Họa sĩ Bùi Xuân Phái
Chuyển động Hà Nội - Ngày đăng : 10:11, 21/10/2011
Ai là người đam mê tranh Phái, chắc hẳn sẽ vô cùng thích thú khi biết có hẳn một thế giới Phái trong lòng phố cổ Hà Nội để ghé thăm.
Thế giới Phái nhử nhắn, xinh xắn và đầy ắp tinh thần Phái. Đến để nhìn kử¹ hơn tranh của ông, biết rõ hơn vử tranh của ông và hiửu sâu hơn vử con người của người họa sĩ tà i hoa nà y.
Họa sĩ Bùi Xuân Phái. (Nguồn: buixuanphai.com)
Căn phòng nhử - Thế giới Phái - nằm trong một con ngõ nhử tối om, bé tí xíu tại số nhà 87 phố Thuốc Bắc. Ngôi nhà đã chứng kiến cuộc đời và sự nghiệp của người họa sĩ lỗi lạc bậc thầy nà y, từ lúc ông sinh ra, lớn lên và đến khi ông trút hơi thở cuối cùng để trở vử với cát bụi. Ngõ nhõ, phố nhử, nhưng bước và o trong Thế giới Phái, không gian bỗng rộng ra và sinh động lạ thường bởi sắc mà u khi rực rỡ, khi trầm ấm trong tranh Phái.
Tranh phố Phái - những bức tranh khổ nhử được treo dọc tường lối đi lên cầu thang. Căn phòng nơi Thế giới Phái ngự trị cũng bừng sáng bởi sắc mà u ấm áp của vô số tranh được treo với mật độ dà y đặc trên bốn bức tường. Cảm giác thật tuyệt vời khi được ngắm tranh của người họa sĩ nổi tiếng, không phải ở những galery tranh chép, mà ở chính nơi ông từng sống, từng miệt mà i cầm cọ, căng toan, pha mà u...
Nhà thơ Dương Tường từng sung sướng thả mình và o trong thế giới Phái. Và nhất là để trầm lặng suy tư trong tiếng nói rêu phong của những phố cổ Hà Nội, phố cổ Hội An hay những phố đường rừng mạn ngược...
Ai có thể, hơn Phái, đọc được những tâm sự phố trên những mái ngói thâm hà ng thế kỷ sương mưa, trên những mảng vữa lở lói,những bức tường rêu phủ nham nhở, trên những đầu hồi nhà , trên những ngọn đèn đêm chao đưa trên dây điện dăng ngang một ngã tư? Nhà thơ nà o đã từng nói, như Phái, bắt được nhịp đập xao xuyến của Hà Nội "ba mươi sáu phố phường," của Hà Nội xưa "ngà n năm văn vật."
Thế giới Phái được chia thà nh ba khu vực với ba căn phòng, trưng bà y từng chủ đử mà họa sĩ đã sáng tác. Được trưng bầy nhiửu nhất vẫn là đử tà i Phố Cổ Hà Nội. Dạo qua từng ô cửa nghệ thuật, người xem như hiểu thêm vử lịch sử hội họa của xứ sở mình và cả những khuynh hướng nghệ thuật được họa sĩ thể hiện. Những quan điểm sáng tác, ảnh hưởng vử điửu kiện xã hội, cũng được tác giả khắc họa rất rõ trên từng tác phẩm của mình qua từng giai đoạn.
Cùng một góc phố Hà ng Mắm hay Hà ng Bạc,Hà ng nón hay Hà ng Khoai, Bùi Xuân Phái cho ta thấy vô và n biến tấu, không trùng lặp, mỗi bức tranh chứa đựng một tâm trạng, riêng biệt, lung linh ở mỗi bức một sắc độ ánh sáng khác. Không thể biết được bao lần ông đã trở lại đử tà i nà y cùng tình yêu mê cuồng với Hà Nội, với ngôi đửn Bạch Mã, với cây đa Ngõ Gạch, với những tấm bia Văn Miếu...
Họa sĩ Bùi Thanh Phương - con trai họa sĩ Bùi Xuân Phái - đồng thời là người gác cửa thế giới Phái tự hà o viết những dòng cảm xúc vử người cha tà i hoa của mình: Tôi đã chứng kiến giây phút cuối cùng của ông và không thể quên được cặp mắt ấy, cái nhìn choáng váng nghi hoặc ấy. à”ng tử ra bình thản và dường như không luyến tiếc trần thế, nhưng trần thế luyến tiếc ông, người họa sĩ tà i hoa đã để lại dấu ấn đậm sâu của mình qua hà ng ngà n bức họa mà ông đã để lại cho đời.
Một Phái khác
Đến thăm thế giới Phái, bạn sẽ dễ dà ng nhận ra một Phái khác bên cạnh danh hiệu ông vua phố cổ mà thế gian yêu quý dà nh tặng cho ông.
Theo anh Phương, đử tà i tranh khửa thân cũng được họa sĩ Bùi Xuân Phái yêu thích và vẽ nhiửu. Đử tà i nà y được ông khai thác nhiửu nhất và o thập niên 60 ở thế kỷ trước, khi đó Bùi xuân Phái ở và o lứa tuổi tứ thập, nên có được phong độ nhất vử năng lượng sáng tác cũng như niửm đam mê vẻ đẹp thân thể nữ.
Hầu như các bức tranh khửa thân của ông thường bắt nguồn từ thực tế (mẫu). Thời đó, ông hay đến nhà các đồng nghiệp có xưởng vẽ để vẽ mẫu. Nhóm các ông thường chung tiửn để thuê người mẫu vử vẽ. Đã nửa thế kỷ trôi qua, nhưng những người cùng thời với ông, vẫn còn nhắc đến mấy cô model : cô Hòa, cô Thơm...
Anh Phương nói, có vẻ như là một nghịch lý khi ông họa sĩ già hiửn là nh rụt rè Bùi Xuân Phái là m kinh ngạc mọi người vì những bức khoả thân mini của ông. Các tư thế mà ông vẽ bằng nhập tâm đã trở thà nh những dáng đặc biệt Phái và rất đặc trưng đà n bà Việt Nam: Những cái lưng khom, quần áo lỡ dở trong lúc chuẩn bị tắm, những cô nà ng của thơ Hồ Xuân Hương với các dáng nằm khiến quân tử dùng dằng đi chẳng dứt... à”ng từng nói vui: những khửa thân của mình chỉ là ý niệm đã qua, của một thời đã mất.
Cũng theo anh Phương, Bùi Xuân Phái còn có đử tà i "búa bổ" khác nữa là đử tà i chèo. Khi nói đến tranh vẽ vử chèo, bắt buộc người ta phải kể đến Bùi Xuân Phái trước nhất. Có thể nói, những tác phẩm xuất sắc vử chèo của Bùi Xuân Phái đã là m nản lòng bất kử³ họa sĩ nà o nếu có ý muốn cầm cọ để thể hiện mảng đử tà i nà y.
Ở mảng nà y, tranh của ông bớt trầm tư, cô liêu hơn mảng tranh phố. Những bức chèo của Bùi Xuân Phái chứa đựng cái thẩm mử¹ dân gian hóm hỉnh của là ng xã Bắc Kử³. Những chà ng hử say, hử gậy, những đà o lệch, đà o thương, những cô gái soi gương chải tóc, những cảnh sinh hoạt sau hậu trường sân khấu của diễn viên khi họ thay trang phục trước giử biểu diễn... được là m sống động bằng một ngôn ngữ hội họa cũng nôm na, ước lệ như diễn xuất chèo.
Bùi Xuân Phái đã là m nên một ngôn ngữ riêng cho chèo bằng ngôn ngữ của hình và mầu. Nhân vật của ông, những biến thiên ngà n năm của người thôn quê xuất hiện đầy chất thơ, sâu lắng và ý nhị.
Năm 1961, Bùi Xuân Phái là m trang trí cho vở chèo Sợi tơ và ng, và từ đấy ông phát lộ ra cái hay, cái đẹp của chèo, và tạo ra một cái nhìn riêng, một cõi riêng, bổ sung một mảng đử tà i quan trọng và o di sản nghệ thuật đồ sộ của ông. Khác hẳn với phố cổ, ở mảng tranh chèo, cùng những minh họa cho tập sách vử Hử chèo năm 1981, và những minh họa cho Thơ Hồ Xuân Hương, khiến người ta phát hiện ra một Bùi Xuân Phái trẻ trung, dí dửm, đầy chất "u-mua" kiểu Pháp.
Ngoà i ra, ở Thế giới Phái, bạn còn được tận mắt ngắm nghía những bức tranh rất đẹp của Bùi Xuân Phái vử biển, chân dung, tết Trung thu... Hầu như ở đử tà i nà o, ông cũng thật xuất sắc.
Họa sĩ Văn Dương Thà nh nhận xét: Ai cũng biết tranh phố cổ của Bùi Xuân Phái nhưng ít người biết ông là họa sĩ vẽ chân dung bậc thầy của Việt Nam. Hà ng trăm bức chân dung ông vẽ, vợ và các con cũng như các bạn thân thiết, bức nà o cũng diễn đạt sâu sắc cá tính và ngoại hình của từng người mà không bao giử lặp lại."
Một ngà y bình thường, bước chân và o thế giới Phái, ngắm tranh, nghe họa sĩ Bùi Thanh Phương kể chuyện cụ Phái, thời gian như... chậm hơn./.