Xuân Quử³nh “ Lưu Quang Vũ: Cõi tình mà u hoà ng hoa
Mỹ thuật - Nhiếp ảnh - Ngày đăng : 11:25, 21/08/2016
Được sự đồng ý của PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái, Zing.vn đăng bà i viết Cõi tình mà u hoà ng hoa trong cuốn sách Mặt hoa da phấn sắp xuất bản của bà , nhằm giúp độc giả hiểu rõ hơn vử câu chuyện tình yêu tốn nhiửu giấy mực của nhà thơ Xuân Quử³nh và nhà thơ “ nhà viết kịch Lưu Quang Vũ.
Lưu Quang Vũ rất yêu hoa cúc và mùa thu. Xuân Quử³nh cũng thế. Hoa cúc đã vốn là biểu tượng mùa thu và tình yêu của riêng hai cõi thơ, khi hòa nhập là m một, đã thà nh cõi tình rực mà u hoà ng hoa.
Trong thơ Vũ, biểu tượng hoa cúc và ng đã nhập chung và o biểu tượng những chân dung đầm đìa thương nhớ của những người tình đã đi qua, đi cùng cuộc đời chỉ vừa tròn 40 năm ngắn ngủi của đời mình.
Thì ra, chà ng thi sĩ mặt buồn, tà i hoa mệnh bạc, đa tình, đà o hoa hết mực nà y cũng đã biết yêu...hoa từ rất sớm. 15 tuổi, những bông cúc của đời chà ng đã chớm hiển hiện trong mắt thiếu nữ tuổi chanh cốm. Sáng 22/8, báo Thanh Niên đăng lại nhật ký tuổi 15 của Vũ, gọi Vũ là Người-đà n-ông-15-tuổi.
Tuổi 15, tóc xanh ngây thơ và đa cảm, Vũ đã biết đọc thương nhớ trong mắt những cô gái nhử cùng lớp dễ thương, và đã biết thổn thức trong nhật ký:..Mùa hè, mùa của nắng, của quả, của trời biếc. Mùa hè, mùa của thi, của lo âu, của chia ly và của những mối tình đầu thơ ngây, trong trắng và thầm kín. (Mấy bữa nay, trước khi xa trường mình thấy nhiửu những đôi mắt ngập ngừng, phân vân nhìn mình là m trái tim trẻ dại đôi lúc phải rung lên (...). Cuộc đời kể cũng lạ, mình đã gặp bao nhiêu cô gái, thế mà người mình tưởng có thể thương suốt đời thì không bao giử gặp lại nữa: đó là cô gái mắt huyửn của buổi tối năm xưa...
Sau nà y, không ngẫu nhiên, thơ Vũ đôi khi ngập trong bóng của hoa cúc, nhiửu khi đắm đuối trong sóng đen thẳm huyửn bí của mắt huyửn. Nhưng cũng phải qua nhiửu lầm lạc, Vũ mới cập bến đời mình, trong ánh sáng huyửn hoặc của mắt huyửn thật đen, long lanh ngấn nước mắt của Xuân Quử³nh. Và sau nhiửu từng trải, cuối đời, chà ng vỡ ra hình ảnh lộng lẫy của tình yêu trong hình ảnh mộng mị hoa cúc xanh trên đầm lầy, bởi sự đồng điệu cảm hứng thi sĩ với Xuân Quử³nh, người đã thà nh bạn đời.
Chà ng thấm thía rằng, mọi thứ có thể trôi qua, chỉ tình yêu đắng đót, chói chang cuối cùng của Xuân Quử³nh, như hoa và ng ở lại, với giấc mơ rợn ngợp ban ngà y: Mưa mùa thu ướt đẫm cánh hoa và ng/ Gió lục địa trà n vử như bão/Gió phiêu bạt phập phồng nếp áo/ Mây đầy trời đất lạnh sáng mênh mông/ Những cánh đồng hoa cúc mọc rưng rưng/ Chùm nắng lạ tươi và ng trên cử dại/ Trăng ngả xuống cho hoa và ng thức dậy/ Những bức tường lẩy bẩy bóng hoa lên/ Em trở vử đêm lạnh áo em đen/ Gian phòng nhử một chùm hoa ướt sũng/ Em đã ngủ anh ngồi im lặng/ Cái mà u hoa ám ảnh suốt đêm dà i/ Ở ngoà i kia thà nh phố mưa bay/ Bùn lầy lội những ngả đường khuya khoắt/ Mưa và gió ầm à o trên mặt đất/ Hai chúng mình bên cạnh một loà i hoa...
Hoa đó là hoa cúc, cúc bung nở sắc hoà ng hoa mùa thu, cái mùa ngắn như thoáng chốc, như mây bay gió thoảng... Bà i thơ hiếm hoi nà y thà nh lập tứ thơ từ hình ảnh ngồi lặng yên suy tưởng của chủ thể trữ tình Lưu Quang Vũ, mang tên Hoa và ng ở lại. Dường như chính chủ thể thơ đã linh cảm vử sự lặng im bất thường của cõi hoà ng hoa, đã có thể rất gần... cõi khác.
Thi sĩ ngồi một mình trong đêm, không dứt ngẫm ngợi vử hoa-cúc-của-đời-mình: Em của năm nà o, em của hôm nay/ Em đang thở hay hoa và ng đang thở/ Gương mặt của tình yêu và nỗi khổ/ Phương xa nà o đến ở cùng tôi? Cái người trai đêm vắng lặng im ngồi/ Cốc rượu đắng cùng hoa chuốc lửa/ Tưới rượu xuống hoa và ng lả tả/ Thấy chập chửn sao mọc nắng dâng lên...
Đúng là đời sống đã luôn như dòng chảy thường xuyên bất tận, bất thường. Khi nhập lại thà nh một cõi, không phải khi nà o, lúc nà o cuộc tình của họ trong quan hệ vợ chồng cũng thuận thảo xuôi chèo mát mái. Hạnh phúc đời thường của họ có lúc chênh vênh, có khi chập chửn, trục trặc kử¹ thuật như tất cả các cặp vợ chồng khác. Vả lại, nỗi đời cơ cực đang giơ vuốt/cơm áo không đùa với khách thơ.
Nhưng, lõi cốt căn bản nhất trong cuộc sống chung giữa họ, vẫn là tình yêu của hai con người, hai thi sĩ, đã trải nhiửu gửnh thác, sóng gió, trước khi đến được với nhau, và từ đó cùng chung tay vun trồng, cùng biết giữ gìn ngọn lửa nhử tình yêu sáng bửn trong tổ ấm.
Có lẽ không hử tình cử, khi Xuân Quử³nh trở bệnh đau tim nặng, tưởng cận kử cõi chết, (và hoà n toà n không biết chỉ hai tháng sau, mình sẽ chết do tai nạn. Quử³nh viết bà i thơ Thời gian trắng tháng 6/1988, và mất tháng 8/1988), Quử³nh chỉ thấy thời gian rặt mà u trắng chia lìa, đông cứng trong bệnh viện: không sớm không chiửu. Thời gian trắng không gian toà n mà u trắng/...Khi cuộc đời trôi chảy ngoà i kia/ Thời gian trắng vẫn ngừng trong bệnh viện. Chăn mà n trắng nỗi lo và cái chết/ Ngà y với đêm có phân biệt gì đâu,..Phía trước, phía sau, dưới đất, trên đầu/ Dường trong suốt một mà u vô tận trắng. Mà u trắng là mà u của Hà nh Kim, mà u tang tóc trong ngũ hà nh, trắng mênh mông giá lạnh, đã khiến Quử³nh thảng thốt: Thời gian ơi sao không đổi sắc mà u?
Và cà ng không ngẫu nhiên, cho đến tận sau mười lăm năm chung sống, thơ tình của họ mới thật lắng dịu bình yên, nâng niu, nhớ tiếc, và hân hoan hạnh phúc đến nhói lòng, khi cả hai cùng hoà i nhớ, thương vử đầu nguồn cuộc sống chung đã tồn tại 15 năm tròn. 15 năm, với Vũ, là Anh yêu em và anh tồn tại, 15 mùa hè chói lọi, 15 mùa đông dà i. Vũ trăn trở, khi Quử³nh lâm bệnh: Có phải 15 năm yêu anh/ Trái tim em đã mệt?
15 năm ấy, Quử³nh đã bao lần tha thiết hát ru chồng những đêm khó ngủ: ngủ đi người của em yêu/ Nà y, con tà u lạ vừa neo bến chử/Trời đêm nghiêng xuống mái nhà / Biển xanh kia cũng đang mơ đất liửn/ Anh mơ anh có thấy em/ Thấy bông cúc nhử nơi triửn đất quê. 15 năm ấy, Quử³nh đã bao lần rời xa tổ ấm: sân ga chiửu em đi/ Bà n tay da diết nắm/ Vừa thoáng tiếng còi tà u/ Lòng đã Nam đã Bắc.
Cũng là bấy nhiêu lần nỗi nhớ cứ quay vử. Nhớ xao xuyến cả lòng dạ, Nhớ vử nơi ta ở/ Mùa thu và ng đường phố/ Lá bay đầy lối qua/ Ngọn đèn và trang thơ/Tiếng thở đửu con nhử/Mà u hoa bên cửa sổ/Quán nước chè mùa đông/ Con tà u với dòng sông/ Ra đi và trở lại/ Hà Nội ơi Hà Nội/ Sân ga chiửu em đi...Thơ tình có khi vẫn không chuyên chở hết tình yêu sâu nặng của Quử³nh dà nh cho người chồng thi sĩ.
Trong lá thư tình (di cảo, đã in trong tập sách Xuân Quử³nh “ Cuộc đời và tác phẩm, NXB Phụ nữ, 2003) ngà y 14/4/1987, Quử³nh âu yếm viết:
Anh nhớ thương của em.
Anh đi đã hai ngà y, hôm nay là 14/4. Sau ngà y anh đi trời lại trở rét. Em đã giặt 5 cái chiếu và thảm, cả quần áo rét nữa. Thế là lại phải bử ra mặc. Trời rét như giữa mùa đông ấy.
Vắng anh cà ng buồn. Nhà vắng vẻ, em đi vử là m mọi việc như cái máy. Thỉnh thoảng quên mất lại cứ chợt nghĩ như lát nữa anh vử ăn cơm. Lấy nhau gần 14 năm rồi mà xa nhau em vẫn nhớ thương anh như thế. Có thể là không phấp phửng vì tin cậy anh hơn, nhưng lại thương anh nhiửu hơn. Chắc là anh bận nhiửu công việc và nhiửu bạn bè chả có thì giử nghĩ đến em và con.
Ba ngà y nữa là sinh nhật anh. Có lẽ từ ngà y lấy em, lần đầu tiên anh xa nhà trong ngà y sinh nhật. Mấy bông hoa loa kèn em mua hôm anh đi đã nở hết. Mọi việc ở nhà vẫn như thế, bình thường, chỉ có nỗi nhớ anh là chả bình thường mà thôi. Cà ng nghĩ cà ng nhớ thương anh.
Hiểu tính tình công việc của anh lắm lúc thương anh xót cả ruột. Lắm khi em cứ nghĩ em sẵn sà ng sống cuộc sống đạm bạc để anh đỡ phải nhọc nhằn. Đối với em, em chẳng có nhu cầu gì nhiửu, chỉ nghĩ lo liệu cho con cái (...) Em đã sửa bà i thơ Hoa cúc xanh, em chép lại tặng anh ngà y sinh nhật. Anh xem có cần sửa thì sửa cho em...
Lưu Quang Vũ và Xuân Quử³nh. Ảnh: tư liệu
Bà i thơ ấy là một bà i tình mà Xuân Quử³nh đã ấp ủ tứ thơ từ lâu lắm, từ 1964, trước lá thư tình nà y đến mười mấy năm trường. Hoa cúc đã xanh từ thuở ấy, duyên phận giữa hai người thơ phải chiửu có chăng từ thuở ấy, khiến bao năm sau Quử³nh vẫn ngỡ ngà ng vử bông hoa cúc xanh như mơ ấy, mà hửi lòng: Hhoa cúc xanh có hay là không có/ Tháng năm nà o ấp ủ thuở ngây thơ/ Có hay không thung lũng của ngà y xưa/ Anh đã ở và em thường tới đó/ Châu chấu xanh chuồn chuồn kim thắm đử/ Những ngả đường phơ phất gió heo may/ Cả một vùng vương quốc tuổi thơ ngây/ Bao ước mơ mượt mà như lá cử/...Anh đã nghĩ chắc là hoa đã có/ Mọc xanh đầy thung lũng của ta xưa.
Ngà y 15/8, Đà i Truyửn hình Việt Nam đăng nhầm ảnh NSƯT Tố Uyên, thay vì đăng ảnh nhà thơ Xuân Quử³nh, trong bản tin vử Giải thưởng Hồ Chí Minh vử văn học nghệ thuật. Bình luận vử sự việc, PGS.TS Nghệ thuật học Nguyễn Thị Minh Thái, đồng thời cũng là bạn thân một thuở của cặp vợ chồng Lưu Quang Vũ “ Xuân Quử³nh, cho biết: Đó là sự nhầm lẫn rất đáng tiếc, xúc phạm nghiêm trọng đến người trong cuộc. Và cũng là biểu thị sự thiếu chuyên nghiệp của nhà báo, nhất là khi lỗi văn hóa nà y lại xảy ra ngay sau lỗi in nhầm ảnh, y chang như thế, trên báo Văn nghệ của Hội Nhà văn VN, cách đây không lâu.
Bà cũng cho biết tháng 8 năm nay là tháng kỷ niệm ngà y mất cặp vợ chồng thi sĩ Xuân Quử³nh “ Lưu Quang Vũ và con trai Quử³nh Thơ, nhưng thời gian gần đây có một số bà i viết nhiửu sai sót, lầm lẫn, thậm chí thiếu hiểu biết, thiếu tôn trọng chuyện riêng tư của cặp vợ chồng thi sĩ quá cố, khiến giới mộ điệu văn chương và bạn đọc yêu mến những tác phẩm thơ ca, văn chương và kịch nghệ của họ không khửi bất bình.
Thế đấy, chẳng bao giử Xuân Quử³nh thôi không yêu, chẳng bao giử Xuân Quử³nh thôi không nhớ người thi sĩ “ chồng mình, dù có khi nỗi nhớ ấy chỉ là của một mình, trong mùa hạ cuối cùng, một chiửu tháng năm nắng ngả thân cây/ Em trở lại một mình trên lối nhớ/ Gió trở lại một mình trên mái phố/ Khắp một trời phượng đử mênh mông/ Hoa sen hồng mặt nước thì trong/ Cây tường vi mọc gần cây sấu/ Trước cây cử vô tư em chẳng giấu/ Nỗi nhớ anh nỗi nhớ không cùng.
Hà Nội đầu thu năm nay và năm nà o cũng thế, vẫn khe khẽ những bước chân dịu nhẹ heo may và vang âm rầm rập mưa cuối mùa hạ trên phố cổ Hà Nội.
Mùa thu “ mùa tình vẫn còn mãi trong thơ Lưu Quang Vũ, viết cho Quử³nh trên máy bay, khi vội bay từ Sà i Gòn vử Hà Nội thăm Quử³nh ốm. Từ trên trời cao, Vũ dõi theo mùa hè náo động dưới kia/ Tiếng ve trong vườn nắng/ Và sau đê sông Hồng nước lớn/ Đử phập phồng như một trái tim đau/ Từ nơi xa anh vội vử với em/ Chiếc máy bay dọc sông Hồng/ Hà Nội sau những đám mây/ Anh dõi tìm sau những chấm xanh nà o/ Có căn phòng bệnh viện nơi em ở?
Mùa thu vẫn còn mãi trong Thơ tình cuối mùa thu của Xuân Quử³nh: Thời gian như là gió/ Mùa đi cùng tháng năm/ Tuổi theo mùa đi mãi/ Chỉ còn anh và em/ Chỉ còn anh và em/ Cùng tình yêu ở lại/ Kìa bao người yêu mới/ Đi qua cùng heo may.
Đúng là thế. Chỉ còn lại giữa đời một cõi tình hoà ng hoa cháy mãi ngọn lửa hoa cúc và ng thu Hà Nội, của hai thi sĩ. Dù họ đã đi xa lắm ở bên trời...
Ngà y cuối tháng mưa Ngâu, 25/8/2008,
đến ngà y mưa ngâu tháng 8/2016.