Nghề the lụa La Khê: Bao giờ hết thăng trầm?
Người Hà Nội thanh lịch, văn minh - Ngày đăng : 10:43, 04/03/2011
 |
| Xưởng sản xuất the ở là ng La Khê. |
Vang bóng một thời
Theo những bậc cao niên trong là ng, và o thời hoà ng kim, hầu hết dân là ng đửu sống bằng nghử canh cửi. Năm 1823, triửu đình nhà Nguyễn đã ban đặc ân để La Khê trở thà nh một xưởng dệt cho kinh thà nh Huế, cả là ng được miễn đi lính để lo là m nghử. Và o đầu thế kỷ XX, các nghệ nhân là ng nghử còn được phong hà m, tước cửu phẩm, bá hộ và the là ng La được mang triển lãm ở Paris...
Cuộc sống hiện đại đòi hửi sự tiện lợi, các loại trang phục cũng thay đổi cho thích ứng, nghử dệt the của là ng mai một dần, có cơ rơi và o quên lãng... Cho đến năm 2002, từ chính sách khuyến khích khôi phục là ng nghử truyửn thống của Nhà nước, chính quyửn địa phương, Ban chủ nhiệm hợp tác xã (HTX) La Khê và những nghệ nhân trong là ng đã bử ra nhiửu công sức quyết tâm phục hồi nghử Tổ, tìm lại sức sống cho nghử the lụa. Hiện ở La Khê còn cụ Nguyễn Công Toà n là nghệ nhân duy nhất dệt the.
Trong số học trò của cụ có anh Lê Đăng Toản - người có "duyên" với the La Khê đã tiếp thu rất nhanh nhạy kinh nghiệm là m nghử. Theo cụ Nguyễn Công Toà n, the La Khê có họa tiết, hoa văn tinh xảo. So với sồi, đũi, hà ng the, sa mửng và nhẹ hơn nhưng bửn, đẹp, được dùng để may trang phục cho vua chúa xưa... Công sức không phụ lòng người, đến nay, những người thợ dệt the La Khê đã sáng tạo ra hơn 20 mẫu hoa văn, dệt thà nh những tấm vải the hoa, trong đó có không ít mẫu cầu kử³, với họa tiết cách điệu những hình tượng văn hóa dân gian như "tứ linh" (long, ly, quy, phượng), "tứ quý" (tùng, cúc, trúc, mai) hay song hạc, hoa sen, chữ thọ...
Nhọc nhằn giữ nghử
Dù khẳng định nghử dệt the cổ truyửn của địa phương đã "sống" lại nhử những người thợ trẻ, song người La Khê không khửi lo lắng vử tương lai là ng nghử. Mặc dù sản phẩm the lụa có nhiửu ưu điểm như mửm mại, thoáng mát, điửu hòa thân nhiệt tốt, không bị nhăn, bị xô, rạn, nhưng rõ rà ng chưa cạnh tranh được với các sản phẩm sợi tổng hợp, may công nghiệp. The lụa La Khê được sản xuất từ sợi tơ tằm chất lượng cao, dệt thủ công, cho nên giá thà nh tương đối cao.
HTX dệt the La Khê đã được thà nh lập song hầu như chỉ sản xuất theo hợp đồng, còn hà ng bán ra thị trường rất ít. Đến HTX La Khê, dù đã hẹn trước nhưng cũng phải tới hơn 6h tối, tôi mới gặp được chị Bạch Hồng à‚n, Phó Chủ nhiệm HTX. Khi được hửi vử tình hình khôi phục, phát triển nghử dệt the, chị à‚n cho biết: "Không có doanh nghiệp nà o liên doanh, liên kết, HTX tự bơi khó quá. Nhân công thì không có, sản phẩm là m ra tiêu thụ chậm, thu nhập không bảo đảm...
Trong vòng luẩn quẩn ấy, để giữ thôi cũng đã khó huống chi là phát triển". Ngay cả anh Lê Đăng Toản, người được cụ Nguyễn Công Toà n truyửn dạy lại cho kử¹ thuật là m the giử cũng đang muốn xin HTX cho ra là m bảo vệ ở khu chợ mới xây. Cụ Nguyễn Công Toà n là người thiết kế mẫu chính cho HTX từ những ngà y đầu khôi phục, giử đã xấp xỉ tuổi 90. Cửa hà ng bán và giới thiệu sản phẩm của HTX dệt La Khê nằm ngay bên cạnh Khu di tích lịch sử Bia Bà , rất thưa vắng khách xem và mua hà ng. Khu xưởng dệt rộng hơn 300m2 với hơn chục máy dệt, chỉ có một và i khung hoạt động. Chị Bạch Hồng à‚n cho biết thêm, từ năm 2008, HTXNN La Khê đã chuyển 100% đất nông nghiệp (NN) sang dịch vụ, giao thông, đô thị. Cứ tưởng mất hết đất NN thì nghử the lụa là cứu tinh.
Nhưng rồi lớp trẻ thì đi học đại học, học nghử, và o là m ở các cơ quan, xí nghiệp gần hết, lớp trung tuổi chạy chợ, buôn bán lặt vặt, già hơn thì ở nhà trông cháu... việc tuyển lao động và o là m nghử the hết sức khó khăn. Giử chỉ dăm ba người còn ở lại bên khung cửi, so với và i chục người những ngà y đầu khôi phục. HTX muốn đi chà o bán, giới thiệu sản phẩm ở các nơi xa, kinh phí chẳng biết hạch toán thế nà o. Xã viên thấy nghử chưa đem lại lợi nhuận thì không mấy mặn mà .
Cái khó bó cái khôn, HTX không thể mạnh dạn mở rộng marketting. Nhiửu lần HTX thông báo tuyển công nhân nhưng chẳng ai hưởng ứng. Chị à‚n nói: Có những hợp đồng lớn đặt là m ba, bốn nghìn mét vải trong thời gian ngắn mà HTX không dám nhận vì biết không thể hoà n thà nh hợp đồng. Tôi rời HTX La Khê khi cơn mưa xuân đã đậm hơn, đủ các loại ô tô, xe máy nô nức vử lễ đửn Bia Bà đầu năm. Giá như the La Khê sống lại phồn thịnh, trở thà nh điểm du lịch là ng nghử kết hợp với điểm du lịch tâm linh đửn Bia Bà thì hay biết mấy.