Tục rặng đối ở Cổ Đô
Người Hà Nội thanh lịch, văn minh - Ngày đăng : 10:02, 09/06/2017
Năm ấy, đoàn nhà trai từ làng Cổ Đô lên thuyền qua sông thẳng tới làng trình Xá để đón dâu. Cắm sào bên bến đợi, trai thanh gái lịch của họ nhà trai nô nức bước lên bờ, đi được một quãng đã đụng ngay “Rặng đối” của họ nhà gái. Mấy chàng trai của họ nhà gái khăn xếp áo the đứng trước án thư. Trên bàn đã trải sẵn dải lụa đào và mấy tờ giấy điều. Một trang công tử khoan thai bước ra lễ phép có nhời với họ nhà trai: “Kính thưa các cụ, thưa các quan viên họ nhà trai. Ăn trầu cho thắm môi trên, cho đỏ môi dưới, có trai có gái mới nê duyên vợ chồng. Xin mời họ nhà trai xơi trầu và cho đôi dòng chữ thắm trước khi vào rước dâu về làm đẹp lương duyên”. Nói rồi, chàng trai vén tay áo, múa bút trên tờ giấy điều. Viết xong, mấy chàng trai khác treo tờ giấy lên một bên cột tre xanh chôn bên lề đường. Tờ giất viết vế xuất đối:
Đông sàng tự cổ, đô tây dịch
Nghĩa là: “Chiếc chiếu phía tây, tự ngàn xưa đã trải ở trên giường phía đông”.
Lấy chiếc chiếu trải trên chiếc giường để ngụ ý việc hôn nhân là rất ý nhị sâu sắc. Cái khó nhất của vế ra còn cài ở cách dùng chữ mang đa nghĩa, đó là chữ Cổ và chữ Đô. Ngoài nghĩa đen của chữ, hau chữ ấy ghép lại còn gọi đích danh tên làng Cổ Đô, quê của chú rể.
Đoàn nhà trai nhìn dòng chữ, rồi lại nhìn nhau im lặng, bởi lẽ vế ra hóc hiểm quá. Có tiếng xì xào rồi một chàng trai bứt ra khói đám quay nhanh ra bờ sông và sang đò. Hai họ xơi nước, trò chuyện, chưa xong một miếng trầu thì chàng trai kia đã trở lại, cùng đó có cậu Tú Ấm vốn là trang hào hoa phong nhã ở làng. Cả đoàn nhà trai như trút được gánh nặng, hoan hỉ đón cậu Tú vào cuộc. Bằng giọng khiêm nhường cậu có nhời:
Kính thưa các cụ, thưa quan anh họ nhà gái, nhà trai chúng tôi đã chọn ngày lành tháng tốt xin rước dâu về, dẫu sao cũng không thể chậm trễ được. Dù tài hèn sức mọn cũng xin hầu các quan anh đôi chữ nôm na, xin các vị lượng xét.
Nói đoạn, cậu lựa bút, so nghiên, thanh thoát khoát tay, nét chữa như rồng bay phượng múa trên tờ giấy hồng điều.
Nam nhạn quy trình, xá bắc chân
Nét chữ cuối cùng vừa dứt, cả hai họ rộ lên lời tán thưởng reo mừng. Và đám rước dâu lập tức được tiến hành suôn sẻ.
Ý nghĩa của vế đối cũng rất tài hoa ý nhị. Khi lấy hình ảnh: Con chim nhạn phương nam thường bay về rủ bạn làm tổ ở cánh bãi phía bắc. Vế đối lại cũng sử dụng từ đa nghĩa một cách tài tình. Hai chức Trình, Xá ngoài nghĩa đen, cũng gọi đích thị tên làng Trình Xá, quê của cô dâu.