Bức ảnh lịch sử­ ngày 19-8-1945

Người Hà Nội thanh lịch, văn minh - Ngày đăng : 11:19, 21/08/2012

(NHN) Bức ảnh Chiếm Phủ Khâm sai trong dịp Tổng khởi nghĩa 19-8-1945 tại Hà  Nội cho thấy không khí cách mạng sôi sục của nhân dân Thủ đô. Lần giở lại lịch sử­ để hiểu thêm vử những con người và  sự kiện của 67 năm vử trước.

Bức ảnh lịch sử­ ngà y 19-8-1945

Chớp thời cơ khởi nghĩa

Ủy ban Khởi nghĩa Hà  Nội 19-8-1945 ở Hà  Nội gồm năm người: Chủ tịch Nguyễn Khang (ủy viên Thường vụ Xứ ủy Bắc kử³ phụ trách Hà  Nội); ông Nguyễn Quyết, Bí thư Thà nh ủy, ủy viên quân sự; ông Lê Trọng Nghĩa, đại diện cho nhân sĩ, trí thức (Bí thư Аảng đoà n Dân chủ Аảng), ông Trần Quang Huy, phụ trách công vận và  ông Nguyễn Duy Thân, phụ trách tư sản, tiểu thương. Cố vấn của Ủy ban là  ông Trần Аình Long, từng học ở Аại học Phương Аông Moscow. Trực cơ quan Xứ ủy tại Vạn Phúc, Hà  Đông là  Thường vụ Xứ ủy Trần Tử­ Bình, phụ trách khởi nghĩa ở các tỉnh thuộc đồng bằng Bắc bộ.

Trong một cuộc gặp với đại tá Nguyễn Duy Thà nh, con thứ của ông Nguyễn Duy Thân và o năm 2009, tôi đã thăm bà  Phan Thị Sáng, mẹ của ông Thà nh. Аã 90 tuổi nhưng bà  cụ vẫn minh mẫn. Giở cho xem bức ảnh lịch sử­ Chiếm Phủ Khâm sai trong chồng ảnh tư liệu, bà  chậm rãi nói: Аây là  báu vật của gia đình. Tác giả là  ông Vũ Năng An. à”ng ấy mất cách đây mấy năm. Còn ông Thân nhà  tôi mất chỉ sau khi bức ảnh nà y được chụp có bảy năm.

Quê ông Nguyễn Duy Thân ở là ng Аình Bảng, Bắc Ninh, vùng quê Kinh Bắc già u có với truyửn thống sản xuất, thương mại. Năm 1934, nhử nhà  có điửu kiện, ông được ra Thủ đô Hà  Nội ăn học, thi đỗ và o trường Bưởi. Tại đây, ông được giác ngộ cách mạng và  tham gia phong trà o thanh niên, học sinh tại trường. Năm 1937, bị mật thám Pháp theo dõi, ông được tổ chức cho thoát ly vử dạy học ở xã Trung Mầu, ven đê sông Аuống. Năm 1940, ông vử quê tham gia thà nh lập chi bộ ghép thuộc huyện Từ Sơn. Vử tới xã, ông tuyên truyửn vận động giác ngộ quần chúng cùng anh em, họ hà ng thà nh lập chi bộ đầu tiên ở xã Аình Bảng. à”ng Lê Quang Аạo (sau nà y là  Trung tướng, rồi Chủ tịch QH), cháu gọi ông Thân là  cậu ruột, được ông giới thiệu kết nạp và  là  Bí thư đầu tiên của xã. Vừa tham gia sinh hoạt tại chi bộ xã, ông Thân vừa tham gia hoạt động tại Hà  Nội.

Tới năm 1941, ông bị lộ, bị bắt và  đà y lên Sơn La. Những tháng năm giam cầm ở nhà  tù Sơn La, vì giửi tiếng Pháp, khi bị tra tấn, ông lý luận với quản giáo: Nghe nói nước Pháp dân chủ, văn minh. Vậy cớ sao ở đây các ông lại hà nh hạ, đánh đập tù chính trị? Như vậy có dân chủ, văn minh hay không?. Аuối lý, kẻ địch phải cho ông - một trong số ít tù chính trị - không phải mặc quần áo tù. Аầu năm 1945, ông cùng một số tù chính trị ở Sơn La - lợi dụng tình hình Nhật hất cẳng Pháp ở Аông Dương - tổ chức vượt ngục thà nh công. Ngay sau đó, ông vử Аan Thượng, Phú Thọ xây dựng chi bộ ghép đầu tiên, sau nà y phát triển sang cả Yên Bái. àt lâu sau, ông được cử­ vử tham gia lãnh đạo phong trà o cách mạng ở Hà  Nội. Bà  con buôn bán ở Hà  Nội, nhất là  Hà ng Ngang, Hà ng Аà o, Hà ng Bồ có nhiửu doanh nhân tư sản gốc Аình Bảng, Bắc Ninh. Họ có quan hệ với nhau rất chặt chẽ. à”ng đã tranh thủ tình đồng hương và  khơi dậy tinh thần yêu nước của bà  con, vận động ủng hộ Việt Minh.

Аầu tháng 8-1945, cán bộ lãnh đạo chủ chốt của Xứ ủy Bắc kử³ đửu lên Tân Trà o dự Quốc dân đại hội. Chiửu 15-8, nghe tin trên đà i biết Nhật đầu hà ng Аồng minh, Thường vụ Xứ ủy quyết định thà nh lập Ủy ban Khởi nghĩa Hà  Nội, giao cho ông Nguyễn Khang là m Chủ tịch, ông Trần Аình Long là  cố vấn và  ông Nguyễn Duy Thân là  ủy viên phụ trách giới công thương cùng các ông Nguyễn Quyết, Lê Trọng Nghĩa, Trần Quang Huy. Ngà y 17-8-1945, chứng kiến quần chúng nhân dân dưới sự lãnh đạo của Việt Minh biến cuộc mít-tinh của công chức ủng hộ Chính phủ Trần Trọng Kim được Nhật bảo hộ thà nh cuộc tuần hà nh thị uy cách mạng. Ngà y 18-8, Ủy ban Quân sự cách mạng chuyển và o số nhà  101 Gambette (nay là  101 Trần Hưng Аạo, trụ sở Viện Khoa học Giáo dục) là m việc. Không khí tấp nập lạ thường.

Sáng 19-8, bà  con từ khắp các cử­a ô kéo vử Bử Hồ rồi tập trung ở Quảng trường Nhà  hát Lớn. Sau mit-tinh, hà ng vạn quần chúng cách mạng từ quảng trường chia là m hai cánh: Cánh thứ nhất do ông Khang, ông Bình dẫn đầu tiến công và o Phủ Khâm sai, cơ quan đầu não của chính quyửn bù nhìn, sau đó đánh tiếp ra Sở Bưu điện, Nhà  băng Аông Dương...; cánh thứ hai do ông Nguyễn Quyết chỉ huy tiến công và o Trại Bảo an binh (đối diện rạp chiếu phim Majestic - nay là  rạp Tháng Tám). à”ng Thân theo cánh thứ nhất. Ai cũng phấn khích khi thấy quần chúng cách mạng à o à o tiến tới Phủ. à”ng Trần Tử­ Bình chỉ thị qua điện thoại, buộc chính quyửn các tỉnh phải bà n giao ấn tín và  trụ sở cho Việt Minh. à”ng Thân được phân công tiếp nhận và  quản lý công việc hà nh chính của Phủ Khâm sai.

Bức ảnh lịch sử­

Bức ảnh mà  cụ Phan Thị Sáng có được, người bấm máy là  ông Vũ Năng An, vốn là  tay chụp ảnh có hạng ở Hà  Nội. Sinh năm 1916 tại Nam Аịnh, năm 20 tuổi ông An rời Nam Аịnh và o nam lập thân. Khởi đầu xin học nghử ảnh tại Studio Géo Thơm ở Sà i Gòn, rồi ông là  một trong những người vận động thà nh lập Hội điện ảnh An Nam và o năm 1937-38. Với sự nhạy cảm của người cầm máy, ông cố gắng chụp cho được cà ng nhiửu pô ảnh ghi lại những sự kiện thời sự trọng đại cà ng tốt. Sáng 19-8-1945, ngay tại Quảng trường Nhà  hát Lớn, ông đã chụp được bức ảnh toà n cảnh vô giá vử khí thế hừng hực của quần chúng nhân dân.

Khi vử nhà  tráng phim, in ảnh xong, giơ bức ảnh lên xem thì thấy rõ hình ảnh của ông Nguyễn Duy Thân, mặc áo vét, đầu đội mũ phớt, đang chạy vử phía cổng. Аứng ngay trước ông là  người để đầu trần, theo sau ông là  người đội mũ cối... à”ng An xúc động, thầm nghĩ sẽ tìm cách tặng cho người ủy viên Ủy ban Khởi nghĩa Hà  Nội bức ảnh nà y...

Còn bà  vử Phan Thị Sáng, trước ngà y 19-8 bà  đã tham gia vận động quần chúng, chuẩn bị khởi nghĩa ở Bắc Ninh. Sau nà y trò chuyện vử Tổng khởi nghĩa, ông Lê Trọng Nghĩa thường nhắc: Tôi cứ nhớ mãi cái hình ảnh bà  Sáng súng buộc ngang lưng, dõng dạc đứng lên trong hội nghị của Hà  Nội chuẩn bị Tổng khởi nghĩa, nói lại kinh nghiệm của Bắc Ninh: Các đồng chí khi cướp được công sở nhớ cử­ người mang súng cảnh giới, nếu không chỉ cần có tiếng súng nổ đẹt của mấy tay lính khố xanh, khố đử cũng là m bà  con hốt hoảng mà  tan rã. Аầu tháng 8, bà  được cùng đoà n đại biểu Bắc Ninh và  Hà  Nội (có ông Nguyễn Văn Trân, Trần Quốc Hoà n) đi dự Quốc dân đại hội ở Tân Trà o. Trước ngà y khai mạc Аại hội, bà  là  đại biểu phụ nữ đặc cách dự Hội nghị Trung ương mở rộng. Sau đó bà  trở vử Bắc Ninh xây dựng chính quyửn nhân dân.

Bà  kể: Cuối năm 1945, đầu 1946, quân Tà u Tưởng và o giải giáp quân Nhật, đóng ở bốt Аáp Cầu và  rất hay nhũng nhiễu nhân dân. Khi tỉnh ủy bà n phải đánh thì bà  đử nghị phải tiêu diệt gọn. Sau trận đánh, không ngử có tên thoát chết, chạy thoát thân vử Hà  Nội. Quân Tà u Tưởng hay tin đã kiện Chính phủ ta. Dân thị xã Bắc Ninh ngà y đó còn thêu dệt: Bà  Vũ Thị Khôi (bí danh của bà ) chỉ huy trận đánh bốt Аáp Cầu, sau đó lấy ngựa hồng của chỉ huy Tà u chạy khắp thị xã. Vì có kiện tụng, ông Thân được cử­ lên Bắc Ninh thanh tra. Tới nơi ông yêu cầu gặp người bị kiện. Аứng trước ông không phải một nam nhi râu hùm hà m én mà  lại là  một cô gái trẻ đẹp, mặc áo dà i the, đầu chít khăn mử quạ, có súng sáu giắt lưng. à”ng lặng người thầm nghĩ: tại sao người con gái nhử bé, xinh xắn thế nà y lại có thể là m cái việc động trời như vậy? Ngay sau đó ông tìm hiểu rồi nhử ông Xuân Thủy mai mối. Thấy ông tà i giửi, đẹp trai lại và o sinh ra tử­, cùng chung lý tưởng nên bà  nhanh chóng chấp nhận. Vậy là  họ nên vợ nên chồng.

Hai ông bà  cùng là  đại biểu Khóa I của QH lập hiến 1946, tham gia xây dựng những bộ luật đầu tiên của nước Việt Nam mới. Ngà y 14-4-1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra sắc lệnh số 175, cử­ ông Nguyễn Khang là m Chủ tịch và  ông Nguyễn Duy Thân là m Phó chủ tịch Ủy ban Kháng chiến hà nh chính và  Thường vụ Liên khu một (Việt Bắc). Аến cuối năm 1951, ông Thân được cử­ đi học tại Trường Аại học Mác - Lê-nin của Аảng Cộng sản Trung Quốc cùng với một số cán bộ. Sau đó, ông Thân lâm bệnh rồi qua đời ở Bắc Kinh, Trung Quốc.

Ngà y 15-5-2010, bà  Phan Thị Sáng ra đi ở tuổi 91 khi chưa kịp chứng kiến dịp kỷ niệm lần thứ 65 Cách mạng Tháng Tám 1945 - ngà y mà  cả dân tộc trong đó có gia đình bà  vùng đứng lên Tổng khởi nghĩa đưa lịch sử­ của dân tộc lật sang trang mới.

ND