Mộ phần nữ sĩ Hồ Xuân Hương ở Hồ Tây?
Truyện - Ngày đăng : 12:02, 08/10/2012
Hồ Xuân Hương là ai?
Thơ của bà chúa thơ Nôm thì người Việt nà o cũng thuộc đôi ba câu, nhưng bà là ai, số phận thế nà o thì mấy ai tường, thậm chí nhiửu chi tiết vử cuộc đời bà vẫn lửng lơ trong thắc mắc của người đời như nhà thơ Hoà ng Trung Thông từng băn khoăn rằng: Như có như không như không như có. Trong một lần công tác, tôi vử Quử³nh Đôi (Quử³nh Lưu, Nghệ An) - mảnh đất địa đầu xứ Nghệ xưa nay nức tiếng là là ng khoa bảng, khi có câu Bắc Hà - Hà nh Thiện, Hoan Diễn - Quử³nh Đôi. Nằm trên quốc lộ 1A có biển chỉ dẫn Bia, mộ nữ sĩ Hồ Xuân Huơng khiến tôi băn khăn, phải chăng người ta đã tìm được và quy tập mộ phần của bà chúa thơ Nôm vử quê nhà ?
 |
| à”ng Hồ Xuân Quế |
Từ đường quốc lộ 1A, đi và o con đường liên xã chừng 5- 6km, tôi đến xã Quử³nh Đôi, bên tay phải có nhà bia ghi dòng chữ bia nữ sĩ Hồ Xuân Hương (1772- 1822)- thì ra đây chỉ là bia, chứ không phải mộ bà . Hai bên đường dẫn và o nhà bia, là hà ng xà cừ cổ thụ, và gần cạnh là mộ chí của nhà cách mạng Hồ Tùng Mậu và Anh hùng Cù Chính Lan, bao quanh là cánh đồng lúa xanh rì... Đem băn khoăn nà y, tôi và o chiêm bái Nhà thử họ Hồ Quử³nh Đôi - một trong 3 dòng họ (họ Hoà ng, họ Nguyễn, họ Hồ) có công khai ấp lập là ng cách nay 1630 năm. Đửn thử họ được Nhà nước công nhận di tích lịch sử. Hửi chuyện cụ Hồ Xuân Quế - Trưởng Ban Cán sự họ Hồ Quử³nh Đôi, thì cụ cho biết: Tôi cũng không biết mộ bà ở mô, người ta nghi mộ bà ở Vĩnh Phúc, hay ở ven Hồ Tây chi đó....
Vử thân thế, sự nghiệp của bà chúa thơ Nôm, cụ Quế mở sổ ghi ra: Theo tộc phả thì, ông Hồ Phi Diễn (1703- 1786) đỗ tú tà i năm 24 tuổi, ra Bắc dạy học, lấy bà họ Hà quê Hưng Yên rồi sinh được một con gái là Hồ Phi Mai (bút danh sau là Hồ Xuân Hương) ở phường Khán Xuân, huyện Vĩnh Thuận (nay ở vườn Bách Thảo gần hồ Tây).
 |
| Nhà thử họ Hồ Quử³nh Đôi |
Có người nói lại cho rằng, Hồ Xuân Hương là con ông Hương cống Hồ Sĩ Danh (1706- 1783), em ruột Hoà ng giáp Hồ Sĩ Đống nhưng phả hệ Quử³nh Đôi không thừa nhận điửu nà y, vì ông Hồ Sĩ Danh sau khi đỗ Hương cống không ra là m quan, cũng không đi đâu xa khửi là ng nên không thể có con là Hồ Xuân Hương. Cũng theo tộc phả, thì Hồ Xuân Hương và Hoà ng đế Quang Trung - Nguyễn Huệ (tức Hồ Thơm) là anh em cùng có chung ông tổ 5 đời, cùng đời thứ 27 của Đức Nguyên tổ Hồ Hưng Dật. Hồ Xuân Hương tà i năng lỗi lạc vử thi ca và học vấn ở Kinh Kử³, nhưng đời riêng thì có số phận hẩm hiu - lấy 3 đời chồng, và đửu... là m lẽ, đửu bị vợ cả chèn ép, có lẽ vì thế bà đã kêu lên: Chém cha cái kiếp lấy chồng chung....
Vử thăm quê cha
Vử là ng Quử³nh Đôi, từ nam phụ lão ấu, ai ai cũng tự hà o vử quê mình, có nhiửu danh nhân, trong đó có nữ sĩ Hồ Xuân Huơng và ai cũng kể vanh vách nhiửu giai thoại vử bà . Theo giai thoại của là ng thì Hồ Xuân Hương đã từng vử quê cha - là ng Quử³nh Đôi. Khi vử quê, Hồ Xuân Hương đã đi gánh nước ở giếng Cả, đựng nước là 2 nồi đất. Vốn là con gái đất Bắc chốn Kinh Kử³, không thạo việc nhà nông, nên nà ng gánh nước lóng ngóng, bị trượt chân ngã, vỡ cả 2 nồi đất, nước tung tóe. Trai là ng, thấy cô gái xinh xắn, thì đổ ra trêu ghẹo. Hồ Xuân Hương không đử mặt, mà là m ngay bà i thơ Vũ hậu tức cảnh (Tức cảnh sau mưa) để chữa thẹn, có câu: Giơ tay với thử trời cao thấp/ Xoạc cẳng đo xem đất ngắn dà i. Người ta phải lè lườ¡i, đúng là phận nữ nhi, nhưng khí phách thật như Từ Hải! Giếng Cả, như trong giai thoại xưa nay vẫn còn, nhưng nay thà nh ao cá. Thấy có người con gái nổi tiếng thơ văn ở xứ Bắc vử, thì bao tà i tử văn nhân của là ng, của vùng kéo nhau tới... xem mặt. Mà , là ng Quử³nh Đôi hồi ấy đã nổi tiếng là là ng khoa bảng, người có chữ nghĩa không thiếu, các danh sĩ trong là ng hồi bấy giử, như Long Sơn, Hổ Sơn...
 |
| Phả hệ Hồ tộc |
Một tối có ông đồ Dương Trí Tản vốn tính ngang ngạnh, tự phụ cũng sang thách đấu văn thơ với người đẹp. Rít xong hơi thuốc là o nhả khói mù mịt, cho mọi người giãn ra, Trí Tản ung dung ra đọc ứng khẩu một bà i thơ đã chuẩn bị sẵn: Eo lưng thắt đáy thật là xinh/ Điếu ai hơn được điửu cô mình/ Thoắt châm thoắt bén duyên hương lửa/ Cà ng núc, cà ng say tính với tình. Hồ Xuân Hương tẩn luôn: Giương (từ đồng âm với tên họ là Dương của Trí Tản) oai giễu võ thật là kinh/ Danh tiếng bao lăm đã tận rồi/ Thoáng ngửi thoáng ghê hơi hương lửa/ Tà i trí ra sao hửi tính tình. Bao tà i tử giai nhân chốn Kinh Kử³ mà Hồ Xuân Hương không thèm chấp nữa mà một ông đồ tự phong, nghiện thuốc là o chốn là ng quê nà y lại còn đòi hương lửa (chim chuột) với nà ng! Từ đó, ông đồ Dương Trí Tản không còn lên mặt dạy đời, cậy có tý chữ bắt nạt mọi người ở chốn là ng quê nà y.
Lập Cổ Nguyệt đường
Bên cạnh Hồ Tây lộng gió, Hồ Xuân Hương lập ra Cổ Nguyệt đường - là cái quán nơi đà m đạo thơ văn, thu hút nhiửu văn nhân - bạn bè lui tới, như Chiêu Hổ, Trần Hầu, Tốn Phong Thị, Phạm Quí Thích, Nguyễn Huy Tự, Mai Sơn Phủ, Cư Đình, Trần Quang Tĩnh, Trần Phúc Hiển, và có cả Nguyễn Du nữa... à”ng Cự Đình khi giới thiệu bà với ông Tốn Phong Thị đã viết: Hồ Xuân Hương học rộng mà thuần thục, dùng chữ ít mà đầy đủ, từ mới lạ mà đẹp đẽ, thơ đúng phép mà văn hoa, thực là một bậc tà i nữ. Tốn Phong Thị cũng nói: Tuy đầy vẻ gió trăng mây móc nhưng đửu tự đáy lòng mà phát ra, biểu hiện thà nh lời nói, lại đửu đúng với cái ý nghĩa: xuất phát từ mối tình mà biết dừng lại trên lễ nghĩa.
Mộ phần bà ở đâu?
Để tìm hiểu thông tin từ phía dòng họ Hồ, tôi đã tìm gặp nhà nghiên cứu Hồ Bá Hiửn - Trưởng ban Sử - Ban Liên lạc họ Hồ Việt Nam - người luôn đau đáu với việc tìm mộ phần của một người trong dòng họ. à”ng Hiửn không còn ở khu tập thể Trung Tự, nay ông mới chuyển đến chung cư ven Hồ Tây, có lẽ để gần nơi bà Hồ Xuân Hương yên nghỉ, khi ông mở cửa sổ ra là nhìn ra mặt hồ! à”ng Hiửn nói: chứng tích rõ nhất là ở bà i thơ Long Biên trúc chi từ của Tùng Thiện Vương (Miên Thẩm), khi năm 1842 nhà thơ hộ giá vua anh là Thiệu Trị (1840- 1847) ra Bắc tiếp sứ thần Trung Hoa.
 |
| à”ng Hồ Bá Hiửn |
Miên Thẩm sai cô hầu gái ra Hồ Tây hái sen vử cúng đà n, còn dặn rằng: Đầy hồ rực rỡ hoa sen/ Sai người xuống hái để lên cúng đà n/ Chớ trèo lên mộ Xuân Hương/ Suối và ng còn giận tơ vương lỡ là ng/ Sen tà n phấn rữa mồ hoang/ Xuân Hương đã khuất bên đà ng cử xanh/ U hồn say khướt là m thinh/ Gió xuân mấy độ thổi tình ai hay (GS. Hoà ng Xuân Hãn dịch). Nơi cúng đà n, phải chăng là chùa Kim Liên, nay vẫn còn, mộ phần của Hồ Xuân Hương cạnh nghĩa địa Đồng Táo, cách xa chùa không quá 300m. Cần nói thêm là , trước kia Hồ Tây nhử hơn bây giử, khi bị vỡ đê, nước đã nhấn chìm nhiửu nghĩa địa, trong đó có nghĩa địa Đồng Táo.
à”ng Hồ Sĩ Bằng, nguyên Viện trưởng Viện Quan hệ Quốc tế, Viện Nghiên cứu chủ nghĩa Mác- Lênin và Tư tưởng Hồ Chí Minh, trong sách Họ Hồ trong cộng đồng dân tộc Việt Nam đưa nghi vấn: Các nhà nghiên cứu thiên vử thuyết mộ bà Hồ Xuân Hương nằm ở nghĩa địa ven hồ. Sách Tây Hồ chí có đóng dấu của Viện Viễn Đông Bác Cổ, ký hiệu A3192/1-2 đoạn viết vử hình thế hồ có câu: Thôn Lạc Chính (tên cũ là Ngũ Xã) ở giữa hồ gồm 2 bãi bồi lớn, nhử hình con lân. Bãi lớn rộng và i trăm mẫu là khu dân cư, bãi nhử khoảng ba bốn chục mẫu có nhiửu phần mộ. Bà i thơ cùng nhiửu tà i liệu khác, ông Hồ Bá Hiửn nghi mộ bà ở một trong 3 nơi: nghĩa địa Lạc Chính (gần Trúc Bạch), nghĩa địa Đồng Táo (ở Nghi Tà m) và gò Thất Tinh (giữa Thụy Khuê và là ng Hồ Khẩu). Từ những thông tin trên là chưa đủ, ông Hiửn cầu cứu đến Trung tâm tìm mộ từ xa của UIA.
Nhà ngoại cảm NTN cho biết, mộ bà hiện ở khu vực hồ Tây (gần nghĩa địa Đồng Táo, gần khách sạn Thắng Lợi). Mộ ở dưới hồ, sâu khoảng 1,8- 2,4 m, cạnh đấy có một miếu thử bà ... Từ đó, ông Hiửn đã phác ra sơ đồ mộ bà : Cách phủ Tây Hồ 625m vử phía Tây Nam, cách khách sạn Thắng Lợi 915m vử phía Nam, từ miếu cũ xuôi vử Tây 1.480m.
 |
| Sơ đồ vị trí ngô mộ, do ông Hồ Bá Hiửn vẽ |
à”ng Vũ Hồ Luân - Trưởng Ban quản lý di tích đình, chùa là ng Hồ Khẩu, phường Bưởi, cho biết: Thực ra, tôi nguyên cũng là người họ Hồ. Theo các cụ truyửn lại thì vua Quang Trung - Nguyễn Huệ (tức Hồ Thơm) khi kéo quân ra Bắc đánh quân Thanh đem theo rất nhiửu người họ Hồ ra, rồi định cư rải rác ở Thăng Long, trong đó có cụ kửµ tôi. Khi Nguyễn ành diệt nhà Tây Sơn, thì nhiửu người họ Hồ ở Thăng Long đổi sang họ khác, cụ kửµ tôi đổi sang họ Vũ, nhưng vẫn lấy đệm là Hồ (Vũ Hồ).
Là nhà giáo nghỉ hưu, lại sống nhiửu đời ở là ng Hồ Khẩu, rất am hiểu, và viết nhiửu sách vử vùng Hồ Tây, ông Vũ Hồ Luân cho biết: Tôi đã cùng 2 đoà n của dòng họ Hồ gồm 2 tiến sĩ, 6 kử¹ sư và cử nhân, đi ca-nô ra hồ Tây để xác định vị trí, theo thông tin của nhà ngoại cảm. Tuy nhiên, các cuộc tìm kiếm vẫn chưa thà nh công à”ng Hồ Bá Hiửn cho biết, việc tìm được mộ phần - di cốt của bà không chỉ là mong mửi của hậu sinh dòng họ, mà của những ai yếu mến bà trong nước và quốc tế, để ta có dịp thắm cho bà nén hương.