Hơn nửa thế kỷ đi tìm và xử lý thơ thiếu nhi để phổ nhạc
Mỹ thuật - Nhiếp ảnh - Ngày đăng : 10:13, 27/10/2011
Ca khúc có 2 đoạn như chính cấu trúc bà i thơ: Đoạn đầu vui tươi nói lên búp măng non ra đời trong buổi sáng bình minh, đoạn sau mạnh mẽ khửe khoắn đã trở thà nh tre. Bà i hát được đà i TNVN thu thanh và dạy hát trên đà i đúng và o ngà y lịch sử 26/3 năm 1961 do nhạc sĩ Mộng lân phối khí. Đó là một kỷ niệm không bao giử quên như ghi lại một dấu son sáng ngời, tạo cho tôi một niửm tin để tiếp tục say mê kiên trì đi và o sáng tác bà i hát phục vụ thiếu nhi.
Măng non trưởng thà nh đã được tặng huy chương và ng trong hội diễn viên văn nghệ quần chúng kỷ niệm 10 năm giải phóng Hải Phòng (1955-1965). Các bạn đồng nghiệp khen bà i hát nà y có nét nhạc vui tươi, hồn nhiên, trong sáng, lời thơ già u hình tượng có tác dụng giáo dục sâu sắc cho lứa tuổi măng non.
Bà i hát đã được in trong nhiửu tuyển tập bà i hát thiếu nhi như tập 50 năm các bà i hát thiếu nhi Việt Nam (1945 “ 1995) do nhạc sĩ Hoà ng Long “ Hoà ng Lân biên soạn, XBGD 1995, tập 100 bà i hát thiếu nhi quen thuộc thế kỉ XX do nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha sưu tầm, tuyển chọn, XBTN 2002.
Kể từ bà i hát phổ thơ thiếu nhi Măng non trưởng thà nh 1961 đến nay, trải qua hơn nửa thế kỷ nhưng tôi cũng chỉ phổ khoảng 10 bà i thơ của chính các em thiếu nhi gọi là có thể hát được, còn Bà i hát hay vẫn nằm ở đâu đó đang đi tìm. Tôi nghiệm ra rằng âm nhạc mà hòa nhịp cất cánh bay được cùng những bà i thơ hay của chính các em thiếu nhi thật không phải dễ.
Nhưng tôi lại có các duyên may đã đi tìm và phổ được những bà i thơ các nhà thơ, những người lớn tuổi viết vử thiếu nhi, viết cho thiếu nhi. Đôi khi có những thà nh công thật bất ngử.
Cuối năm 2003, tôi đến thăm Bác Cao Văn Tuế - thợ cắt tóc ở phường Bưởi, Hội viên Hội Nhà Văn Hà Nội, được đọc bà i thơ thiếu nhi: Bình minh dậy rất hay. Tôi đử nghị đổi là Bình minh lên và sửa câu cuối Em đi dưới ánh hồng nhớ bình minh dậy thà nh Em đi dưới ánh hồng chà o đón bình minh lên. Như vậy hợp với thiếu nhi và dễ hát hơn. Ca khúc nà y được in trong báo Họa Mi và đăng trong tập nhạc Mẫu giáo. Đó là bà i hát tôi viết cho lứa tuổi mẫu giáo được nhiửu cô giáo ghi nhận.
Muốn có được bà i thơ thiếu nhi hay để phổ nhạc, nhiửu khi tôi phải đo tìm khá công phu. Năm 2003, tôi muốn viết một cac khúc thiếu nhi tặng các em tuổi Quý Mùi. Tôi tìm đến các nhà thơ thiếu nhi, trước hết là những người bạn nhà thơ có con cháu tuổi Quý Mùi để gợi ý là m một một bà i thơ để tôi phổ nhạc nhưng chử mãi không thấy.
May sao đến năm 2005, tôi đến thăm nhà thơ Phạm Đông Hưng thất có bà i thơ à”ng Cháu thơ viết tặng cháu ngoại Nguyên Khang “ tuổi Quý Mùi, ở nhà gọi là Dê “ Ri. Bà i thơ có ý là Dê Ri không lẫy không bò. Tác giả muốn nói với cháu là lớn lên không luồn cúi ai. à đó tôi để nguyên và nhắc lại 2 lần ở đoạn 2 không lẫy, không bò. Trên thực tế có em bé trốn lẫy, trốn bò. Thật thú vị, khi tôi hát, cháu vui vẻ.
Sau đó, tôi suy nghĩ sửa Chú dê thà nh ngắm dê và Với dê để phù hợp với cháu bé gái tuổi Mùi. Bà i hát nà y đã được nhạc sĩ Hoà ng Lương phối âm và viết thêm đoạn đầu rất thú vị. Tôi đặt tên là Dê xinh bé nhử được in trong tập ca khúc Tinh khôn lắm tà i (Em hát vử 12 con giáp).
Trải qua hơn nửa thế kỷ học tập, tìm tòi tôi đã viết được hơn 60 bà i hát thiếu nhi từ phổ thơ. Tôi nhận thấy rất rõ điửu quan trọng của người sáng tác ca khúc từ phổ thơ không chỉ phát hiện, cảm nhận được thơ để tìm những bà i thơ phù hợp có ý thơ hay mà phải biết cách xử lý thơ, có thể đặt lại đầu đử, đảo thứ tự các đoạn thơ, viết thêm câu (vì có bà i thơ thường là thơ dân tộc viết lẻ 3 câu hoặc 5 câu như bà i Cao Bằng của nhà thơ Dương Thuấn).
Và khó nhất là tìm từ thay thế để vẫn giữ được ý thơ mà phù hợp với bà i hát và cấu trúc à‚m nhạc. Có thể nói bà i hát phổ thơ Nơi à”ng Gióng vử trời thơ Huệ Khanh (2000) đã thể hiện rất rõ những điửu đó. Hai câu mở đầu cuẩ bà i thơ: Nơi ngà y xưa à”ng Gióng vử Trời đang bừng lên sức sống niửm vui tôi đưa và o cuối bà i hát tạo hình tượng âm nhạc diễn tả ngựa bay vử trời.
Các bà i thơ thiếu nhi được phổ nhạc (ảnh minh họa)
Câu Từng bước chân, từng khóm tre già ở giữa bà i thơ tôi đưa lên đầu bà i hát cho phù hợp. Các từ Đuổi giặc à‚n, Và ddaaay con cháu tôi đổi là Đuổi ngoại xâm. Và đây Núi Sóc để phù hợp với thiếu nhi và thời đại.
Bà i hát nà y đac được phổ biến trong thiếu nhi huyện Sóc Sơn và in trong tập Tự hà o non nước Việt Nam gồm 60 bà i hát thiếu nhi vử các miửn đất nước NXB trẻ, in năm 2006, do nhạc sĩ Trương Quang Lục tuyển chọn. Năm 2010, tôi phải sửa à”ng Gióng là Thánh Gióng được in có thu đĩa trong tập 100 ca khúc Tuổi thơ hát với Thăng Long Hà Nội, (NXB Hà Nội, 2010) và tuyển tập 100 ca khúc, hợp xướng Thăng Long Hà Nội ngà n năm vang mãi (NXB à‚m nhạc) và hội à‚m nhạc Hà Nội, tháng 1/2011.
Khi xử lý bà i thơ tôi rất chú ý đến tính sư phạm, tính giáo dục. Đầu năm 2002, đến dự CLB thơ quận Hoà n Kiếm, tôi nhận được bà i thơ Hát ru bé của bác Nguyễn Văn Nghĩa. Bà i thơ có dáng dấp một bà i đồng dao, tôi rất tâm đắc và phổ thà nh nhạc thiếu nhi.
Trong bà i thơ có câu Nó ngủ giả vử, nó thích mẹ yêu, tôi phải đổi là Nó ngủ lử mử, nó thích mẹ yêu, nếu không sẽ là bé nói dối để lừa mẹ. Tả vử con tôm và ng tác giả bà i thơ viết Nó có hai cà ng với cả 8 chân tôi đổi là Giơ thẳng 2 cà ng với cả 8 chân để ngộ nghĩnh hợp với thiếu nhi nam tinh nghịch. Bà i thơ đã được Đà i TNVN thu thanh và dạy hát trên đà i và chọn in trong nhiửu tuyển tập thiếu nhi và mẫu giáo.
Sự thay đổi những từ ngữ trong bà i thơ cho phù hợp với lời ca của bà i hát nhiửu khi không được nhà thơ chấp nhận. Năm 1988, tôi đọc bà i thơ Bông hoa và tiếng hát nói vử anh hùng liệt sĩ Võ Thị Sáu của nhà thơ Phạm Hổ. Một nhà thơ có nhiửu tập thơ viết cho thiếu nhi mà tôi rất yêu quý và quen biết.
Trong bà i thơ có 2 chỗ tôi thấy cần phải thay đổi đó là từ: Khóc òa và từ Tên Tổng Tòng. Khi trao đổi trực tiếp nhà thơ dứt khoát bảo vệ ý của mình là Từ òa rất hay không từ nà o dắt bằng còn từ Tên Tổng Tòng rất cụ thể, mà thiếu nhi cần cụ thể. Khi viết thà nh ca khúc tôi chỉ đổi từ Khóc òa thà nh Khóc thương còn từ Tên Tổng Tòng tôi để nguyên vì đổi cả hai sợ nhà thơ không hà i lòng.
Bà i hát nà y tôi gửi dự thi cuộc thi sáng tác ca khúc cho thiếu nhi do Trung tamm Khăn Quà ng Đử thuộc TW Đoà n ở thà nh phố Hồ Chí Minh tổ chức năm 1988 “ 1989. Tôi được biết khi được chấm bà i nà y, ban giám khảo gạch đi chữ Tên Tổng Tòng ... rất may cho tôi đồng chí Giám đốc Trung tâm Khăn Quà ng Đử quen thân với tôi vì cùng công tác ở TW Đoà n, nên bạn đó đử nghị ban giám khảo sửa giúp cho thà nh Chị vẫn hiên ngang dù đứng trước kẻ thù.
Đồng chí giám đốc trưởng ban tổ chức cuộc thi nói vui với tôi Suýt nữa thì Tửng Tòng Tong. à nói 3 chữ T Tên Tửng Tòng. Bà i hát nà y được giải hưởng ứng cuộc thi dà nh cho các tác giả các tỉnh phía Bắc, đã in sách, thu băng Năm 2000 của chúng em. Khi tôi và đồng chí giám đốc Trung tâm Khăn Quà ng Đử đến thăm nhà thơ Phạm Hổ và tặng băng nhạc nà y, nhà thơ Phạm Hổ mới vui vẻ chấp nhận.
Cũng rất may đối với tôi là có nhà thơ nổi tiếng, nhà thơ lão thà nh được giải thưởng Hồ Chí Minh đợt 1 vử Văn học Nghệ thuật là nhà thơ Tế Hanh lại được hoan nghênh và chấp nhận những từ tôi đử nghị sửa khi phổ nhạc.
Năm 1984, tôi đọc báo văn nghệ thấy có bà i thơ à”ng cháu (thơ 5 chữ) Nhà thơ Tế Hanh tặng cháu nội của mình có đoạn rất hay Bao la như trời biển/ Kử³ diệu quá cuộc đời/ Thuyửn ông sắp cập bến/ Thuyửn cháu sắp ra khơi Tôi phổ bà i thơ nà y thà nh ca khúc thiếu nhi nhịp 3/4 đặt tên là à”ng cập bến, cháu ra khơi. Tôi thưa với nhà thơ: Bác cho phép cháu đảo từ Trời biển thà nh Biển trời để âm ơi nhấn mạnh dễ vang hơn, và cháu thêm một câu thuyửn cháu sẽ ra khơi (Tôi nhấn mạnh chữ sẽ thay chữ sắp thứ hai).
Hai nhà thơ lớn là Phạm Hổ và Tế Hanh một người khó chấp nhận sửa một từ trong bà i thơ của mình và một người rất vui vẻ chấp nhận khi tôi sửa các từ trong bà i thơ. Cả hai nhà thơ đã vử cõi vĩnh hằng để lại trong tôi những kỉ niệm không bao giử quên.
Trong việc phổ thơ tôi thấy khó phổ nhạc nhất là thơ lục bát, vì không giửi xử lý thơ, không cao tay vử âm nhạc thì rất dễ khi hát lên câu thứ nhất người ta có thể hát ngay theo câu thứ hai. Và khi hát xong cả bà i nghe giống như bà i dân ca nà o đó.
Qua suy nghĩ tìm hiểu tôi biết được và i nhạc sĩ có tà i phổ thơ lục bát khi hát lên không thấy lục bát ở đâu. Đó là tấm gương, một phương hướng để tôi học tập, phấn đấu vươn lên. Ca khúc Hoa loa kèn phổ thơ của nhà thơ Ngô Quận Miện phần nà o tôi đã thể hiện được vì đó là bà i thơ lục bát.
Từ sự tình cử bắt gặp bà i thơ thiếu nhi trên báo tường tôi đã viết thà nh một ca khúc thiếu nhi được ghi nhận tạo cho tôi niửm say mê kiên trì đi tìm thơ để sáng tác ca khúc, đến nay đã qua nửa thế kỉ, đã đi gần hết cả cuộc đời mà vẫn chưa khám phá hết cái hay của sự nghiệp sáng tác ca khúc thiếu nhi từ phổ thơ nhất là thơ thiếu nhi.
Những năm gần đây, tôi được đọc hai cuốn sách nói vử sáng tác ca khúc xuất bản tại TP.HCM đã khẳng định: Ca khúc là văn bản được xướng lên thà nh cung ca điệu nhạc, lấy văn bản là chính, phải là bản văn hay là m nửn móng, sau đó mới là âm nhạc. Điửu đó cà ng là m tôi say mê đi sâu và o việc tìm hiểu vử thơ và sưu tầm những bà i thơ hay, hợp với mình để sáng tác ca khúc. Đó là điửu tâm đắc của tôi, muốn chia sẻ cùng các bạn sáng tác ca khúc quần chúng như tôi.