Người nghệ sĩ thổi hồn vào tre, trúc
Mỹ thuật - Nhiếp ảnh - Ngày đăng : 13:46, 06/07/2019
Một chiều hè năm 1954 sau chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ vang dội khắp năm châu, có một đoàn quân giải phóng được về nghỉ dưỡng tại làng Chuông, huyện Thanh Oai, tỉnh Hà Đông (nay là ngoại thành Hà Nội). Thủ trưởng đơn vị còn chưa bố trí xong chỗ nghỉ ngơi cho các chiến sĩ thì có một người đàn ông trung niên, tay dắt cậu bé chừng 6 - 7 tuổi đến gặp ông và nói: Nhà tôi có đủ chỗ ở cho cả một trung đội, mời các anh em về nhà tôi nghỉ dưỡng.
Nghệ sĩ Lê Thái Sơn say sưa dạy đàn sáo miễn phí cho các học trò.
Sau bữa cơm chiều, không khí gia đình ông nhộn nhịp hẳn lên, bà con hàng xóm kéo đến thăm hỏi động viên và nghe các chiến sĩ kể chuyện bộ đội ta đánh giặc diệt đồn, bắt sống tướng Đờ Ca-xtơ-ri chuyện vui như ngày Tết. Tối đến là chương trình liên hoan văn nghệ của các anh bộ đội và nhân dân trong xã. Lúc này cậu bé để ý thấy có một chú bộ đội, tay cầm thanh trúc đi vào trong bếp, hơ cái dùi nhọn vào bếp lửa cho đỏ hồng lên, rồi dùi từng lỗ nhỏ vào thân trúc cháy xèo xèo, hơi khói bốc lên, mùi khen khét thơm thơm. Chú bộ đội thổi vào các lỗ nhỏ phía trên, cây trúc bỗng phát ra những âm thanh lảnh lót diệu kỳ. Cậu bé mê mẩn thứ âm thanh đó và đến bên cạnh người chiến sĩ hỏi: Chú ơi đây là cái gì vậy? Chú bộ đội bảo đây là cây sáo trúc, cháu có thích không? Cậu bé như mở cờ trong bụng liền gật đầu. Hôm sau chú bộ đội ấy đã làm một cây sáo trúc hoàn chỉnh hơn tặng cho cậu bé, và dạy cậu bé cách lấy hơi thổi sáo, chỉ vài ba ngày sau cậu đã thổi được thành bài.
Từ đó cậu bé và cây sáo trúc như hai người bạn tâm giao. Cậu say mê tiếng sáo đến kỳ lạ, nhưng vẫn chưa bằng lòng với cây sáo trúc của người chiến sĩ ấy tặng, cậu đã tự tay làm những cây sáo mới khác, kích thước khác nhau. Mỗi khi thổi, tiếng sáo của cậu nghe du dương dạt dào, lúc thanh cao, lúc trầm lắng, lúc vui, lúc buồn đã thực sự làm xao xuyến lòng người. Các cụ trong làng còn nói: Hễ cậu bé này thổi sáo thì con trâu đi qua cũng phải nghiêng sừng vểnh tai nghe…
Từ đó cậu bé và cây sáo trúc như hai người bạn tâm giao. Cậu say mê tiếng sáo đến kỳ lạ, nhưng vẫn chưa bằng lòng với cây sáo trúc của người chiến sĩ ấy tặng, cậu đã tự tay làm những cây sáo mới khác, kích thước khác nhau. Mỗi khi thổi, tiếng sáo của cậu nghe du dương dạt dào, lúc thanh cao, lúc trầm lắng, lúc vui, lúc buồn đã thực sự làm xao xuyến lòng người. Các cụ trong làng còn nói: Hễ cậu bé này thổi sáo thì con trâu đi qua cũng phải nghiêng sừng vểnh tai nghe…
Cậu bé ngày ấy bây giờ là nghệ sĩ Lê Thái Sơn, trong gia đình ông không có truyền thống làm nghệ thuật. Ông kể rằng:
Năm 1967 ông được đi học Trường trung cấp Lý luận và nghiệp vụ Văn hóa của Bộ Văn hóa, khoa Văn hóa quần chúng. Lúc đó đang trong thời kỳ chiến tranh sơ tán về huyện Yên Dũng, Bắc Giang. Trường này sau đổi là Trường Đại học Văn hóa. Trong khóa học có rất nhiều loại nhạc cụ nhưng ông chọn học sáo vì sẵn có lòng đam mê cùng với ý nghĩ là loại nhạc cụ này nhẹ nhàng, không phải đầu tư nhiều người chơi lại có thể tự làm ra nhiều loại tiêu sáo khác nhau và đây là loại nhạc cụ dễ phổ cập ai cũng có thể học và chơi được.
Tốt nghiệp năm 1970 ông được phân công lên Tây Bắc và công tác tại Ty Văn hóa Sơn La. Sau đó ông chuyển về làm cán bộ văn hóa huyện Sông Mã nơi ông được tự tay đi tìm các loại tre, trúc, nứa về làm sáo, tiêu và các loại đàn mà ông yêu thích. Gần 50 năm say mê sáo trúc và gắn bó với loại nhạc cụ truyền thống của dân tộc, ông đã chế tạo ra rất nhiều loại nhạc khí bằng tre trúc như tiêu sáo từ 6 lỗ đến 10 lỗ, rồi T’rưng mi ni, đàn T’rưng 3 giàn, đàn Klong Pút,… độc đáo nhất là cây đàn P’ Rông còn gọi là Piano bằng tre nứa (P là chữ viết tắt của Piano, Rông là nhà Rông).
Đây là một sự kết hợp đặc biệt vì nó có hình thù như một mái nhà Rông của người Tây Nguyên. Đàn P’rông được mô phỏng theo nguyên lý “cần cối giã gạo” như ông nói, các phím tương tự như phím đàn Piano, nhưng cách chơi đàn thì không lướt như Piano mà phải dùng tay nhấn và rung cho đủ cường độ của các nốt nhạc. Đàn P’rông chơi được rất nhiều bản nhạc, nhưng hay nhất vẫn là các bản nhạc mang âm hưởng của núi rừng.
Năm 1967 ông được đi học Trường trung cấp Lý luận và nghiệp vụ Văn hóa của Bộ Văn hóa, khoa Văn hóa quần chúng. Lúc đó đang trong thời kỳ chiến tranh sơ tán về huyện Yên Dũng, Bắc Giang. Trường này sau đổi là Trường Đại học Văn hóa. Trong khóa học có rất nhiều loại nhạc cụ nhưng ông chọn học sáo vì sẵn có lòng đam mê cùng với ý nghĩ là loại nhạc cụ này nhẹ nhàng, không phải đầu tư nhiều người chơi lại có thể tự làm ra nhiều loại tiêu sáo khác nhau và đây là loại nhạc cụ dễ phổ cập ai cũng có thể học và chơi được.
Tốt nghiệp năm 1970 ông được phân công lên Tây Bắc và công tác tại Ty Văn hóa Sơn La. Sau đó ông chuyển về làm cán bộ văn hóa huyện Sông Mã nơi ông được tự tay đi tìm các loại tre, trúc, nứa về làm sáo, tiêu và các loại đàn mà ông yêu thích. Gần 50 năm say mê sáo trúc và gắn bó với loại nhạc cụ truyền thống của dân tộc, ông đã chế tạo ra rất nhiều loại nhạc khí bằng tre trúc như tiêu sáo từ 6 lỗ đến 10 lỗ, rồi T’rưng mi ni, đàn T’rưng 3 giàn, đàn Klong Pút,… độc đáo nhất là cây đàn P’ Rông còn gọi là Piano bằng tre nứa (P là chữ viết tắt của Piano, Rông là nhà Rông).
Đây là một sự kết hợp đặc biệt vì nó có hình thù như một mái nhà Rông của người Tây Nguyên. Đàn P’rông được mô phỏng theo nguyên lý “cần cối giã gạo” như ông nói, các phím tương tự như phím đàn Piano, nhưng cách chơi đàn thì không lướt như Piano mà phải dùng tay nhấn và rung cho đủ cường độ của các nốt nhạc. Đàn P’rông chơi được rất nhiều bản nhạc, nhưng hay nhất vẫn là các bản nhạc mang âm hưởng của núi rừng.
Cũng từ cây đàn P’rông này, ông đã viết ra rất nhiều bản nhạc về núi rừng Tây Nguyên, nghe tiếng đàn và tiếng sáo của ông, lúc như tiếng gió thổi vi vu trên đại ngàn, lúc lại róc rách vui tai như tiếng suối reo, thật là kỳ ảo. Với tình yêu và niềm say mê các loại nhạc cụ bằng tre trúc, nghệ sĩ Lê Thái Sơn đã dành cả cuộc đời để nghiên cứu, tìm tòi, sáng tạo ra nhiều loại nhạc cụ đặc sắc. Ông chính là người đã thổi tình yêu nghệ thuật truyền thống này vào tâm hồn các thế hệ học trò.
Ông không nhớ hết mình có bao nhiêu trò, mở bao nhiêu lớp học tiêu, sáo, học đàn miễn phí. Học trò của ông từ các cháu bé 5 tuổi đến các bô lão tuổi 70 – 80. Có những người chưa từng biết đọc nốt nhạc, chưa biết cách cầm cây sáo, lại cũng có những thầy cô giáo dạy nhạc ở các trường phổ thông hay các thầy các cô đang giảng dạy môn sáo trúc tại các trường Văn hóa nghệ thuật của thành phố cũng như ở Trung ương như thầy Bùi Công Thơm, giảng viên môn sáo trong Học viện Âm nhạc Quốc gia, cô Nguyễn Thị Trang - giảng viên môn sáo ở trường Cao đẳng Nghệ thuật Hà Nội, hay Nguyễn Xuân Trung diễn viên sáo Nhà hát ca múa nhạc Việt Nam…
Đặc biệt còn có cả các nhà tu hành, các nhà nghiên cứu văn hoá nghệ thuật nước ngoài đến học đàn, học sáo của thầy Lê Thái Sơn. Họ học để tìm hiểu sâu hơn về các loại nhạc cụ dân tộc truyền thống của Việt Nam. Hiện, thầy Lê Thái Sơn là hội viên Hội Âm nhạc Hà Nội. Ngôi nhà của nghệ sĩ Lê Thái Sơn ở phố Tô Hiệu, phường Nguyễn Trãi, quận Hà Đông luôn có tiếng sáo, tiếng đàn… khiến ai đi qua cũng phải nán lại để nghe và thưởng thức vài đoạn trong một bản nhạc mà ông và các học trò đang thả hồn vào đó. Ông dành cả tầng một và tầng hai của ngôi nhà cho lớp học đàn sáo miễn phí và làm xưởng chế tạo nhạc cụ để thỏa lòng đam mê với nguyên liệu chỉ là tre, pheo, trúc, nứa…
Ông không nhớ hết mình có bao nhiêu trò, mở bao nhiêu lớp học tiêu, sáo, học đàn miễn phí. Học trò của ông từ các cháu bé 5 tuổi đến các bô lão tuổi 70 – 80. Có những người chưa từng biết đọc nốt nhạc, chưa biết cách cầm cây sáo, lại cũng có những thầy cô giáo dạy nhạc ở các trường phổ thông hay các thầy các cô đang giảng dạy môn sáo trúc tại các trường Văn hóa nghệ thuật của thành phố cũng như ở Trung ương như thầy Bùi Công Thơm, giảng viên môn sáo trong Học viện Âm nhạc Quốc gia, cô Nguyễn Thị Trang - giảng viên môn sáo ở trường Cao đẳng Nghệ thuật Hà Nội, hay Nguyễn Xuân Trung diễn viên sáo Nhà hát ca múa nhạc Việt Nam…
Đặc biệt còn có cả các nhà tu hành, các nhà nghiên cứu văn hoá nghệ thuật nước ngoài đến học đàn, học sáo của thầy Lê Thái Sơn. Họ học để tìm hiểu sâu hơn về các loại nhạc cụ dân tộc truyền thống của Việt Nam. Hiện, thầy Lê Thái Sơn là hội viên Hội Âm nhạc Hà Nội. Ngôi nhà của nghệ sĩ Lê Thái Sơn ở phố Tô Hiệu, phường Nguyễn Trãi, quận Hà Đông luôn có tiếng sáo, tiếng đàn… khiến ai đi qua cũng phải nán lại để nghe và thưởng thức vài đoạn trong một bản nhạc mà ông và các học trò đang thả hồn vào đó. Ông dành cả tầng một và tầng hai của ngôi nhà cho lớp học đàn sáo miễn phí và làm xưởng chế tạo nhạc cụ để thỏa lòng đam mê với nguyên liệu chỉ là tre, pheo, trúc, nứa…
Gần 50 năm gắn bó với cây sáo trúc, nghệ sĩ Lê Thái Sơn luôn trăn trở khi thấy các nhạc cụ dân tộc đang có nguy cơ mai một trước sự phát triển rầm rộ của các loại nhạc cụ điện tử hiện đại như ngày nay. Ông lo người ta sẽ không còn mặn mà với cây sáo, với dòng nhạc dân tộc hồn cốt của Việt Nam, đặc biệt các loại nhạc cụ được chế tác từ tre, trúc, nứa. Ông luôn suy nghĩ phải làm sao để giữ gìn dòng âm nhạc truyền thống độc đáo này để góp phần giữ lại những giai điệu âm nhạc quê hương, mang đậm ý nghĩa nhân văn và các giá trị văn hóa dân gian của dân tộc Việt Nam.