Đất Tằm tang và làng hoa Nghi Tàm xưa
Người Hà Nội thanh lịch, văn minh - Ngày đăng : 10:37, 19/02/2013
Nhìn tổng thể, mảnh đất Nghi Tà m như một bán đảo lớn của Hồ Tây, với nhiửu truyửn thuyết và được sử sách ghi lại là vùng đất nổi tiếng của kinh thà nh Thăng Long với nghử trồng dâu, nuôi tằm, trồng cây, hoa cảnh.
 |
| Dấu tích Cổng là ng Nghi Tà m - Ảnh Huyửn Phương. |
Thời nhà Lý, Đất Nghi Tà m là nơi cung Từ Hoa của Công chúa con vua Trần Tông (1128 “ 1138). Công chúa đã cùng cung nữ chọn đất Nghi Tà m là m nơi mở trại, dạy nhân dân trong vùng trồng dâu, nuôi tằm.
Theo sách Hà Nội nghìn xưa của hai tác giả Trần Quốc Vượng và Vũ Tuấn Sán: Trong địa phận là ng nà y ngà n dâu xanh ngắt một mà u chạy suốt bử đê.
Có lẽ vì thế mà vùng đất nà y có tên gọi là Nghi Tà m. Chữ Nghi nghĩa là sự thích hợp và chữ Tà m nghĩa là Tằm. à muốn nói đến vùng đất có sự thích nghi với sinh trưởng của con tằm, luôn sinh xôi và cần mẫn nhả tơ. Cái tên Là ng Nghi Tà m hình thà nh cũng là từ nghĩa ấy.
Trong cuốn Dấu tích kinh thà nh của đồng tác giả Giang Quân và Phan Tất Liêm có ghi: Thần hoà ng Là ng Nghi Tà m là bà chúa tằm, hiệu trong sắc phong là Quử³nh Hoa phu nhân. Bà sinh ra ở Là ng Nghi Tà m, con một ông quan họ Trần, dưới thời Lê Thánh Tông (1460 - 1479), nhưng vốn là công chúa Quử³nh Hoa, con của Ngọc Hoà ng đầu thai xuống trần. Bà lấy chồng là Tiến sĩ Liễu Nghị. Vì có công trong một đợt chống trả quân Chiêm Thanh tà n phá Thăng Long, chồng bà được phong là m Phủ doãn Phụng Thiên, còn bà được vời và o cung để dạy cung nữ nghử nuôi tằm, dệt lụa.
Phải chăng, giữa công chúa con vua Trần Tông ra ở cung Từ Hoa mở trại tằm tang và bà chúa tằm nà y có mối liên quan gì với nhau ?!
Nghi Tà m cũng là vùng đất xưa kia có được hai trong số tám cảnh đẹp của hồ Tây: Bến trúc “ Bến tắm và Đồng bông (Đồng hoa). Do địa thế đất Nghi Tà m nhô ra ở hồ Tây thà nh một bán đảo, rất thuận tiện là m bến đỗ cho du thuyửn thắng cảnh Hồ.
 |
| Vùng đất Nghi Tà m nhô ra như một bán đảo bên Hồ Tây - Ảnh: Huyửn Phương. |
Thời chúa Trịnh Giang, chỗ dẻo đất nhô ra nà y còn là bến tắm của nhà Chúa. Bến Tắm “ bến Trúc Nghi Tà m nổi tiếng kinh kử³ xưa với câu ngạn ngữ: Bến trúc Nghi Tà m, rừng bà ng Yên Thái.
Theo sử sách, đồng hoa xưa kéo dà i từ đất Nghi Tà m đến phường Yên Hoa (Yên Phụ). Nghử trồng hoa cảnh của Nghi Tà m có truyửn thống lâu đời. Ở đây có nhiửu loà i hoa, nhưng nổi lên nhất là hoa cúc.
Cúc là loà i hoa đẹp, bửn, trồng chậu, cắm lọ, cắm bát đửu được; có loại cánh đơn, loại cánh kép, hình dáng phong phú, nhiửu mà u sắc. Cúc cũng là loà i hoa có nhiửu giống nhất trong các loà i hoa, như: Châu sa, bạch thọ mi, đầm hồng, hoà ng kim tháp, hạc linh, vạn thọ kim tiửn... Theo người dân Là ng Nghi Tà m, đó là cách gọi của người quyửn quí xưa, còn dân gian quen gọi nôm na theo hình dáng và sắc hoa như cúc và ng to, cúc và ng nhử, cúc trắng, cúc gấm, cúc tiửn trinh...
Nghử trồng hoa Nghi Tà m còn nổi tiếng bởi cây hoa Trà , là loại hoa hiếm và khó trồng. Đặc biệt, Nghi Tà m sau còn phát triển nghử trồng cây thế, bon sai, nuôi cá cảnh.
 |
| Một đoạn phố thuộc là ng Nghi Tà m xưa - Ảnh Huyửn Phương. |
Theo ông Nguyễn Đức Nhiệm (nhà ở Ngõ gạch ngay cổng Là ng) “ người có nghử là m cây cảnh nhiửu năm ở Nghi Tà m thì, cây thế ở Nghi Tà m thời đó và o loại độc nhất vô nhị, không vùng nà o có.
Cây cảnh Nghi Tà m do chính các cụ nghệ nhân trong Là ng như cụ Quyết Bội, cụ Hai Ninh... tìm kiếm, thu vử từ gốc (cây mộc), rồi tạo thà nh các dáng, thế một ngọn một cà nh, trực, siêu, huyửn, bạt phong, song thụ... Trong thế trực còn có phụ tử, huynh đệ, không cây nà o giống cây nà o, sáng tạo và tinh tế.
Có khi cả một đời các cụ chỉ sáng tác, tạo thế và i ba cây và chủ yếu để chơi, thưởng ngoạn. Vậy nên cây thế ở Nghi Tà m nổi tiếng khắp miửn Bắc, không giống với các vùng là m cây cảnh khác cùng thời.
Ở và o độ tuổi gần 70, thuộc thế hệ sau của hà ng ngũ nghệ nhân trong là ng, nhưng vốn yêu cây, mê hoa, ông Nhiệm nhớ lại, hồi còn nhử, khoảng năm 1954, cứ mỗi dịp tết đến, người trồng hoa, cây cảnh Nghi Tà m thường phải đến xếp chỗ, mua chỗ trước ở tận chợ Hà ng Lược để bán hoa cho cả vùng. Sớm hay muộn, dù ế hay đắt khách, cứ đến chiửu 30 tết mới rõ, có khi người đi mua hoa tết phải chen nhau để mua, còn người bán phải cầm hoa trèo lên cao tận bậu cửa sổ để bán từng nắm hoa.
Nghi Tà m thời đó nổi tiếng vì có cả hoa tươi, quất tết và cây cảnh độc nhất vô nhị. Hoa tươi cũng có ở Ngọc Hà , đửu là đất trồng hoa của kinh thà nh.
 |
 |
| Chợ hoa Nghi Tà m ở ven Hồ Tây. Chợ thường chỉ sầm uất và o dịp Tết Nguyên đán - Ảnh Huyửn Phương. |
Cây hoa, cây quất Nghi Tà m thời đó đẹp và nổi tiếng là nhử chất đất của Là ng và người trồng có kinh nghiệm. Kử¹ thuật đảo quất là m sao để quất ra hoa, quả trái vụ (đúng và o dịp tết) cũng là sự vô tình, rồi đúc rút thà nh kinh nghiệm. Người là ng Nghi Tà m do hằng năm phải đốn quất sang chỗ đất mới, cao hơn để chạy lụt, trong khoảng tháng tư, tháng năm âm lịch. Lâu dần, kinh nghiệm đó đã trở thà nh bí truyửn của Là ng, rồi mới phổ biến cho những người trồng quất vùng.
Trên đất Nghi tà m còn có một ngôi chùa lớn, thuộc hà ng cổ kính và o bậc nhất nhì cả nước với cảnh sắc nên thơ, huyửn ảo, tĩnh lặng và uy nghi giữa một vùng trời nước mênh mông - chùa cổ Kim Liên (xưa còn gọi là chùa Sen Và ng, có mái lợp ngói ánh mà u và ng chanh, xung quanh toà n hoa sen).
 |
| Chùa Kim Liên hướng nhìn ra mặt hồ Tây trong xanh. Ba chữ Kim Liên Tự nổi bật duyên dáng trên tam quan mang dáng dấp cung đình - Ảnh Huyửn Phương. |
Và o năm Dương Hòa thứ 5 (1639), khi công chúa từ giã cõi trần, cung điện được xây lại thà nh chùa Đại Bi. Có thời kử³, Chùa còn có tên gọi là chùa Đổng Long. Năm 1771 (thời Lê), chúa Trịnh Sâm cho rỡ chùa Bảo Lâm ở phía Tây kinh thà nh, tu bổ thêm và o và đặt tên mới là Kim Liên Tự.
Năm 1792 (năm thứ 5, đời Quang Trung), Chùa được tu tạo lớn lần nữa để có diện mạo, cảnh sắc như ngà y nay với những đường nét của nghệ thuật kiến trúc Tây Sơn, gần giống với chùa Tây Phương ở Thạch Thất.
Kiến trúc của Chùa Kim Liên tự phác họa theo hình chữ am (giống như chữ cà n trong dịch học) với ba lớp nhà . Nếp thứ nhất và thứ nhì trông vử hướng Tây, riêng nếp thứ ba áp lưng lại nếp thứ nhì, mặt quay vử hướng Đông. Chùa có gác, nhiửu mái cong, những đầu đao vút bổng mang nét nghệ thuật tinh sảo. Chùa có cảnh quan rộng, hữu tình, lá chen hoa rất ngoạn mục. Mới đây, năm 2009 chùa Kim Liên tiếp tục được Nhà nước cùng nhân dân đầu tư, trùng tu bảo tồn di tích.
 |
| Là ng Nghi Tà m, nay thuộc phường Quảng An, quận Tây Hồ, Hà Nội - Ảnh Huyửn Phương. |
Cảnh sắc nên thơ đẹp mê hồn của Là ng Tằm tang “ Là ng hoa xưa còn là nơi sinh ra nhà thơ nữ nổi tiếng của kinh thà nh Thăng Long, bà Huyện Thanh Quan. Tên thật của bà là Nguyễn Thị Hinh, biệt hiệu là Nhà n Khanh. Thơ của bà thanh lịch, nặng tình yêu nước, nhưng man mác nỗi buồn hoà i cổ. Chỉ một bà i thơ Đèo Ngang cũng đủ xếp bà và o hà ng những nhà thơ lớn cuối thế kỷ 19.
Nghi tà m thời nay đất đã trật lại, nhiửu công trình lớn cùng nhà cửa mọc lên san sát. Dù vẫn là một vùng đất đẹp và được xem là khu đất và ng ở Hồ Tây, nhưng những giá trị xưa của Là ng cũng đã dần mai một. Thay và o đồng bông, đồng hoa xưa, nay Nghi Tà m chỉ còn sót lại một và i mảnh vườn nhử, hiếm hoi do sự nuối tiếc của người yêu cây, mê hoa mà để lại. Có người khi đến Nghi Tà m, còn ngỡ đây là một Là ng Tây với vẻ sang trọng bởi những biệt thự hiện đại, lộng lẫy, nằm ngay vị trí "đất và ng của Hồ Tây.