Thủ đô Hà Nội - điểm sáng bảo tồn, phát huy giá trị di sản vật thể
Phong phú về loại hình, giàu có về giá trị, các di sản vật thể trên địa bàn Hà Nội là niềm tự hào của Thủ đô ngàn năm văn hiến, đồng thời đặt ra nhiều thách thức cho công tác quản lý, tôn tạo và phát huy giá trị di sản. Song, với quyết tâm và vào cuộc của cả hệ thống chính trị, người dân nên việc quản lý, tu bổ, tôn tạo và phát huy giá trị di tích trên địa bàn Hà Nội đã gặt được nhiều “quả ngọt”, trở thành điểm sáng của cả nước.
1. Hà Nội “lắng hồn núi sông ngàn năm” chính là trung tâm văn hóa lớn của đất nước, với hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể đa dạng, phong phú và đặc sắc được bồi đắp qua hàng nghìn năm lịch sử.
Riêng về di sản vật thể, Thành phố Hà Nội đã kiểm kê được 6.489 di tích lịch sử - văn hóa, trong đó 2.626 di tích đã được xếp hạng, bao gồm 1 di sản thế giới (Hoàng thành Thăng Long) được UNESCO công nhận từ 15 năm trước, 22 di tích quốc gia đặc biệt, 1.165 di tích cấp quốc gia, 1.600 di tích cấp Thành phố. Đồng thời, Hà Nội có 20 hiện vật và nhóm hiện vật là Bảo vật quốc gia trải dài từ thời Văn hóa Đông Sơn cho đến thời Nguyễn.
Đến với Hà Nội là đến với “Thành phố di sản”, bởi từng góc phố, con đường từ nội đô tới vùng quê ngoại thành, đều dễ dàng bắt gặp các di tích lịch sử - văn hóa tiêu biểu, đặc sắc. Đó có thể là Hoàng thành Thăng Long, Văn Miếu - Quốc Tử Giám, chùa Một Cột, Nhà tù Hỏa Lò... tới chùa Trấn Quốc, chùa Quán Sứ, đền Voi Phục, đền Bạch Mã, đền Quán Thánh, Tháp Rùa - đền Ngọc Sơn, chùa Hương, chùa Tây Phương, chùa Thầy, Khu Di tích thành Cổ Loa, đình So, cầu Long Biên…
Với kiến trúc độc đáo, bề dày lịch sử hàng trăm năm thậm chí cả nghìn năm, mang đậm dấu ấn văn hóa Thăng Long, các di sản văn hóa vật thể là điểm đến không thể bỏ qua đối với du khách khi tham quan Thủ đô Hà Nội.
2. Không thể phủ nhận trên mảnh đất Thủ đô Hà Nội, số lượng và mật độ di tích, di sản dày đặc, phong phú là nền tảng, động lực quan trọng để Hà Nội phát triển công nghiệp văn hóa trong thời kỳ mới. Tuy nhiên, thực tế cũng phản ánh Hà Nội đang trên đà mở rộng không gian đô thị với tốc độ nhanh, một số khu vực lịch sử bị thu hẹp hoặc bị biến đổi chức năng sử dụng để phục vụ yêu cầu phát triển cơ sở hạ tầng, nhà ở, thương mại và dịch vụ. Điều đó đặt ra nhiều thách thức, khó khăn trong việc xử lý mối quan hệ bảo tồn và phát huy giá trị di sản của Hà Nội so với các địa phương khác ở nước ta.
Nhưng đáng mừng vì Hà Nội đã, đang chú trọng, quan tâm và có nhiều giải pháp để vừa bảo tồn, gìn giữ các di sản văn hóa vật thể, vừa phát huy giá trị các di sản trong nhịp sống đương đại nhằm chung sức xây dựng, phát triển Thủ đô “Văn hiến – Văn minh – Hiện đại” với sự kỳ vọng, tin tưởng của Trung ương và nhân dân cả nước.
Trong những năm qua, công tác quản lý, tu bổ, tôn tạo và phát huy giá trị di tích trên địa bàn Thành phố Hà Nội luôn được cấp ủy, chính quyền từ Thành phố tới cơ sở quan tâm, đầu tư, đạt được nhiều kết quả quan trọng. Các di tích thuộc Sở Văn hoá và Thể thao Hà Nội quản lý thực hiện tốt công tác đầu tư tu bổ, tôn tạo cũng như tổ chức nhiều hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị.
Bên cạnh đó, tại các quận, huyện, thị xã trước khi triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp (từ ngày 1/7/2025) và xã, phường hiện nay của Thành phố Hà Nội, việc phối hợp với các sở, ngành liên quan trong việc tổ chức thực hiện các nhiệm vụ được phân công được quan tâm, chú trọng. Qua đó, đã triển khai kịp thời và tương đối đồng bộ các biện pháp quản lý di tích tại cơ sở. Các văn bản quản lý nhà nước từ Trung ương đến Thành phố được truyền tải đầy đủ.
Di tích tại hầu hết 126 xã/phường của Hà Nội đều có Ban quản lý, đồng thời các xã/phường chủ động lập và thực hiện hiệu quả kế hoạch đầu tư tu bổ, tôn tạo di tích trên địa bàn cũng như phối hợp mở lớp tập huấn nâng cao công tác quản lý, bảo vệ di tích. Chính điều này giúp Hà Nội không còn những câu chuyện buồn về tu bổ, tôn tạo di tích, hay việc người dân thiếu ý thức xâm hại đền, chùa…từng làm dư luận xôn xao.
Đặc biệt, thực hiện Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 5/5/2022 của Bộ Chính trị; Quyết định của Chính phủ về: Chương trình bảo tồn và phát huy bền vững giá trị di sản văn hóa Việt Nam, giai đoạn 2021-2025, Chương trình số hóa Di sản văn hóa Việt Nam giai đoạn 2021-2030; chỉ đạo của Thành ủy Hà Nội tại Chương trình số 06-CTr/TU ngày 17/3/2021 và Kế hoạch số 176/KH-UBND ngày 30/7/2021 của UBND Thành phố về Phát triển văn hóa, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh giai đoạn 2021-2025; Nghị quyết số 09-NQ/TU ngày 22/2/2022 của Thành ủy Hà Nội về phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; UBND Thành phố Hà Nội đã ban hành Kế hoạch “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn Thành phố đến 2025 và các năm tiếp theo”. Trong đó, Thành phố Hà Nội dành 14.029 tỷ đồng đầu tư tu bổ, tôn tạo 579 di tích giai đoạn 2021-2025, tạo ra luồng sinh khí mới cho hệ thống di tích trên địa bàn Thủ đô.
3. Có thể nói, Hà Nội đã huy động cả hệ thống chính trị và mọi nguồn lực để bảo tồn di sản văn hóa vật thể nói riêng, tạo sức lan tỏa trong mọi tầng lớp Nhân dân, đặc biệt là các di sản văn hóa thế giới, di tích quốc gia đặc biệt, di tích cách mạng, di tích có giá trị về lịch sử - văn hóa, kiến trúc - nghệ thuật... Dành nguồn kinh phí lớn trong nhiều năm qua để bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa chính là cách để Hà Nội xây dựng và phát triển văn hóa, con người Thủ đô vì sự phát triển bền vững của đất nước trong kỷ nguyên mới.
Điều đó cũng tái khẳng định quan điểm phát triển Hà Nội trong 5 năm tới đã được nhấn mạnh tại Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Thành phố Hà Nội lần thứ XVIII, nhiệm kỳ 2025 – 2030, đó là: “phát huy truyền thống ngàn năm văn hiến Thăng Long - Hà Nội, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh, tiêu biểu cho văn hóa và con người Việt Nam; văn hóa và con người là trụ cột phát triển bền vững Thủ đô”.
Và, bảo tồn, gìn giữ, phát huy giá trị di sản văn hóa vật thể nói riêng cũng chính là hành động cụ thể hóa nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm “phát huy giá trị văn hóa ngàn năm Thăng Long - Hà Nội, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh” mà Nghị quyết Đại hội XVIII Đảng bộ Thành phố Hà Nội đặt ra, góp phần “phát triển Thủ đô văn minh, hiện đại, hạnh phúc” trong kỷ nguyên vươn mình của đất nước./.