Du lịch sông Hồng: Cần một “cú hích” để cất cánh
Đồng bằng sông Hồng không chỉ là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa hàng đầu mà còn là cái nôi của nền văn minh sông nước với lịch sử hàng nghìn năm. Mạng lưới sông ngòi dày đặc, đặc biệt là trục chính sông Hồng cùng các phụ lưu như sông Đuống, sông Đáy, sông Luộc… đã hình thành hệ thống giao thông thủy tự nhiên, đồng thời nuôi dưỡng đời sống kinh tế, văn hóa của cư dân. Trong bối cảnh du lịch toàn cầu hướng tới những trải nghiệm độc đáo, việc khai thác du lịch đường sông đã trở thành một hướng đi chiến lược. Loại hình này vừa đa dạng hóa sản phẩm, giảm tải giao thông đường bộ, vừa góp phần bảo tồn hệ sinh thái và giá trị văn hóa truyền thống.
Những điểm đến không thể bỏ qua
Trong tiến trình lịch sử, những dòng sông không chỉ đảm bảo giao thương, khai thác nông nghiệp mà còn trở thành “dòng chảy văn hóa”, gắn liền với các di tích, lễ hội, làng nghề, phong tục tín ngưỡng và nghệ thuật dân gian. Chính vì vậy, việc khai thác du lịch đường sông ở đồng bằng sông Hồng không chỉ nhằm phát triển kinh tế, mà còn góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.
Theo Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam, du lịch đường sông là một trong những loại hình quan trọng của du lịch toàn cầu. Không chỉ góp phần đa dạng hóa sản phẩm, loại hình này còn tạo động lực thu hút đầu tư vào hạ tầng như cảng du lịch, bến tàu và các khu vực phụ cận. Việc khai thác du lịch đường sông cũng giúp giảm tải cho các điểm đến và hệ thống giao thông đường bộ, đặc biệt tại các đô thị lớn. Bên cạnh giá trị kinh tế và văn hóa, nếu được định hướng theo hướng phát triển du lịch có trách nhiệm, du lịch đường sông còn có thể đóng góp tích cực vào việc bảo tồn hệ sinh thái dưới nước và quản lý bền vững các nguồn tài nguyên thiên nhiên.
Hiện nay, trước yêu cầu đổi mới sản phẩm du lịch, du lịch đường sông được coi là một hướng đi chiến lược, góp phần làm phong phú thêm hệ sinh thái du lịch vùng Bắc bộ. Đây là loại hình giúp kết nối di tích - làng nghề - sinh thái - đô thị, mở ra trải nghiệm khác biệt so với các sản phẩm du lịch đường bộ truyền thống.
Ven sông Hồng và các nhánh sông là hệ thống di tích dày đặc như: đền Gióng (Gia Lâm - Hà Nội), chùa Dâu (Thuận Thành - Bắc Ninh), đền Mẫu (Hưng Yên), đền Trần (Nam Định), chùa Bái Đính và Tràng An (Ninh Bình). Những di tích này đều có thể kết nối bằng đường thủy, hình thành các tuyến du lịch tâm linh - văn hóa đặc thù.
Bên cạnh đó, nhiều lễ hội gắn với sông nước vẫn được duy trì hàng năm, như lễ hội Chử Đồng Tử - Tiên Dung (Hưng Yên), lễ hội đền Trần (Nam Định), hội Lim (Bắc Ninh), hội đền Dầm (Hà Nội). Đây là những điểm nhấn tạo giá trị trải nghiệm khác biệt khi kết hợp du lịch đường sông với tham dự lễ hội.
Đồng bằng sông Hồng còn được coi là “thủ phủ làng nghề” của Việt Nam với hàng trăm làng nghề nổi tiếng: Hà Nội có gốm Bát Tràng, lụa Vạn Phúc, tranh Hàng Trống, tò he Xuân La, giấy dó Yên Thái; Bắc Ninh có tranh Đông Hồ, gốm Phù Lãng; Nam Định có nghề dệt chiếu, kèn đồng Ý Yên; Ninh Bình có đá mỹ nghệ Ninh Vân, thêu ren Văn Lâm… Phần lớn các làng nghề này phân bố dọc ven sông Hồng và các nhánh sông, có tiềm năng kết nối liên vùng, mang lại không gian sinh thái phong phú: những bãi bồi xanh mướt, vùng trồng nhãn lồng Hưng Yên, vườn chuối ven sông Đuống, cánh đồng lúa Nam Định, vùng sinh thái Tràng An - Tam Cốc (Ninh Bình)… Do vậy, việc khai thác du lịch đường sông kết hợp với trải nghiệm làng nghề là hướng đi có nhiều lợi thế, tạo điều kiện hình thành các tour liên vùng, tăng thời gian lưu trú, nâng cao mức chi tiêu và trải nghiệm.
Theo chị Cao Thanh Hải, Tổ trưởng Tổ Quản lý Trung tâm Bảo tồn Tranh dân gian Đông Hồ (Bắc Ninh), du lịch đường sông là một cơ hội vàng để khách du lịch tiếp cận trực tiếp với các làng nghề truyền thống. Việc kết hợp tour du lịch đường sông với trải nghiệm làm tranh sẽ tạo ra giá trị khác biệt, giúp du khách hiểu sâu hơn về văn hóa và lịch sử của vùng đất này.
Nhằm đẩy mạnh khai thác và nâng cao chất lượng sản phẩm du lịch đường thủy, Sở Du lịch Hà Nội đã phối hợp với Tổng Công ty Du lịch Hà Nội tổ chức chương trình khảo sát tuyến điểm và hội nghị “Kết nối các điểm du lịch dọc tuyến sông Hồng với các doanh nghiệp lữ hành trên địa bàn thành phố Hà Nội”. Hiện có 6 tuyến tham quan do Xí nghiệp Đầu tư và Phát triển du lịch sông Hồng khai thác với nhiều trải nghiệm hấp dẫn, như: Những nhịp cầu hạnh phúc; Ấn tượng sông Hồng,…
“Một trong những sáng kiến nổi bật trong phát triển du lịch làng nghề ở Hà Nội thời gian qua là việc khai thác các tour du lịch đường sông dọc theo tuyến sông Hồng. Các tour này không chỉ đưa du khách đến với các di tích lịch sử, tín ngưỡng (đền Gióng, đền Dầm, đền Mẫu, chùa Dâu, đền Chử Đồng Tử...), mà còn kết nối với các làng nghề tiêu biểu như Bát Tràng, Phú An, Đường Lâm, tạo nên hành trình khám phá thú vị, đa chiều giữa cảnh quan thiên nhiên, di sản văn hóa và không gian nghề thủ công.” - Hướng dẫn viên du lịch Trần Hùng, Công ty Du lịch sông Hồng chia sẻ.
Cần những cú hích chiến lược
Mặc dù du lịch đường sông tại khu vực đồng bằng sông Hồng có nhiều tiềm năng phát triển, tuy nhiên, việc khai thác du lịch đường sông hiện nay mới chỉ dừng lại ở mức thử nghiệm, thiếu tính chuyên nghiệp, đồng bộ và bền vững. Theo báo cáo “Tình hình Du lịch Việt Nam năm 2024” của Tổng cục Du lịch, chỉ có khoảng 150.000 lượt khách tham gia du lịch đường sông trên sông Hồng chiếm chưa đến 5% tổng lượng khách du lịch tại miền Bắc. Đáng chú ý, trong năm 2024, du lịch đường sông tại Việt Nam thu hút khoảng 1,8 triệu lượt khách, trong đó sông Hồng chiếm 24% số khách du lịch đường sông. Điều này cho thấy dù có tiềm năng lớn, du lịch đường sông sông Hồng vẫn chưa được khai thác hiệu quả như vùng sông Cửu Long (chiếm đến 47% lượt khách). Để loại hình này thực sự “cất cánh” và trở thành thương hiệu đặc thù của đồng bằng sông Hồng, cần có những cú hích chiến lược ở nhiều cấp độ.
Một chiến lược phát triển du lịch đường sông phải được đặt trong quy hoạch không gian du lịch vùng Bắc bộ, kết nối đồng bộ giữa Hà Nội với các tỉnh ven sông như Hưng Yên, Nam Định, Ninh Bình, Hải Dương, Bắc Ninh… Để du lịch đường sông thực sự trở thành sản phẩm đặc thù, cần phát huy thế mạnh riêng của từng địa phương và tạo sự gắn kết chặt chẽ giữa các tuyến, điểm ven sông. Chỉ khi có quy hoạch tổng thể, các tuyến, điểm, bến mới được đầu tư và vận hành theo chuẩn, tránh tình trạng manh mún, tự phát. Bên cạnh đó, việc định vị sản phẩm cần rõ ràng, du lịch đường sông không chỉ là phương tiện di chuyển, mà phải là trải nghiệm đặc thù, kết hợp giữa tham quan di tích, làng nghề, sinh thái và văn hóa lễ hội.
Bên cạnh đó cần có chính sách ưu tiên đầu tư hạ tầng cảng du lịch đạt chuẩn, kết hợp bến thủy nội địa với không gian dịch vụ phụ trợ như quảng trường, công viên, khu ẩm thực, khu trải nghiệm làng nghề. Song song, phải cải thiện chất lượng phương tiện vận tải thủy, đảm bảo an toàn, thân thiện môi trường và thiết kế thẩm mỹ gắn với văn hóa bản địa.
Muốn hấp dẫn, sản phẩm du lịch đường sông cần được thiết kế theo chủ đề đặc trưng. Các sản phẩm này phải có tính khác biệt, tạo trải nghiệm “không thể thay thế” cho du khách. Việc kết nối với các chương trình du lịch đêm ở Hà Nội hay tour du lịch tâm linh tại Nam Định, Ninh Bình cũng sẽ mở rộng thị trường, tăng thời gian lưu trú và mức chi tiêu của khách.
Để tạo động lực mạnh mẽ, cần có cơ chế ưu đãi đầu tư, xã hội hóa khai thác du lịch đường sông, đồng thời xây dựng mô hình quản lý liên ngành, liên vùng. Một Ban điều phối du lịch đường sông Hồng với sự tham gia của các địa phương và doanh nghiệp sẽ giúp giải quyết những vấn đề liên quan đến hạ tầng, môi trường, an ninh, văn hóa. Cơ chế này cũng đảm bảo sự minh bạch, đồng bộ và hướng tới lợi ích bền vững cho cộng đồng.
Thương hiệu “Du lịch đường sông Hồng” cần được định vị như một sản phẩm mang bản sắc riêng của Việt Nam, sánh ngang với các tour du lịch sông Mekong, sông Danube hay sông Seine. Hoạt động quảng bá cần khai thác mạnh mẽ các nền tảng số, gắn với hình ảnh Hà Nội và đồng bằng sông Hồng như một không gian văn minh sông nước giàu bản sắc. Đồng thời, cần tổ chức các sự kiện, lễ hội đường sông quy mô quốc gia, khu vực để lan tỏa sức hút.
Mọi chiến lược phát triển phải gắn với bảo tồn môi trường sinh thái sông nước và đảm bảo sinh kế cho cư dân ven sông. Người dân cần được tham gia như những chủ thể sáng tạo, cung cấp dịch vụ homestay, ẩm thực, hướng dẫn trải nghiệm. Chính cộng đồng sẽ là lực lượng gìn giữ tính xác thực văn hóa và tạo sự khác biệt cho du lịch đường sông.
“Khách du lịch đến với làng nghề mây tre đan Xuân Lai không chỉ để tham quan làng nghề mà còn để mua sắm. Việc kết nối với tour du lịch giúp chúng tôi có thêm thu nhập và động lực để giữ gìn nghề truyền thống. Tuy nhiên, cần có sự hỗ trợ để người dân có thể nâng cao chất lượng dịch vụ, từ việc đón tiếp đến tổ chức trải nghiệm cho khách.” - Bác Lê Duy Thường, một nghệ nhân làng nghề mây tre đan Xuân Lai, Bắc Ninh chia sẻ.
Có thể nói, tiềm năng du lịch đường sông ở Đồng bằng sông Hồng là vô cùng lớn nhưng hiện tại vẫn chưa được khai thác hiệu quả. Để vượt qua tình trạng manh mún và thiếu chuyên nghiệp, cần có một cách tiếp cận đồng bộ và đa chiều. Bằng cách thực hiện các thay đổi chiến lược về quy hoạch, cơ sở hạ tầng, phát triển sản phẩm, chính sách và xây dựng thương hiệu, chúng ta có thể biến du lịch sông Hồng thành một sản phẩm du lịch đẳng cấp quốc tế và độc đáo. Điều này không chỉ thúc đẩy kinh tế khu vực mà còn tự hào giới thiệu nền văn minh sông nước phong phú của đồng bằng đến bạn bè quốc tế, khẳng định vị thế của nó như một trụ cột mới trong hệ sinh thái du lịch Việt Nam./.