Là ng Kim Liên của kinh thành Thăng Long xưa
Người Hà Nội thanh lịch, văn minh - Ngày đăng : 09:15, 23/06/2011
Khi vua Lý Công Uẩn dời đô vử Thăng Long (năm 1010), là ng Kim Liên đã được lập nên với cái tên dân dã là ng Đồng Lầm, thuộc phủ Phụng Thiên, thà nh Thăng Long. Đến năm Kỷ Sửu (1619), vua Lê Thần Tông niêm hiệu Vĩnh Tộ đổi tên Đồng Lầm thà nh Kim Hoa (Bông hoa và ng). Là ng thuộc phường Kim Hoa và Đông Tác thuộc huyện Thọ Xương, phủ Hoà i Đức. Năm Tân Sửu (1841), vua Thiệu Trị đổi tên là ng thà nh là ng Kim Liên (Bông sen và ng), vì kửµ húy mẹ Vua Thiệu Trị là Hồ Thị Hoa.
Từ đó cho đến nay, sau nhiửu lần thay đổi địa dư hà nh chính, là ng vẫn mang tên là ng Kim Liên. Là ng Kim Liên xưa nằm ở phía Nam kinh đô Thăng Long và là một trong 36 phường của Kinh đô Thăng Long thời Lê, kéo dà i từ đường Lê Duẩn đến đường Tây Sơn bây giử. Phía Đông giáp là ng Vân Hồ có đà n Nam Giao, có hai hồ lớn là hồ Bảy Mẫu và hồ Ba Mẫu ; phía Tây giáp là ng Xã Đà n có đà n Xã Tắc; phía Nam giáp là ng Đồng Tâm có Đê La Thà nh, sông Kim Ngưu; phía Bắc giáp phố Khâm Thiên có Đà i Thiên Văn.
Theo những bậc cao niên kể lại thì là ng Kim Liên trước đây vốn là khu rừng rậm rạp và rộng lớn, nhưng do chấn động địa chất nên sụt xuống thà nh nhiửu ao, hồ, đầm, đầy bùn, xen kẽ các gò đất cao, thấp được bao quanh ba hòn đảo Quán Gió, đảo Câu và đảo Hòa Bình. Có con sông Tô Lịch chạy ngang cánh đồng, bao bọc phía ngoà i là ng. Dọc là ng có các gò Văn Chỉ, gò Đình, gò Miếu, gò Đầm.
Đình Kim Liên. (Nguồn: Internet)
Đầu là ng, giáp với đường Xã Đà n có quần thể Di tích Lịch sử văn hóa nghệ thuật văn bia, đình, chùa Kim Liên-Trung Tự, có niên hiệu Hồng Thuận thứ hai (năm 1510) với nét nghệ thuật kiến trúc thời nhà Lê. Trong đình, chùa còn lưu giữ nhiửu di vật cổ từ thế kỷ 15.
Đặc biệt đình Kim Liên (nay ở 148 phố Kim Hoa, phường Phương Liên, quận Đống Đa) là một tứ trấn - trấn phía Nam của Kinh thà nh Thăng Long xưa. Đình còn có tên là đửn Kim Liên hoặc đửn Cao Sơn (gọi theo tên vị thần được thử). Đình còn lưu giữ 39 đaÌ£o săÌc phong của caÌc triêÌ€u đaÌ£i vaÌ€ tâÌm bia đaÌ cao 2,43m, rộng 1,5m ghi khắc công tích của Cao Sơn Đại Vương, một trong bốn vị thần của Thăng Long tứ trấn đã có công trấn giữ phía Nam Kinh thành Thăng Long.
Bà i văn trên bia do Hoà ng giáp Lê Tung soạn năm 1510, kể vử việc thần Cao Sơn đã âm phù Lê Tương Dực đánh dẹp Lê Uy Mục. Bia đã bị mử nên được khắc lại và o năm Nhâm Thìn đời Cảnh Hưng (1772).
Xưa kia, dân là ng sống thà nh từng xóm ven các gò đất cao với nghử là m ruộng, thả cá, thả rau muống bè và trồng mà u (đồng ruộng của là ng xưa nay là các dãy nhà cao tầng của khu tập thể Kim Liên). Là ng Kim Liên xưa còn nổi tiếng với nghử thả sen, ướp chè nhử có đầm nước rộng. Những cô gái Kim Liên một thuở mang hoa sen, hạt sen, trà sen, chè sen, mứt sen đi bán khắp Kinh đô Thăng Long. Là ng còn có nghử nhuộm vải nâu (dân là ng thường lấy bùn để nhấn bùn cho vải mà u nâu ngả sang mà u đen, từ hồ Bảy Mẫu và hồ Ba Mẫu), nên là ng còn có tên là Đồng Lầm (là ng đồng ruộng nhiửu bùn).
Đây cũng là nét đặc trưng của là ng Kim Liên nay - Đồng Lầm xưa, bởi vải Đồng Lầm trước đây rất nổi tiếng.
Ca dao cũ có câu: Đồng Lầm có vải nâu non Có hồ cá rộng, có con sông dà i Vải Đồng Lầm mửng như voan, được nhuộm từ bùn của cánh đồng là ng thà nh vải nâu non hay nâu sồng, đặc biệt là vải Rồng. Vải Rồng đẹp có tiếng gần xa, sau rồi người ta gọi là vải Đồng Lầm - nghĩa là một vùng đầm nước rộng, nhiửu bùn, từ loại bùn đặc biệt, riêng có của vùng đất nà y đã tạo nên một sản phẩm là m đẹp cho người.
Nhắc đến là ng Kim Liên dân là ng còn có câu ca: Kim Liên xanh vử, đử lòng Đà n ông cắt tóc, đà n bà hái rau Theo các cụ trong là ng truyửn lại, nghử cắt tóc bắt đầu từ ngà y hội là ng, có thầy địa lý Tả Ao đến dự. Lý trưởng đã nhử thầy xem cho là ng là m thêm nghử. à”ng Tả Ao thấy là ng có một số người là m nghử cắt tóc liửn khuyên mọi người nên phát huy nghử nà y. Từ đó, là ng cắt tóc Kim Liên trở nên nổi tiếng. Các tay kéo, tay dao trai là ng Kim Liên rất tà i hoa và điêu nghệ, họ từng có tiếng là Thăng Long đệ nhất kéo, cắt tóc như múa trên đầu người. Một thời trước Cách mạnh Tháng Tám 1945, những tay kéo điệu nghệ của là ng Kim Liên đi hà nh nghử khắp phố phường Hà Nội.
Trong là ng có "bác thợ" Phạm Duy Hà o được mệnh danh "cây kéo và ng" với bảy phút hoà n thiện một kiểu tóc nam. Giử đây, sau nhiửu năm mai một, là ng bắt đầu khôi phục lại nghử truyửn thống của mình và đã có nhiửu thanh niên "tầm sư học đạo," bởi thời trang tóc cũng đang ngà y một lên ngôi. Là ng Kim Liên còn là nơi sinh ra nhiửu nhà văn hóa và nhà cách mạng nổi tiếng như ông Trần Vĩ (sinh năm 1564) đỗ tiến sĩ khoa Giáp Thìn, niên hiệu Hoằng Định, đời Vua Lê Kính Tông (năm 1604), là m quan đến Tả Thị lang bộ Lại, kiêm Đông các Đại học sĩ, tước Hương Quận công, được cử đi sứ sang nhà Minh.
Thời Lê-Trịnh, là ng Kim Liên cùng với là ng Trung Tự được hưởng tạo lệ chuyên trách việc thử cúng ông Nguyễn Hy Quang (1634-1692), đỗ Tam trường thi Hội khoa Sĩ Vọng, là m quan Thị lang, dạy các thế tử họ Trịnh, được ban tước Hiển Quận Công, sau khi mất được phong Phúc thần. Đời sau có Nhà văn hóa Nguyễn Hữu Kha; nhà giáo, đại vương Nguyễn Duy Quang dạy học vua; tiến sĩ quốc sư Nguyễn Hữu Dụng; Nhà cách mạng Đà o Gia Lựu, Mai Lập Đôn, cụ Tuất, cụ Phó Nhường (anh Hai đầm sen).
Trong kháng chiến, là ng Kim Liên là cơ sở cách mạng của cố Phó Chủ tịch nước Nguyễn Lương Bằng và của Hoà ng Văn Thụ, Hoà ng Quốc Việt, Nguyễn Văn Trân, Trần Sâm, Trần Vử¹, Tiến Đức và còn là A.T.K (an toà n khu) của Mặt trận quân sự Hà Nội thời tạm chiếm (1947-1954). Trải qua bao thăng trầm lịch sử, là ng Kim Liên xưa tranh, tre, nứa, lá, đồi, gò bao quanh là đầm lầy rộng lớn... giử thì, là ng đã thà nh phố, nhà cửa mọc san sát, dân cư đông đúc, phố xá nườm nượp người, xe qua. Đường là ng xưa nay đã trở thà nh phố Kim Hoa, chạy song song cùng đường Đà o Duy Anh và đường mới Xã Đà n. Những ngõ ngách trong là ng cũng đã được bê tông hóa.
Hướng tới Đại lễ kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long-Hà Nội, thà nh phố đã đầu tư hà ng chục tỷ đồng để giải phóng mặt bằng và sửa chữa, xây mới một số hạng mục thuộc quần thể di tích lịch sử - kiến trúc nghệ thuật đình Kim Liên. Lịch sử là ng Kim Liên gắn liửn với 6 chữ "canh":
- Năm Canh Tuất (1010) tên đầu tiên của là ng là Đồng Lầm.
- Năm Canh Ngọ (1510), vua Lê Tương Dực cho xây lại đửn, đình Kim Liên. - Năm Canh Dần (1770), Thượng thư tiến sử¹ Lê Trung thời vua Lê Trung Hưng, niên hiệu Cảnh Hưng thảo bia đặt thử tại là ng Kim Liên. - Năm Canh Ngọ (1990), Nhà nước và Bộ Văn hóa-Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) quyết định công nhận di tích lịch sử đình, đửn Kim Liên là một trong "tứ trấn Thăng Long" - Hà Nội.
- Năm Canh Thìn (2000), Nhà nước cho tôn tạo và khánh thà nh đình Kim Liên.
- Năm Canh Dần (2010), đình tròn 500 năm, là ng tròn 1.000 năm cùng với lịch sử Thăng Long-Hà Nội./.