Khu tập thể cũ: Những di sản... đáng chú ý

Một góc khu tập thể Nguyễn Công Trứ (Hà  Nội). Ảnh: Khánh Nguyên

Với phương pháp điửu tra là  phát phiếu cho 4 nhóm đối tượng gồm chuyên gia - kiến trúc sư, cơ quan quản lý, sinh viên chuyên ngà nh kiến trúc và  người dân, trên cơ sở các tiêu chí giá trị văn hóa, nghệ thuật kiến trúc, quy hoạch cảnh quan, tính nguyên bản, công năng sử­ dụng và  tính đại diện cho nhóm công trình, nhiửu khu tập thể cũ như Kim Liên, Nguyễn Công Trứ, Thọ Lão, Quử³nh Lôi, Văn Chương (giai đoạn 1954-1965), Trương Аịnh, Trung Tự, Giảng Võ (1965-1986) được đử xuất là  công trình di sản "đáng chú ý", chỉ xếp sau những công trình nhóm "đặc biệt".

Theo nhóm tác giả đử tà i (gồm nhiửu chuyên gia có uy tín của Hội Quy hoạch và  Phát triển đô thị Hà  Nội, Sở Quy hoạch - Kiến trúc), ở giai đoạn 1954-1965, nếu khu tập thể Hà m Tử­ Quan có đặc điểm là  là m bằng gỗ, thứ vật liệu dễ tìm thời đó, với khu phụ, bể nước, chậu rử­a, bà n giặt bằng gạch xây, niên hạn sử­ dụng tạm thời thì khu tập thể Kim Liên là  khu nhà  ở đầu tiên được bố trí theo hình thức tiểu khu, có nhóm nhà , có hệ thống nhà  trẻ, mẫu giáo, trường học, sân vận động, cử­a hà ng bách hóa. Nhà  được xây cao tầng, bố cục chạy dà i và  song song.

Sau đó tập thể Nguyễn Công Trứ cũng được xây dựng hoà n chỉnh theo hình mẫu nà y, có trường mẫu giáo, nhà  trẻ, có cử­a hà ng bách hóa với mặt chính quay ra đường Nguyễn Công Trứ, mặt quay và o trong là  nhà  ăn, cử­a hà ng giải khát. Giữa các khối nhà  có cây xanh, sân chơi cùng hạ tầng hoà n chỉnh. Khu Văn Chương được thiết kế bởi những nhóm nhà  2 tầng mái ngói, khu phụ tập trung; kết hợp nhà  5 tầng bố trí theo tuyến đường bao bên ngoà i, dưới có cử­a hà ng. Trong khu cũng có đủ trường học, nhà  trẻ, mẫu giáo.

Аến giai đoạn 1965-1986, Hà  Nội bắt đầu phát triển các kiểu nhà  lắp ghép đơn giản. Mẫu nhà  ở 2 tầng lắp ghép tấm lớn độn vật liệu xỉ, xây dựng thí điểm năm 1971-1972 tại Trương Аịnh, Yên Lãng. Sau đó các mẫu nhà  lắp ghép tấm lớn 5 tầng có nhiửu ưu điểm hơn, được triển khai hà ng loạt tại Trung Tự, Khương Thượng, Giảng Võ, Vĩnh Hồ... Công trình có kiến trúc tốt hơn cả trong thời điểm nà y (năm 1967) là  khu nhà  ở Ngoại giao đoà n Vạn Phúc của các KTS Nguyễn Trực Luyện, Nguyễn Kim, Nguyễn Văn Oanh được xếp và o nhóm nhà  ở có giá trị "đặc biệt". Аiểm đáng chú ý là  kiến trúc nhà  ở đã phản ánh rất sát điửu kiện kinh tế xã hội mỗi thời kử³.

Ban đầu từ mô hình 2 nhà  chung một khu phụ, thiết kế nhà  ở xây xong phải dễ phân phối, trước mắt và  lâu dà i đửu phù hợp, vật liệu xây dựng phải tiết kiệm (cử­a không có khuôn)... Sau nà y, diện tích ở bình quân tăng 4-6m2/người, cùng với đó là  tăng diện tích phụ, rồi chuyển đổi từ dùng chung sang ngăn chia, khép kín...

Theo KTS Аà o Ngọc Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch và  Phát triển đô thị Hà  Nội, trước đây đã có nhiửu nghiên cứu vử kiến trúc truyửn thống hay kiến trúc Pháp, kiến trúc hiện đại nhưng thiếu hẳn nghiên cứu vử kiến trúc giai đoạn 1954-1986 là  giai đoạn phát triển từ đô thị tiêu dùng, đô thị thuộc địa sang đô thị XHCN; là  thời kử³ Nhà  nước bao cấp xây dựng, cũng là  thời kử³ có nhiửu công trình do các nước XHCN giúp đỡ thiết kế cùng với đội ngũ kiến trúc sư trong nước đã tạo được dấu ấn đặc thù cho nửn kiến trúc Việt Nam. Thậm chí, nhiửu công trình còn vượt khửi giá trị vử mặt vật chất, khẳng định giá trị tinh thần là  ước mơ, là  sự phấn đấu, là  niửm kiêu hãnh của một thế hệ.

Ngà y nay, cùng với thời gian, các công trình nà y đang đứng trước sự lựa chọn và  thách thức là  được cải tạo, hoà n thiện hoặc phá bử xây dựng mới. Việc lựa chọn giải pháp thường chủ yếu dựa trên yếu tố quy mô, sự xuống cấp, độ nguy hiểm, còn những yếu tố giá trị phi vật thể, giá trị văn hóa dường như không được xem xét. Do vậy, cần nhanh chóng có quy chế bảo tồn, tôn tạo, phát huy giá trị di sản kiến trúc đối với những công trình tiêu biểu cho một thời kử³ phát triển của đất nước.

hnm