Nhà  văn Ngô Thảo: Tôi thiếu lòng tham

Ở tuổi 70, Ngô Thảo vừa vượt qua bạo bệnh, trở lại đời thường ông vẫn còn nhiửu dự định với nguồn tư liệu dồi dà o nhử chịu khó ghi chép và  lưu trữ từ những năm tháng tuổi trẻ còn sung sức. Tập sách mới nhất có tên "Dĩ vãng phía trước" mà  ông vừa công bố gồm nhiửu tư liệu quý vử các nhà  văn nổi tiếng, vử một thời những nhà  văn Việt Nam sống và  viết. à”ng tâm sự lý do để nguyên tư liệu như những gì ghi chép được từ những năm tháng cách đây nử­a thế kỷ là  bởi không muốn sắp xếp, tô vẽ lại quá khứ, ông muốn để bạn đọc thấy cả cái hay cái dở mà  biết rằng, có một thế hệ đã sống như thế.

Bà i viết đầu tiên là ... điếu văn truy điệu

- Có thông tin cho biết, Tư liệu Chuyện đời, chuyện văn một thuở có tên Dĩ vãng phía trước được ông hoà n thà nh trong khi chữa trị ung thư tại Singapore. Thực hư chuyện nà y thế nà o thưa ông?

- Chỉ có Lời và o sách được viết khi tôi đang điửu trị ung thư trong Bệnh viện (tại Singgapore). Còn toà n bộ tập sách là  các tư liệu cũ: Mấy chục trang nhật ký ghi thời gian chiến đấu chống cuộc phản kích của Mử¹ Ngụy ra căn cứ giải phóng phía tây Thị Thiên tháng 5/1969, còn lại là  sổ tay, ghi chép khi tôi vử Văn nghệ quân đội, trong đó có các buổi trò chuyện của các nhà  văn Văn nghệ quân đội khi Tạp chí sơ tán vử Hương Ngải - Thạch Thất, Hà  Tây cũ, rồi các buổi trò chuyện của các nhà  văn Vũ Cao, Nguyễn Khải, Nguyễn Minh Châu, Nguyên Ngọc... biên bản ghi chép một số bà i nói, tham luận tại các Hội nghị của một số nhân vật có liên quan đến văn học, ghi chép những ngà y đi theo các đơn vị quân đội... Tất cả tư liệu giúp bạn đọc có thể hình dung một phần cuộc sống, cách sống, cách viết của các nhà  văn một thời.

- Tập sách có tên khá lạ - Dĩ vãng phía trước. à”ng có thể cho biết tại sao dĩ vãng lại ở phía trước?

- Trong Lời và o sách và  cả trong nhật ký tôi đã nói khá rõ: Lớp chúng tôi đi ra chiến trường từ một hậu phương đang có cuộc sống bình yên, đang được là m những công việc mình yêu thích. Аây không phải là  một cách chơi chữ mà  để diễn đạt một tâm trạng thật của nhiửu người lính miửn Bắc và o chiến đấu ở miửn Nam: Chúng ta không đi xâm lược, không ai nghĩ sẽ đánh chiếm và  già nh một cái gì ở ngoà i mặt trận. Ai cũng mong sớm đuổi xong giặc, được trở vử quê hương. Ngoà i mặt trận, quê hương với cuộc sống thanh bình cũ thuộc thế giới dĩ vãng. Muốn trở vử thế giới cũ, gặp lại người thân cách duy nhất là  xông lên phía trước.

Nhà  văn Ngô Thảo.

- Người ta vẫn nghĩ những người bị ung thư như án tử­ đã được tuyên. Sượt qua lườ¡i hái thần chết có khiến ông thay đổi suy nghĩ vử cuộc sống?

- Thật ra không chỉ đến lần bị ung thư nà y, tôi mới giáp mặt với thần chết. Thuở hai mươi, ra trận, giữa chiến trường, bom đạn đầy trời, hà nh quân xe xích kéo pháo, rồi đói, rét, bệnh tật... Thuở ấy, thần chết luôn hiển hiện trong đội hình chiến đấu. Аơn vị tôi đi vừa tròn một tháng, đã bị ngay một trận B52 đánh và o đội hình. Lần đầu, tôi lo chôn cất đồng đội. Bà i viết đầu tiên của tôi ở chiến trường là  Điếu văn đọc trong buổi truy điệu của Аại đội. Trở vử thời bình cũng đôi lần tai nạn suýt chết. Thà nh ra, khi và o tuổi thất thập, phát hiện bệnh mà  sự sống phải tính ngà y tính tháng, thì đã không có gì phải hoảng hốt. Chỉ có một số việc phải là m cho xong, trong đó có và i tập sách mà  tư liệu đã có sẵn.

Thần chết đã thà nh... bạn thân

- à”ng quan niệm thế nà o vử cái chết?

- Quan niệm vử cái chết? Аiửu nà y thay đổi tuử³ lứa tuổi, tuử³ hoà n cảnh. Khi còn trẻ, ta còn nhiửu điửu để tiếc, cuộc sống có nhiửu ước mơ, nhiửu dự định, nhiửu tham vọng, nhiửu quan hệ rà ng buộc vử trách nhiệm, vử tình cảm. Trước tuổi 60, một số điửu trong đó còn rà ng buộc, níu giữ mình. Còn khi đã thất thập thì thần chết đã thà nh bạn thân, bởi bao nhiêu người thân, bạn bè, đồng đội, đồng lứa đã ra đi trước mình. Khi viết vử Lưu Quang Vũ và  Xuân Quử³nh, tôi bỗng có ý nghĩ rất thật: Xem ra bây giử, hai thế giới, không biết nơi nà o đông vui hơn? Với tôi mọi nghĩa vụ với cuộc sống coi như đã hoà n thà nh. Con cái đửu đã có gia thất. Nói chung là  nhẹ gánh cả việc nước lẫn việc nhà , tôi đang chủ động cắt bớt dần những sợi dây neo mình với trần thế. Với riêng tôi, có lẽ vì quán tính của người lính, xưa nay vẫn coi nhà  mình chỉ là  nhà  trọ, nên lưu luyến vừa phải. Sống được đến tuổi nà y, vợ con người thân đã đôi phen không tiếc công tiếc của cứu mình khửi tai nạn. Trong cuộc đời, dẫu chỉ là  tình yêu thương thôi mà  mình cũng từng đau khổ và  là m khổ bao người thân. Аiửu thiếu nam tính nhất ở tôi là  không có lòng tham, chưa nói đến tham vọng.

- Nếu như biết rằng mình sẽ qua khửi căn bệnh ung thư liệu ông có in Dĩ vãng phía trước theo kiểu nói tất tần tật như hiện nay không, bởi những điửu khó nói vẫn sẽ còn cơ hội để nói ra và o một dịp khác?

- Nói sự thật là  điửu tôi muốn. Nhưng ai cũng biết, sự thật không phải là  một viên gạch, hòn đá, cái bánh... để có thể cầm, nắm, chụp ảnh được.

Tôi từng bị phê phán gay gắt khi trích dẫn một câu ngạn ngữ Nga trong bà i viết vử nhận định mức độ chân thực của văn học viết trong chiến tranh: Một nử­a cái bánh mì vẫn là  bánh mì. Nhưng một nử­a sự thật đã là  sự giả dối. Rất cẩn thận, tôi đã viết thêm: không thể nói văn học viết trong chiến tranh là  giả dối, nhưng đó quyết chưa phải là  sự thật chiến tranh như nó vốn có. Mấy năm sau, để cắt nghĩa điửu đó, tôi giải thích, vì các tác phẩm văn học thời kử³ đó phải tuân theo kỷ luật nghiêm ngặt của chiến trường là  phải ngụy trang để che mắt địch. Lại dấy lên một chiến dịch phê phán luận điểm Văn họcngụy trang.

Bây giử thì những ấu trĩ đó đã được vượt qua rồi.

Không sắp xếp lại quá khứ

- Những câu chuyện của một thời dưới lăng kính của một người (dù người ấy có am tường và  khéo léo đến mấy) thường dễ gây tranh cãi nhiửu chiửu từ những người trong cuộc hoặc những người có liên quan, với Ngô Thảo dường như lại không xảy ra điửu ấy? à”ng có bí quyết gì vậy?

- Có lẽ do tôi là  người thiếu thông minh sắc sảo, nên nhìn các nhà  văn với tất cả sự trân trọng, cảm phục. Một đời tôi không là m nổi một câu thơ, viết nổi một truyện ngắn. Nên nhìn người khác là m thơ, viết văn, viết lý luận phê bình, rồi vẽ tranh, viết nhạc... là  tôi phục sát đất. Cũng có người cái nà y hại cái kia, nhưng nói chung, tôi kính trọng những người tà i năng. Nên tôi lắng nghe họ nói, và  gắng ghi lại cho thật. Trước sau đó là  một cách học. Giử, khi công bố, nó là  Tư liệu. Có thể sau đó họ đã nghĩ khác, nói khác, viết khác nhưng chắc không mấy ai từ chối quá khứ. Bởi vì tôi chỉ ghi mà  không bình luận gì.

- Nhiửu người tái hiện quá khứ bằng cách viết hồi ký, tại sao ông lại giữ nguyên tư liệu thô khi in sách mà  không viết lại ở điểm nhìn hiện tại?

- Người già  hay tiếc nhớ những trang đời đẹp thuở đã qua. Người là m phê bình cũng vậy thôi. Nhưng người sống sau, cũng có ba bảy loại. Có người coi đó là  lợi thế để tô vẽ, trang điểm lại quá khứ của mình. Thiên hạ đục cả, chỉ mình ta trong! Họ là m như họ là  Khuất Nguyên cả. Nhưng, người trung thực không từ chối cũng không sắp xếp lại quá khứ. Hồi cố của tôi chỉ là  giới thiệu lại một số tư liệu thô mộc còn giữ được mà  không tân trang. Hay ở đó mà  chắc cái dở cũng ở đó. Có điửu, bạn đọc có thể biết, thời đó, chúng tôi đã sống như thế!

Nhạc sĩ Phạm Duy chúc mừng nhà  văn Ngô Thảo nhận dịp ông ra sách.

Tình cảm nguội lạnh không viết được phê bình

- Ngòi bút phê bình Ngô Thảo từng tung hoà nh một thời, nhưng không thấy ông thò bút và o mảng văn học đương đại. à”ng cho rằng, mỗi thế hệ là m phê bình sẽ có thời của họ hay ông ngại đụng chạm đến những vấn đử mình không thực sự tường tận?

- Bạn nhận xét đúng. Nhưng bạn ơi, tôi đã ngoà i bảy mươi rồi.

Mỗi thế hệ sáng tác phải có những nhà  phê bình của mình. Vử một mặt nà o đó, quan hệ giữa nhà  văn với nhà  phê bình phải là  tri kỷ, tri âm của nhau. May mắn cho những nhà  văn có được những nhà  phê bình như thế. Với tất cả sự sắc sảo, đáo để của mình, khi đọc Thao thức của Krôn, một tiểu thuyết viết vử trí thức của văn học Xô Viết, Nguyễn Khải thích một ý: Thậm chí, tôi không có một người mà  vì họ mình có thể là m hửng cuộc đời mình. Là m hửng với hy sinh, với quên mình chỉ khi mình chọn được một tri âm, tri kỷ, với tình yêu là  một hồng nhan tri kỷ. Bây giử có bao nhiêu tác giả có khả năng lôi cuốn, hấp dẫn nhà  phê bình đến độ ấy?

- à”ng thấy là m phê bình thời xưa so với là m phê bình thời nay thế nà o?

- Công việc phê bình thì thời nà o cũng giống nhau. Nhưng đời sống văn học mỗi thời mỗi khác. Nhưng năm 70-90 thế kỷ trước, do rất nhiửu lý do, mà  số lượng tác giả cũng như tác phẩm hà ng năm xuất bản có hạn. Cho đến 1985, cả nước có chưa đến 20 nhà  xuất bản. Trung bình một năm, mỗi nhà  xuất bản in được 10 đầu sách văn học. Có năm như 1982, một nhà  xuất bản lớn như Thanh niên chỉ in được 4 tập, nhà  xuất bản Công an in được 6 tập. Tất nhiên với một đời sống Văn học quy mô như thế, việc tổng kết cũng như chọn tác phẩm để phê bình không khó. Ấy là  số lượng ít nhưng lại có được những tác phẩm và  tác giả được chú ý.

Bây giử, số lượng là  hà ng nghìn. Trong số lượng hà ng nghìn ấn phẩm hôm nay, bao nhiêu cuốn là  văn học, bao nhiêu cuốn cận văn học, bao nhiêu cuốn chỉ có hình thức một tác phẩm văn học? Tiêu chí cho một tác phẩm cũng không rõ rà ng. Trong biển sách mênh mông hôm nay, người hà nh nghử phê bình quả là  có nhiửu việc để là m. Nhưng lắm khi phân vân lựa chọn đã là m hết một phần đời!

- Аã khoẻ mạnh trở lại, ông có tính sẽ tiếp tục ra sách sau Dĩ vãng phía trước?

- Ngoà i 70 rồi, có lẽ tôi không nên trả lời câu nà y. Nhưng còn sống chắc vẫn còn duyên nợ. Trăm người nghìn chữ là  tên tập sách tôi viết vử một trăm người vì lý do nà y khác mình đã tiếp cận, nó sẽ như là  món quà  để lại trần gian.

evan