Đ‚n Tết Nhảy trên núi tổ Ba Vì
Media - Ngày đăng : 09:53, 24/03/2011
Cuốn sách được chép lại bằng chữ Hán, mà u giấy đã ngả và ng; mỗi độ là m Tết Nhảy, lại được mang ra để ôn lại truyửn thống trong ánh lửa bập bùng giữa nhà : Người Dao có nguồn gốc xa xưa từ đảo Hải Nam (Trung Hoa), họ bắt đầu di cư sang Việt Nam và o thời Lê (khoảng cuối thế kỷ 17). Để đến được đất Việt, sống ở vùng núi như ngà y nay, người Dao đã phải trải qua cuộc hà nh trình muôn phần gian khổ, vượt núi, vượt sông, vượt biển. Biển to, sóng lớn, thuyửn bè thô sơ, sức người yếu đuối, con cu li buộc ở mũi thuyửn để báo gió bão bỗng ôm mặt khóc như người, mười hai dòng họ vượt biển bị bão táp cuồng phong đe dọa nhấn chìm. Cả đoà n người mang bát hương ra rồi nhảy múa để cầu khấn Bà n Vương (tổ tiên người Dao), cầu khấn thánh thần như những nghi lễ mà thủy tổ loà i người xa xưa đã từng thực hiện. Rồi bể lặng, trời êm, người họ Triệu Mốc nguyện từ rà y vử sau sẽ là m đám chay Tập Đà ng; bốn nhánh họ Triệu và các họ còn lại hứa sẽ là m Tết Nhảy, sẽ mổ gà lợn múa hát trong ba ngà y ba đêm để tạ ơn tiên tổ.
Năm nay, nhà ông Triệu Phú Thà nh ở thôn Yên Sơn, xã Ba Vì đăng cai Tết Nhảy. Những ngà y là m Tết, không khí tưng bừng, phấn chấn bao trùm cả là ng cả bản. Chúng tôi hửi đường và o nhà ông Thà nh, ai nấy đửu hồ hởi: Và o ăn Tết Nhảy hả, nhanh lên, bắt đầu rồi đấy. Ngay từ đầu dốc đã nghe thấy tiếng nhạc, tiếng thanh la, kèn trống trong ánh lửa bập bùng. Phụ nữ và trẻ con với trang phục truyửn thống, sặc sỡ như những bông hoa đứng ngồi kín trong sân, ngoà i ngõ; sau bếp, tiếng dao thớt rộn rã, tiếng củi cháy nổ lép bép; trong nhà , thầy mo Triệu Tuấn Cao và những ông chủ gia đình của cả bản đang tiến hà nh các nghi lễ tôn nghiêm.
Tết nhảy của người Dao đử
Một năm người Dao ăn hai cái Tết lớn là Tết Nguyên Đán và Tết Nhảy. Tết Nguyên Đán thì nhà nà o nhà nấy lo, còn Tết Nhảy thì phải có đủ điửu kiện mới đăng cai được, đến lượt nhà nà o tổ chức thì nhà ấy vinh dự lắm. Với người Dao quần chẹt nơi Ba Vì linh thiêng nà y, một đời người, dù sớm dù muộn cũng phải một lần là m Tết Nhảy để tạ ơn Bà n Vương đã cứu giúp, đã giữ tính mạng để con cháu người Dao sinh sôi cho đến ngà y nay. Trong suốt ba ngà y, trai đinh trong bản với sắc áo chà m truyửn thống thay nhau nhảy các điệu múa chuông, múa gậy, múa rìu...
Hết phần tế lễ, các mâm rượu thịt bưng ra đãi khách, đà n ông ngồi ở nhà chính, những người bà ngồi trong buồng, những phụ nữ khác và lũ trẻ lại ngồi dưới dãy nhà ngang, vuông lá chuối to, xanh ngằn ngặt trải giữa mâm, thịt lợn lửng vun cao trên tà u lá, bên ánh lửa, cả chủ và khách cùng đắm say trong men lá.
Trên tường, bộ tranh thử đử rực, những hình vẽ dữ dằn, oai nghiêm, đường nét tỉ mỉ; bộ tranh là câu chuyện kể sinh động vử thế giới tâm linh trong tâm thức người Dao. Bộ tranh lớn treo giữa nhà , bộ nhử treo bên trong bà n thử; theo quan niệm của người Dao, bà n thử phải được đặt ở góc nhà -nơi trang trọng nhất. Để có được hai bộ tranh thử đó cũng không hử đơn giản; bộ tranh thơ nhử (Hà nh Khay) được sắm trước một năm, mười tám bức của bộ lớn (Phà m Sinh) thì sắm và o năm sau, để mua được hai bộ, gia chủ cũng phải tích cóp một khoản mươi mười lăm triệu đồng (thời điểm nhà ông Triệu Phú Thà nh mua tranh). Mỗi lần mua được bộ tranh phải mổ ba con lợn, sáu con gà , mời ba ông thầy cúng đến cúng ròng rã hai ngà y, hai đêm; là m thêm lễ tạ mả nữa thì gia đình có bà n thử lớn ấy mới thà nh nhà tổ. Tết Nhảy chỉ được phép tổ chức khi rước đủ hai bộ tranh thử.
Trước đây một Tết Nhảy kéo dà i trong ba năm: Năm đầu tổ chức 1 ngà y, 1 đêm; năm thứ 2 ngà y, 2 đêm; năm thứ ba 3 ngà y, 3 đêm; để Tết Nhảy được trọn vẹn, gia đình đăng cai phải lo mỗi năm một loạt trâu bò, lợn gà giết thịt để mời là ng; mà đời người ai cũng phải là m Tết Nhảy một lần nên nhiửu nhà là m Tết xong thì khánh kiệt, nợ nần chồng chất đến cả đời con cháu-ông Triệu Tiến Nhà n trưởng ban văn hóa xã Ba Vì, hoà i niệm qua lời kể của người già trong xã.
Từ ngà y thực hiện đời sống mới, người Dao quần chẹt trên Tản Viên Sơn mới bớt lo lắng, lao đao. Nhà nà o kinh tế khá, có khả năng lo được Tết thì đăng ký với cả là ng, 3 ngà y 3 đêm là một Tết Nhảy chứ không kéo dà i ba năm nữa, khi nà o có điửu kiện thì mới là m chứ không bắt buộc, nhưng cũng không được để lâu quá mười hai năm mà không là m Tết Nhảy lần nà o.
Sau bữa tiệc nguyên sơ, hai thầy mo cùng các trai đinh xếp thà nh vòng tròn, vừa cầm thanh la gõ, vừa nhảy theo vòng tròn của mình, vừa giữ vòng tròn lớn cùng các thà nh viên khác, chính những động tác giản đơn, hoang sơ và nguyên thủy ấy lại gợi lên điửu gì mê đắm lạ thường. Mỗi con người trong mỗi lượt nhảy đửu thà nh kính, hoan hỷ và đắm say, trong ánh mắt, nét mặt của mỗi người đửu ánh lên niửm tự hà o, kiêu hãnh. Cuộc nhảy kéo dà i suốt đêm, hết hai bà i nhảy thì giải lao, những bông hoa đử chà m sặc sỡ lại thịt lợn lửng, rượu men lá bưng lên, mặt ai cũng đử bừng bên ánh lửa. Trong nhà tiếp tục nhảy, ngoà i hiên, ngoà i sân, dân bản tụ hội lại để cùng sống trong không khí hoang sơ mà linh thiêng ấy.
à”ng Triệu Phú Thà nh hồ hởi lắm, năm ngoái em trai ông là Triệu Phú Đức cũng đăng cai Tết Nhảy, cũng xong việc lớn nhất của đời người; ông Thà nh nhảy những bước theo thầy mo Triệu Tuấn Cao và mọi người trong bản không chệch đi chút nà o. Nửa đêm, ông Thà nh mang tiửn giấy đốt giữa nhà để cúng các vị thần linh, vừa để tưởng nhớ ơn cứu mạng tổ tiên, vừa cầu xin cho mùa mà ng tươi tốt. Trên Tản Viên Sơn nà y, người Dao quần chẹt sống cao nhất, gần với đỉnh núi nhất, thầy mo vác tù và hướng vử đỉnh núi tổ thổi ba hồi rửn vang để mời các thần linh vử chứng giám việc họ thực hiện lời hứa là m Tết Nhảy để tạ ơn cứu mạng.
Hết hai điệu nhảy, tôi lại được cùng những bông hoa đử chà m sặc sỡ tiếp thêm thịt lợn lửng, bưng lên rượu men lá để mọi người chuẩn bị cho những bà i nhảy sau...