Nỗi hổ thẹn ở... thiên đường du lịch Sa Pa
Du lịch - Ẩm thực - Ngày đăng : 13:09, 16/08/2012
Hình ảnh là m xấu thiên đường du lịch Sa Pa.
Giữa mùa hè oi bức, khách du lịch nườm nượp kéo vử Sa Pa, coi đó là nơi tránh nóng lý tưởng nhất của miửn Bắc. Khách nước ngoà i, dường như đến Việt Nam không thể không đến Sa Pa, Hạ Long, Cố đô Huế. Nhưng không đâu trên đất nước Việt Nam lại nghe thấy nhiửu từ "money" (tiửn) như ở Sa Pa - câu chuyện không có tiửn không... chụp ảnh, không có tiửn không... nói chuyện; câu chuyện vử những người bán hà ng bám du khách như... ăn xin đã hết sức quen thuộc ở nơi nà y.
Những đứa trẻ đòi tiửn
Sa Pa đã thu hút hà ng trăm nghìn lượt khách du lịch trong nước và quốc tế mỗi năm. Khi người Pháp phát hiện và khai phá vẻ đẹp nguyên sơ của nơi nà y, họ đã quy hoạch và xây dựng nó thà nh một nơi nghỉ mát có một không hai ở miửn Bắc Việt Nam. Sa Pa đã sớm phát triển, nhưng sự "trưởng thà nh" sớm ấy, lại thêm việc buông lửng quản lý, ăn xổi ở thì trong thời bung ra gần đây, đã rước thảm họa đến với Sa Pa... Những hệ lụy từ phát triển du lịch đã lấy đi của Sa Pa nhiửu thứ, cái mất lớn nhất chính là sự mai một cái đẹp hồn hậu, mến khách của phần nhiửu cư dân nơi đây.
Báo chí nói quá nhiửu vử "vấn nạn" bán hà ng rong, đeo bám du khách ở Sa Pa. Những nhà quản lý cũng đã đưa ra nhiửu biện pháp nhằm giải quyết tình trạng nà y. Nhưng dường như, những cố gắng ấy vẫn không mảy may chạm được và o gốc rễ của vấn đử. Và nó vẫn cần tiếp tục được đưa ra để bà n luận, để cứu Sa Pa.
Sáng sớm Sa Pa còn mử hơi sương, bà con người dân tộc đi bán hà ng đã xuống thị trấn. Họ gùi theo những gùi hà ng không nặng vì đó chủ yếu là hà ng lưu niệm. Những đứa trẻ người Mông thu hút sự chú ý của du khách vì vẻ hồn nhiên, nguyên sơ như những đóa hoa rừng Tây Bắc. Đoà n du khách chụp ảnh và bắt chuyện với chúng. Chúng bắt đầu ngó nghiêng, liếc nhìn dò xét và tử thái độ chẳng hà i lòng gì.
Khi có người hướng ống kính vử chúng để chụp một và i bức ảnh, các bé gái xua tay rối rít: "Không chụp ảnh, không chụp ảnh", có đứa thản nhiên nói: "không mua hà ng thì không chụp ảnh", "Không cho tiửn thì không chụp ảnh".
Và hà nh động phản ứng cao nhất của lũ trẻ chính là chúng quay lưng, chổng mông và o... ống kính của du khách. Họ đửu lắc đầu và ngao ngán bử đi.
Tôi dẫn một đoà n khách ngoại quốc lên Sa Pa, thấy các bạn bị hét và o tai "no money, no photo" rồi bị chổng mông (theo đúng nghĩa đen) và o ống kính, bất giác nỗi hổ thẹn dâng lên ngập lòng.
Phần lớn, công việc hà ng ngà y của trẻ em ở đây không phải là đi học mà là đi bán hà ng lưu niệm để kiếm sống. Những giây phút buổi sáng tử mử sương như thế có lẽ là giử phút nghỉ "giải lao" để chuẩn bị cho một ngà y mệt nhọc đeo bám du khách của chúng.
Từ thị trấn Sa Pa, các đoà n du khách nối nhau lên Hà m Rồng ngắm cảnh, đi thăm động Tả Phìn, Thác Bạc, Cầu Mây, xuống Tả Van, Bản Hồ, Lao Chải thăm thú là ng du lịch... Đến chỗ nà o cũng thế, vừa bước chân xuống khửi ô tô, chưa kịp ngắm nhìn phong cảnh bản là ng núi non, các du khách đã bị một đám đông các bà , các chị người Mông, người Dao, người Giáy áo quần sặc sỡ vây quanh chà o hà ng và bám theo không rời một bước, và o tít sâu trong bản. Ken và o những chỗ trống dưới chân người lớn là các em bé người Mông tíu tít tay cầm và i ba túi thổ cẩm nhử xinh chà o bán.
Thoạt nhìn là cảnh vui vẻ, tấp nập, là sự mến khách của người dân nơi đây, nhưng chắc không mấy ai thấy dễ chịu và hứng thú khi bị là m phiửn suốt hà nh trình du lịch như thế. Không thấy cảnh đẹp, không thấy lãng mạn, lúc ấy du khách chỉ thấy rầu lòng, thương cảm rồi hổ thẹn và công phẫn.
Vấn đử văn hóa du lịch lại thêm một lần được đặt ra đầy bức xúc, là m đau đầu các nhà quản lý.
Những điửu vô lý
Buổi tối, ánh đèn và ng rực ở đường phố xen lẫn khói sương mử ảo là m cho khung cảnh Sa Pa êm đửm hiện ra. Những người bán hà ng rong vẫn đeo bám du khách dù ít hơn ban ngà y. Những quầy hà ng nhử ven đường đối diện Nhà Thử Đá của các chị người Dao đử bà y biện đủ thứ khăn, mũ, ví, vòng thêu tay khéo léo.
Tôi hửi chuyện Triệu Lử Mẩy và Lý San Mẩy, những chị người Dao quanh năm sống nhử cái gùi hà ng lưu niệm nhử. Lử Mẩy hồn nhiên kể: "Mình có hai con rồi. Con mình cũng được đi học đấy. Mình phải cho nó đi học để thoát cái nghèo của bố mẹ nó, chứ không cho nó xuống thị trấn bán hà ng đâu".
Khi hửi vử chuyện người dân ở đây đeo bám du khách để bán hà ng, các chị người Dao phân trần rối rít: "Chúng mình không là m như thế đâu, chúng mình chỉ ngồi bán hà ng một chỗ thế nà y thôi, vì mình biết như thế là không lịch sự mà ".
Ở Sa Pa, nếu người bán hà ng nà o cũng nghĩ được như Lử Mẩy và San Mẩy thì có lẽ, đử án "Xây dựng nếp sống văn minh trong hoạt động thương mại, du lịch" của UBND huyện Sa Pa đang được đử ra để thực hiện trong giai đoạn 2011 - 2015 sẽ sớm hoà n thà nh.
Khi trao đổi với TS Trần Hữu Sơn, Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Là o Cai vử tình trạng đeo bám khách du lịch, bán hà ng rong, là m ảnh hưởng đến môi trường du lịch ở Sa Pa, ông đã kể những câu chuyện đầy tâm huyết: "Đó cũng là điửu trăn trở, đau xót cho tất cả những người ở đây, kể cả lãnh đạo lẫn người dân. Vấn đử đó phải giải quyết tận gốc. Khi du lịch phát triển thì lợi ích phải được phân phối đồng đửu.
Cộng đồng người dân là chủ ở đây, họ phải nhận được lợi ích từ du lịch. Nói vui thế nà y: Em là chủ nhà , du khách đến nhà em mà lại không dùng dịch vụ gì, em chả có thu nhập, chỉ có các bác ở thị trấn là có thu nhập. Các bác xuống là ng em chụp ảnh, bác là m tất cả các thứ, dùng cả cơm bác đem từ trên thị trấn xuống, chai nước khoáng bác cũng đem xuống uống rồi vứt luôn cái vử chai và em phải đi nhặt. Em đà nh phải sinh ra những cái dịch vụ "lạ" kia thôi. Bác chụp ảnh nhà em thì phải trả tiửn cho em, rồi em phải ép bác mua thổ cẩm của em... Tất cả đửu không nên trách cộng đồng bà con vì bà con ít được hưởng lợi. Chúng ta phải điửu tiết vĩ mô, quan trọng nhất là là m sao cho người dân có lợi ích từ du lịch".
Du khách nước ngoà i bị người bán hà ng rong đeo bám từ khi bước chân xuống khửi ôtô.
Nhiửu người bảo, những chuyện ấy, trẻ lên ba cũng nhìn thấy được, nhưng không hiểu sao nhà quản lý cứ mặc kệ nó tồn tại. Để rồi nhiửu bà con hồn nhiên đã bị ném và o cái vòng luẩn quẩn phải "ăn vạ" du khách như một cách để tìm sự "công bằng"?
TS Trần Hữu Sơn đã đưa ra những nhìn nhận và phân tích sát sao, rõ nét khi ông là người trực tiếp tham gia quản lý những hoạt động vử văn hóa và du lịch của tỉnh Là o Cai: "Du lịch cà ng phát triển thì khoảng cách già u nghèo ở Sa Pa cà ng lớn. Tôi có một đử tà i nghiên cứu vử vấn đử nà y từ 2005, đã phát biểu trước các diễn đà n lớn của tỉnh nhà rồi. Đử tà i ấy chỉ ra sự phân hóa già u nghèo giữa người dân ở thị trấn và người Mông là 8 lần. Tình trạng nà y rất dễ xảy ra các vấn đử bất ổn vử an ninh xã hội. Cái khoản lợi nhiửu nhất trong 25 năm phát triển du lịch thì thuộc vử những người kinh doanh du lịch trực tiếp, còn đồng bà o dân tộc không kinh doanh trực tiếp nên không có lợi ích gì".
"Phải đặt lợi ích của người dân lên hà ng đầu!"
Trong sự phát triển của ngà nh du lịch - "công nghiệp không khói", dịch vụ homestay (du lịch cộng đồng) cũng sớm du nhập và phát triển ở Sa Pa, đã bước đầu đem lại những lợi ích cho người dân ở các bản như Cát Cát, Tả Phìn, Lao Chải, Tả Van, Bản Hồ, Bản Dửn... Quá trình để hoà n thiện và mở rộng loại hình kinh doanh du lịch nà y cũng vẫn còn là những bản kế hoạch dà i hơi.
TS Trần Hữu Sơn tiếp tục câu chuyện vử phát triển bửn vững ở Sa Pa: "Bây giử đồng bà o mở ra du lịch cộng đồng, như ở Bản Dửn, rồi mô hình Cát Cát, như thế vẫn chưa phải là tối ưu. Mình có thể học hửi các nước khác có những mô hình phát triển du lịch bửn vững. Tôi ví dụ như ở Sa Pa, người dân ở đây hãy cứ là m nông nghiệp, đừng "bắt" người dân là m du lịch. Sau đó, doanh nghiệp đưa du khách đến thì chia lợi nhuận cho người dân. Ví dụ ở Châu Phi chia đến 70% lợi nhuận cho người dân, mặc dù người dân chẳng là m gì vử du lịch cả, nhưng đây là đất đai của tổ tiên tôi, quê hương tôi thì tôi phải được... hưởng.
Nhưng ở ta thì ngược lại. Thậm chí, có anh hướng dẫn viên, khi xuống Tả Phìn, du khách rất muốn mua đồ thổ cẩm thật do người dân là m, nhưng vì bà con không "lại quả" phần trăm, nên anh ấy đưa du khách vử thị trấn mua đồ Trung Quốc. Người dân không được hưởng lợi tí nà o, cũng vì cả những lý do láu cá như thế nữa. Như vậy phải thấy rằng cái gốc của vấn đử là là m sao hà i hoà lợi ích giữa doanh nghiệp và người dân. Phải đặt lợi ích của người dân lên hà ng đầu!"
Hiện nay, UBND huyện Sa Pa đã đưa ra những biện pháp nhằm phát triển du lịch, đồng thời hạn chế những tác hại, những ảnh hưởng tiêu cực từ thương mại hóa, đô thị hóa hay xây dựng quá nhiửu thủy điện tà n phá thiên nhiên, đã và đang là m du lịch Sa Pa chao đảo. Việc triển khai đử án "Xây dựng nếp sống văn minh trong hoạt động thương mại, du lịch" được coi là những nỗ lực lớn của các nhà quản lí trong việc thúc đẩy du lịch và bảo tồn văn hóa ở Sa Pa. Chúng ta hoà n toà n có thể hy vọng và o sự nỗ lực và cố gắng của những nhà quản lý nơi đây để có thể có một Sa Pa bửn vững, "hoà n mử¹" trong tương lai.
Tất nhiên, điửu đó cũng cần sự góp sức lớn lao của người dân Sa Pa - những chủ nhân đích thực và cổ xưa ở vùng đất xinh đẹp nà y, để hình ảnh Sa Pa không bị những hệ lụy từ phát triển du lịch "ám ảnh" và "bôi nhọ", để cái danh xưng "Thiên đường du lịch" bấy lâu nay thật là xứng đáng, chứ chẳng phải là thứ đôi khi là m ai đó thấy hổ thẹn...