ra lệnh trong dân gian, ai tìm được xác công chúa sẽ phong thưởng hậu.
Hoà ng Phúc Trung xin nhận. Chỗ ngã ba nà y xoáy nước rất dữ là vương quốc của loà i thủy quái. Việc tìm kiếm cực kử³ khó khăn, chà ng Hoà ng Phúc Trung phải lặn xuống giao chiến nhiửu lần. Cuối cùng đã già nh được xác công chúa mang lên. Vua thưởng cho chà ng rất nhiửu và ng bạc, lụa là và còn định phong cho chà ng là m quan. Nhưng Hoà ng Phúc Trung không nhận gì cả chỉ xin vua cho mình được đưa dân nghèo trong là ng sang khai khẩn vùng đất hoang ở phía cửa Tây kinh thà nh.
Vua y cho dân nghèo Lệ Mật nô nức theo ông Hoà ng Phúc Trung sang vỡ hoang lập thà nh 13 trại là Vĩnh Phúc, Văn Bảo, Liễu Giai, Đại Yên, Ngọc Hà , Hữu Tiệp, Ngọc Khánh... khi ông mất, dân 13 trại đã là m lễ an táng và xây lăng ở Vĩnh Phúc Thượng, coi ông là tổ sáng nghiệp. Hiện nay ở Vĩnh Phúc, Kim Mã, Liễu Giai vẫn còn đửn thử ông.
Lễ hội "Thập tam trại" được tổ chức hà ng năm
Ngà y 23 tháng 3 âm lịch hà ng năm, ngà y ông mất dân Thập Tam Trại đửu cử đại biểu mang hương hoa, trầu cau từ Kinh quán vử Cựu quán Lệ Mật là m giỗ, diễn lại sự tích đánh thuồng luồng, già nh xác công chúa của ông tổ sáng nghiệp. Ở đình Lệ Mật còn đôi câu đối: Đoan giao dũng quán quân luân, Lý triửu thiên vạn niên nhi hậu/ Được mã ân lưu quyến áp, Long Thà nh thập tam Trại do truyửn. Tạm dịch: Chém loà i giao long, sức mạnh phi thường sau triửu Lý muôn ngà n năm. Con dậy tiến, tung võ ngựa ơn sâu lưu cũ, cạnh thà nh Rồng mười ba trại vẫn truyửn danh.
Huyửn tích còn cho biết rằng và ng của ông chúa đã trả ơn chà ng trai họ Hoà ng, nên cứ ngà y giỗ chà ng là cá Hồ Tây lại bay vử đình Lệ Mật để dân là ng lấy là m cỗ cúng. Cả vùng Thập Tam Trại lúc đầu là m nông nghiệp nhưng rồi sau Ngọc Hà , Hữu Tiệp đã chuyển sang trồng hoa từ hà ng ngà n năm nay và trở thà nh nổi tiếng. Nổi tiếng đến nỗi người Kinh Kử³ đã gọi nó bằng cái tên mới: Trại Hà ng Hoa và có câu ca Con gái ở trại hà ng hoa. Đ‚n cơm nửa bữa ngủ nhà nửa đêm.
Con gái trại hoa ăn cơm nửa bữa, ngủ nửa đêm (ảnh tư liệu)
Đó là hai là ng nhử nằm ở phía đông bắc Tổng nội huyện Vĩnh Thuận, phủ Phụng Thiêm thuộc kinh thà nh Thăng Long xưa. Đầu thời Pháp thuộc là huyện Hoà n Long sau đổi là Đại Lý Hoà n Long tỉnh Hà Đông. Con đường bao phía đông bắc Ngọc Hà (phố Ngọc Hà ) hiện nay chính là danh giới giữa thà nh nội và ngoại thà nh thời trước.
Đường phía bắc (đường Hoà ng Hoa Thám bây giử) là tường bao của phủ thà nh Đại La cổ. Phía nam là con đường trồng toà n liễu (Liễu Giai) dẫn từ Quảng Phúc Môn (cửa Tây thà nh Thăng Long-chính là quảng trường Ba Đình ngà y nay) ra cầu Tây Dương (Cầu Giấy). Khi người Pháp lập bãi Quần Ngựa đã mở rộng thêm lấy tên là đường Quần Ngựa (phố Đội Cấn bây giử).
Ngọc Hà , Hữu Tiệp tuy là hai là ng nhử, nhưng nằm sát cạnh Hoà ng Thà nh cũ, nên nơi đây còn rất nhiửu dấu tích các lâu đà i dinh thự của các ông Hoà ng bà Chúa và các Danh nhân trong hà ng chục đời, rộng hơn chút nữa, các di tích, các thắng cảnh cà ng nhiửu: núi Cung, núi Voi, núi Trúc, núi Bò, Giảng Võ Đường, đửn Quán Thánh, Chùa Kim Liên, chùa Một Cột, chùa Trấn Quốc, phủ Tây Hồ, đửn Voi Phục, đửn Đồng Cổ... Hồ Tây, Hồ Trúc Bạch, vườn Bách Thảo, Phủ Chủ Tịch (hai nơi nà y đửu là đất cũ của Ngọc Hà ) Quảng trường Ba Đình, lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh... nữ sĩ Hồ Xuân Hương đã lập cổ nguyệt đường ở phía Khán Xuân cũ (Bách Thảo bây giử), Nghi Tà m là là ng của bà huyện Thanh Quan. Phường Thái Hà là nơi sinh Lý Thường Kiệt. Phường Hồ Khẩu sinh Ba Giai. Nhà khoa học Nguyễn Công Tiểu lập Thủy Tiên Trang tại ngõ 20 Ngọc Hà , đã gây được giống Thủy Tiên và lai tạo nên giống hoa Quốc Khánh hai mà u và ng đử nở đúng ngà y 2-9 hà ng năm. Nghệ sĩ Tạ Duy Hiển lập trại ở 32 Đội Cấn.
Trong các dinh ấy, ngà y xưa, nơi nà o mà không có hoa viên, cây cảnh. Người chăm sóc hoa là người Ngọc Hà , Hữu Tiệp. Thời trước, dân hai là ng nà y chỉ chuyên trồng hoa cúng: Mẫu đơn, hồng, huệ, sói, cúc, ngâu... Nghử trồng hoa đã có gần 10 thế kỷ. Mỗi buổi sáng, các cô gái lại xâu hoa thà nh từng trà ng hoặc gói hoa thà nh từng gói lá sen mang đến treo sẵn ở cửa những nhà có điện thử đặt mua theo ngà y hoặc bán trước cửa các đửn, chùa cho khách thập phương đi lễ.
Đầu thế kỷ XX, người Pháp lập một cơ sở trồng hoa ở Thụy Khuê (Vườn hoa La-phô-duy-phuốc). Dân Ngọc Hà học thêm được kử¹ thuật gieo trồng rất nhiửu giống hoa mới: Cẩm chướng, hoa Tim, hoa Bướm, hoa Loa kèn, Cúc Tây, Lay ơn, Thược dược, Phăng xê... Hoa Ngọc Hà đã trở thà nh biểu dương cho nét đẹp hà o hoa lịch thiệp của đất Kinh kử³. Hà Nội có cả một và nh đai hoa, nhưng người đời chỉ nhớ hoa Ngọc Hà .
Hình ảnh gánh hà ng hoa đã đi và o thơ ca (ảnh internet)
Hình ảnh những cô gái Ngọc Hà áo tứ thân, thắt vắt, tóc vấn đuôi gà má đử hây hây, là n môi cắn chỉ đử tươi... uyển chuyển với gánh hà ng hoa len lửi khắp phố phường Hà Nội đã đi và o ca dao: Phiên rằm chợ chính Yên Quang/ Yêu hoa anh đợi hoa nà ng mới mua. Đã trở thà nh nguồn cảm hứng vô tận cho các văn nhân, mặc khách tao nhân.
Cùng với sự phát triển của Thăng Long-Hà Nội, hầu hết các là ng trong Thập Tam Trại cũ như Giảng Võ, Ngọc Khánh, Kim Mã, Liễu Giai... đã bị đô thị hóa, trở thà nh những khu phố sầm uất. Số là ng còn lại bị biến dạng hẳn. Cảnh quan là ng hoa Ngọc Hà cũng chịu chung số phận. Hiện nay số dân của Ngọc Hà tăng lên tới 30 lần nhưng phần lớn là dân tứ chiếng không có nghử trồng hoa. Đất canh tác đã biến thà nh thổ cư. Ruộng trồng hoa xưa kia lọt và o giữa phố, trở thà nh vườn và teo tóp dần theo năm tháng để biến thà nh những nhà , dãy phố cao tầng nhất là sau mỗi cơn sốt đất thì diện mạo của là ng hoa lại bị bê tông hóa. Nếp sống thị dân đã thay đổi hoà n toà n không còn cảnh thanh bình của một là ng quê có ngà n năm tuổi và đến bây giử là ng hoa Ngọc Hà đã biến thà nh cổ tích mất rồi.