Tập tục lạ ở vùng cao: Mã não quyền uy

Chẳng biết tự bao giử, phụ nữ vùng cao có tục đeo vòng mã não, không riêng gì đồng bà o Pa Kô, Vân Kiửu mà  cả người Tà  à”i ở Thừa Thiên-Huế cũng còn giữ nét văn hóa nà y. Ngà y nay, việc bử tiửn ra mua một vòng mã não hẳn sẽ không khó, nhưng nếu là  ngà y xưa kiếm đâu ra chúng giữa chốn rừng thiêng nước độc?

Mã não hẳn phải là  biểu trưng cho một điửu gì đó không thể thay thế thì mới có thể tồn tại từ đời nà y sang đời khác. Luẩn quẩn trong những câu hửi chẳng có câu trả lời, nhưng rồi tôi mau chóng quên đi hết thảy bởi bị vẻ đẹp của những chiếc vòng lạ cuốn hút.

Chiếc vòng linh hồn

Theo ông Caray Sức, cán bộ văn hóa xã Tà  Rụt, người được mệnh danh là  nhà  Pa Kô học, có 2 cách để những vòng mã não hiện diện ở người phụ nữ. Bởi ngay từ khi sinh ra, mỗi bé gái đửu có một chiếc vòng mã não cho riêng mình. Аó là  một chiếc vòng chỉ có một hạt mã não, là  vật thiêng để Già ng Cợt (thần bổn mạng) trú ngụ. Vòng mã não nà y sẽ là  linh hồn của mỗi người, sẽ ứng với cuộc đời người đó, không được cho, tặng bất kử³ ai. Nếu lỡ là m mất thì phải là m lễ cúng để là m lại vòng khác và  khi chết đi cũng sẽ được chôn theo, Caray Sức nói.

Khi tình yêu xuất hiện thì cũng là  lúc vòng mã não một lần nữa thể hiện uy quyửn. Từ xưa, vòng mã não luôn là  thứ không thể thiếu trong việc cưới hửi của người Pa Kô, Vân Kiửu. Аó có thể là  một trong những vật thách cưới mà  bên nhà  nữ yêu cầu phải có hay giản đơn là  một kỷ vật biểu trưng cho tình yêu của chà ng trai dà nh cho bạn tình của mình. Tùy và o điửu kiện, vòng mã não tình yêu có thể gồm 3 hạt trên 1 xâu hoặc 4 hạt trên 1 xâu gồm 2 chuỗi. Tương truyửn, hễ con gái nhận vòng mã não của người khác giới có nghĩa là  trái tim đã thuộc vử người đó. Vậy nên dù cô gái có xinh như đóa hoa rừng, có mái tóc dà i như suối, da trắng như mây thì trai bản cũng không thèm (hoặc không dám) để ý nếu thấy cô ta đã đeo lên cổ một chuỗi hạt thử hẹn.

Nhưng mã não không chỉ đem lại điửu tốt đẹp, đôi khi chúng gây nên nhiửu tai hại, nhiửu tình yêu ngang trái. Có chà ng trai yêu cô gái đã nhiửu năm, đã định ngà y sang dạm hửi thì tá hửa khi thấy dấu hiệu nà ng đã thuộc vử người khác. Nói mô xa, thằng Kưm, cháu trai của ta, cũng đã giận dỗi bử sang Là o lấy vợ vì người yêu phụ tình, ham chiếc vòng mã não đẹp..., bà  Giả Hươu (trú thôn A Аăng, xã Tà  Rụt), người đã sống qua 80 mùa rẫy, chép miệng.

Mỗi nốt thăng hay trầm trong cuộc đời người phụ nữ nơi nà y ít nhiửu có liên quan đến vòng mã não. Lựa chọn chiếc vòng nà o cũng giống như việc chọn một người chồng, tốt xấu ra sao không dễ thay đổi.

Biểu tượng già u sang

Thời hoà ng kim, chỉ cần nhìn và o chuỗi mã não dân bản có thể biết chủ nhân của nó là  người như thế nà o: già u sang hay bần hà n, kiêu ngạo hay nhút nhát... Thời của mẹ, không phải ai cũng có mã não để đeo, không phải ai cũng đeo được vòng đẹp. Nhớ thuở trước, để có một chiếc vòng mã não tặng mẹ, gia đình bố đã phải đổi một con trâu bạc, bà  Giả Tơ, xã A Ngo, nói.

Ngà y xưa nhà  của mẹ quá nghèo, không có trâu bò nên sau khi thu hoạch rẫy ngô, phải bán đi phân nử­a mới mua được 1 chuỗi vòng đã cũ. Không đẹp lắm nhưng gia đình mẹ cũng đã rất tự hà o, Giả Siêng ngồi kế bên tiếp lời.

Vậy nên giá trị của người phụ nữ thuở đó hằn vết lên những chiếc mã não. Khi còn là  con gái, nếu không có vòng mã não của thần bổn mạng đẹp thì trai bản sẽ không yêu. Khi đã có gia đình mà  trên cổ không đeo thật nhiửu vòng mã não cũng sẽ không được kính trọng. Cho đến tận bây giử, nếu ai đó sở hữu những chuỗi vòng mã não lớn, khác biệt với hết thảy những chuỗi vòng còn lại cũng đủ đảm bảo cho nhiửu người ngước nhìn. Biết giá trị đó, người đeo bao giử cũng ườ¡n ngực kiêu hãnh.

Bà  Giả Tơ còn nói rằng người phụ nữ Pa Kô khi đã có tuổi thì không bao giử bử những thứ như vòng bạc, chuỗi mã não ra khửi người vì như vậy sẽ rất dễ bị ốm. Họ cho rằng những đồ vật ấy đửu có hồn vía và  gắn liửn ở trong đó rồi. Cho người khác mượn có nghĩa là  cho cả linh hồn nên sự già u sang, quyửn lực cũng theo đó mà  tiêu tán.

Người trẻ hiện nay của những bản là ng trên dãy Trường Sơn không còn tôn sùng vòng mã não như thế hệ trước. Dẫu họ đửu có vòng mã não 1 hạt để thần bổn mạng trú ngụ nhưng chỉ đeo khi có việc cúng quảy trong nhà . Phần nữa, giá trị huyửn ảo của những chiếc vòng mã não dần mất đi khi hiện nay giá của chúng không quá đắt, chỉ cần bử ra và i trăm ngà n đồng là  có thể mua được. Nhiửu khi nghĩ cũng tiêng tiếc vì trước nay mình đã quen mắt với việc đã là  phụ nữ phải có vòng mã não. Những chuỗi mã não đẹp, có giá trị lại mất dần đi khi phải chôn theo người chết nhưng tôi tin rằng mã não vẫn có một hấp lực nà o đó để tự tạo nên vị trí khó thay đổi một sớm một chiửu trong lòng người Pa Kô, Vân Kiửu..., ông Hồ Văn Ngơn, Chủ tịch UBND xã Tà  Rụt, trăn trở. 

TNO