Nhà thơ Võ Văn Trực: Khâu bửn sợi đau
Truyện - Ngày đăng : 11:15, 25/07/2011
Chính ông viết ra mà rồi khi đọc lại, ông cũng không hiểu mình đã viết những gì. Đời sống của ông từ trước tới nay cậy nhử và o cây bút và trang giấy nhưng giử đây, ông đà nh ngậm ngùi bất lực trước căn bệnh tai biến là m liệt nửa người bên phải. à”ng nói rằng, đã ở tuổi 76 rồi, ông sống thế cũng đã có thể gọi là thọ.
à”ng học theo câu nói của Hêghen: "Nhận thức được quy luật là một điửu tự do", mọi việc đối với ông cũng coi như đã là m xong: nhà cửa đã sửa sang, con cái đã trưởng thà nh, sự nghiệp văn chương đã ghi dấu ấn trong lòng nhiửu thế hệ, vừa đủ để là m nên danh phận, tiếng tăm...
Nhà thơ Võ Văn Trực.
Nhà thơ Võ Văn Trực sinh năm 1936 tại là ng Hậu Luật, huyện Diễn Châu, Nghệ An. Sau khi tốt nghiệp đại học, ông đã xác định theo đuổi con đường văn chương. Dù ông từng được Bộ Ngoại giao nhận vử nhưng cuối cùng vẫn xin được chuyển sang là m việc tại một cơ quan văn hóa.
Đến năm 1962, ông vử là m biên tập viên tại Nhà xuất bản Thanh niên. Năm 1977, ông vử là m biên tập viên rồi lên chức Phó tổng biên tập báo Văn nghệ cho đến lúc nghỉ hưu. Có thể gọi nhà thơ Võ Văn Trực là người điển hình cho tính cách người xứ Nghệ: hiửn là nh, nhưng gà n và cục tính.
à”ng cương trực như chính cái tên cha mẹ đặt cho mình, luôn thẳng thắn và quyết liệt đấu tranh với những thói rởm đời dù ông hoà n toà n nhận thức được rằng, sự đấu tranh đó không phải lúc nà o cũng mang lại cho ông những điửu tốt là nh, may mắn.
à”ng được coi là một chứng nhân của là ng văn nghệ, bởi ông là m việc ở báo Văn nghệ ngay từ những thời kử³ đầu tiên, trải qua ba đời Tổng biên tập và Quyửn Tổng biên tập: nhà văn Nguyễn Văn Bổng, nhà văn Đà o Vũ và nhà văn Nguyên Ngọc. à”ng được chứng kiến những thời khắc thịnh suy, những tính cách, lối sống khác nhau của các nhà văn nhà thơ cùng thời.
Có người khiến ông nể trọng, có người khiến ông coi thường, cũng có người giúp ông lấy lại được thăng bằng cho cuộc sống. Tất cả những điửu đó ông nhớ rà nh rẽ từng chi tiết, không phải ông là người có trí nhớ siêu phà m, mà vì ông là người thường xuyên viết nhật ký. Cho đến nay ông đang lưu giữ trong gia tà i của mình tất cả 70 tập nhật ký, gần bằng số tuổi của ông bây giử.
Mỗi cuốn nhật ký là một cuốn phim bằng chữ ông đã viết từng ngà y qua, có nhân vật cụ thể, có tình tiết cụ thể, có câu chuyện vui, có câu chuyện buồn, có những người tốt và có những người xấu. Trong đó cũng dà y đặc những trang văn đẹp viết vử những người bạn gái thuở hoa niên, có những trang viết đầy tình yêu thương dà nh cho vợ, hoặc những trang đầy xúc cảm viết vử những người bạn gái là các nữ nhà văn, nhà thơ mà ông đã gặp, đã quen, đã có cảm tình trong suốt chặng đường là m nghử.
Võ Văn Trực là người ít nói. Bởi cái âm giọng đặc sệt xứ Hoan Diễn không đủ để diễn tả được hết con người ông, ngoà i cái vẻ gà n gà n, cục cục, tưng tửng và ít biểu cảm. Bởi thế, trong cuộc đời mình, ông chủ yếu chơi với những người bạn tâm giao cùng xứ Nghệ. Đôi khi ông cứ lầm lũi đi vử trên chiếc xe đạp cà tà ng với ngổn ngang trăm mối.
Có bao nhiêu nỗi niửm, ông trút hết cả và o văn thơ. Văn của ông thật thà , chua xót những nỗi niửm không dễ tử cùng ai. Đó là những ký ức khắc khoải vử mẹ, vử chị, vử là ng quê, cái là ng mà ông yêu như máu thịt đời mình. Là ng có những gốc đa, cây muỗm cổ thụ ba bốn trăm năm, có nhiửu di tích lịch sử ghi lại quá trình hình thà nh và phát triển thôn xóm.
Là ng có núi Hai Vai sừng sững đứng trong truyửn thuyết - chứa di tích thời đồ đá và dấu vết nhiửu cuộc khởi nghĩa chống giặc ngoại xâm. Là ng có ngôi mộ cổ rộng một mẫu đất và nhà thử Hùng lễ bá Võ Cương - một danh tướng của Lê Lợi. Là ng có ngôi đửn thử Bạch Y, một nữ thần cứu mạng vua Lê thoát khửi vòng vây giặc Minh được Nguyễn Trãi ghi trong Lam Sơn thực lục.
Sau Cách mạng tháng Tám, ngôi là ng đã bị phá. Tâm trạng của ông lúc đó rối bời. Đến nỗi mỗi khi ông đi xa trở vử đến ngã ba Diễn Châu, cách là ng 6 cây số, thì ông không dám vử ban ngà y nữa mà phải vử đêm: đi ban ngà y sợ nhìn thấy cảnh là ng xóm tiêu điửu đau đớn lắm.
Trong ký ức đời mình, ngôi là ng Hậu Luật của ông là một là ng có truyửn thống văn hóa dân gian rất lâu đời. Không biết bao nhiêu lần ông đã trở vử để sưu tầm một cuốn vè là ng Hậu Luật, tập vè dà y độ bốn trăm trang. Khi cuốn vè nà y in ra thì các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian cho rằng đây là một là ng rất phong phú vử văn hóa dân gian.
Là ng ông có một hội tuồng nổi tiếng, cứ đến mùa xuân là đi hát khắp trong huyện. à”ng bảo, được sống trong môi trường văn hóa dân gian phong phú như thế cho nên ông yêu thích văn chương cũng là lẽ đương nhiên. Sau nà y, người có ảnh hưởng tới đời văn của Võ Văn Trực chính là người đà n anh đồng hương Trần Hữu Thung.
Nhà thơ Võ Văn Trực kể lại: "Năm 1958, ra Hà Nội học đại học, người đầu tiên tôi tìm gặp là nhà thơ Trần Hữu Thung ở 73 phố Thuốc Bắc. Đây là ngôi nhà tập thể của Hội Nhà văn. Kiến trúc hình ống, dùng cót ngăn ra nhiửu phòng. Cụ Phan Khôi ở phòng trong cùng, lần nà o đến tôi cũng thấy cụ nằm đọc sách quay ra cửa sổ...
Phòng Trần Hữu Thung ở rộng chừng mười mét vuông. Đồ đạc bà y biện sơ sà i. Hai cái giường cá nhân. Tấm ván kê là m bà n. Và i chục cuốn sách. Nồi niêu, bát đĩa để ở góc phòng. Một hòm gỗ đựng quần áo...
Tôi đến chơi với anh thân tình như một đứa em. Có hôm anh đi vắng, tôi cũng lách cửa và o ngồi học. Cửa không có khóa, chỉ ngoắc một cái que thép. Nếu ai đi vắng thì nhử người ở phòng bên cạnh trông hộ. Vả lại, có lẽ bọn kẻ cắp biết các nhà văn chẳng có tiửn nong, và ng bạc, nên cũng chẳng lẻn và o.
Có một năm vì công việc nên tôi phải ở lại ăn tết ở Hà Nội, hồi đó tôi có một cô bạn gái, tôi đã dẫn cô ấy đi chơi giao thừa và sau khi đi đón giao thừa vử vì quá muộn nên tôi đã đến ngủ nhử nhà anh Trần Hữu Thung. Tôi và cô ấy dù có cảm tình với nhau nhưng hai người đã ngủ ở hai giường khác nhau và sáng hôm sau hai người lại ai vử nhà nấy mà không có chuyện gì xảy ra cả!".
Nhân ông kể chuyện bạn bè văn nghệ, tôi hửi ông vử cuốn sách gần đây đã gây xôn xao dư luận và tốn không ít giấy bút của báo giới, cuốn Vết sẹo và cái đầu hói.
à”ng trầm ngâm rồi cười hiửn: "Điửu gì cần nói thì tôi đã nói hết trong tác phẩm rồi. Đó là sự thúc bách của riêng cá nhân tôi vử một loại nhân vật trí thức bị tha hóa, biến chất khi bập và o đời sống thị trường. Quách Quyửn Lực, Viện trưởng Viện Văn hiến, là điển hình cho lớp người có ảnh hưởng tới đời sống xã hội nhưng đằng sau đó là những sự đa nghi, thủ đoạn, tham lam, ích kỷ...
Mỗi nhà văn đửu có một nhân vật nguyên mẫu của mình, tôi cũng không ngoại lệ, nhưng thực sự là đã tối giản đi rất nhiửu câu chuyện tôi đã chứng kiến, thu thập được và đã ghi lại hết trong nhật ký của riêng mình. Ngồi trên giường bệnh, nhắc lại những câu chuyện một thời đã xa, gương mặt nhà thơ Võ Văn Trực ánh lên sự tươi tỉnh. Tôi cảm nhận rằng, quãng thời gian vừa đẹp đẽ, vừa chua chát ấy đã hằn lên vết sẹo trong ký ức ông.
Dù bây giử, có lúc ông nói đi nói lại một câu chuyện như người bị lẫn. Cũng không thể nà o khác được, ông quá cái tuổi "cổ lai hy" và phải hứng chịu nhiửu biến động trong cuộc đời. Có lúc ông trầm ngâm rất lâu không nói năng gì nhưng hình như, trong đầu ông vẫn đang diễn ra những cảnh tượng của cuộc sống, của từng chặng thời gian.
Có lúc tôi không hửi gì mà chỉ ngồi nhìn ông, đang yên lặng, bỗng chốc ông vẫy bà n tay vử phía tôi nói: "Cô hửi nhiửu chuyện vử quê hương, tôi kể cho cô chuyện hồi tôi đi học Trường Huử³nh Thúc Kháng ở Vinh: Tôi thường xuyên phải đi bộ tới 30km từ Diễn Châu xuống học ở Vinh. Vì đi học cả tuần mới vử nhà nên mẹ tôi thường rang tôm trộn muối để lâu không bị thiu và là m thức ăn được cho cả tuần. Một con tôm ăn nhón nhén được cả bữa cơm đấy!".
Nhà thơ Võ Văn Trực bảo rằng, những thời khắc đau yếu thế nà y, người ông thường nghĩ vử là mẹ. Người phụ nữ đã cho ông tựa bóng trước những thăng trầm của kiếp người. Rồi ông đọc mấy câu thơ vử mẹ: 70 tuổi vử trong căn nhà cũ/ Mẹ ấp iu thiếu thời/ Cơn sốt nửa chiửu và ng ngọt nắng/ Bơ vơ như lạc giữa quê người/ Cháy lòng con câu hửi/ Mẹ ơi mẹ đâu rồi/ Trái tim con the thắt/ Thèm được gọi: Mẹ ơi!.
Dễ hiểu vì sao, ông thường đắm đuối với mảnh đất quê hương đến thế. Dù viết đủ mọi thể loại, thơ, văn, bút ký... nhưng ông luôn trở vử với cái là ng Hậu Luật dầm dử mưa nắng, nghèo khổ, chỉ có thiên nhiên là đẹp, là trong trẻo và ngút ngát ước mơ.
à”ng tâm sự: "Tôi khao khát bằng ngòi bút của mình, góp phần dựng lại gương mặt đẹp đẽ của tổ tiên, của cha ông, của là ng mạc, để các thế hệ con cháu tự hà o và phát huy bản sắc văn hóa độc đáo của quê hương". Và trong một giá trị nà o đó của văn chương, Võ Văn Trực đã là m được tâm nguyện của đời mình.
Nhà phê bình văn học Thái Doãn Hiểu đã nhận xét: "Với thơ, Võ Văn Trực đã cởi mở tiết lộ mọi bí mật của tâm hồn anh. Đó là trái tim bóc trần của một người chính trực luôn gắn bó với đời nhưng cô độc, ưa trầm ngâm chiêm nghiệm và phán xét trước mọi nhân tình thế thái. Võ Văn Trực đã trút bử được đôi cánh nặng nử của hiện thực để thơ thanh thoát bay lên. Thơ anh chân mộc mà thắm, trực diện và quyết liệt, phúng thích mà vẫn trữ tình. Thơ Võ Văn Trực chứa hương, bão, máu, lửa cháy đến tận cùng buồn vui của kiếp người".
Tôi rời Bệnh viện Hữu nghị ra vử vì đã đến giử chị giúp việc mang cơm tối đến cho ông. Căn phòng toà n những người đau yếu đi lại chập chững phải có người dắt dìu cà ng là m cho buổi chiửu muộn của khu nhà nà y trở nên buồn đến lạ thường.
Nhà thơ Võ Văn Trực có lẽ còn may mắn hơn những người già bị tai biến khác vì ông còn có thể đọc thơ, còn có thể chuyện trò, còn có thể viết loằng ngoằng một và i thứ trong cuốn sổ nhật ký thứ 71, cuốn nhật ký mà tôi chắc chắn rằng, khi ông khửi bệnh ra viện trở vử, ông sẽ cất và o một góc khuất của đời mình vì nó không thể đọc với những nét ngoằn ngoèo lộn xộn xen lẫn hiện tại và ký ức của ông. Tôi bỗng nhớ hai câu thơ đã đọc được đâu đó trong tập thơ mà ông ký tặng: Hai tử sách mở hai bên/ Tôi nằm ở giữa khâu bửn sợi đau