Nền tảng vững chắc để di sản văn hóa dân tộc trường tồn

Theo thống kê của Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), hiện nay Việt Nam đã có 34 di sản văn hóa được UNESCO ghi danh/công nhận, trong đó có 8 di sản thế giới, 16 di sản văn hóa phi vật thể trong các danh sách của UNESCO và 10 di sản tư liệu.

Bên cạnh đó, cả nước có 143 di tích quốc gia đặc biệt, 3.628 di tích quốc gia, khoảng 11.000 di tích cấp tỉnh/thành phố; 70.000 di sản văn hóa phi vật thể được kiểm kê, 610 di sản văn hóa phi vật thể được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia; 203 bảo tàng, trong đó có 76 bảo tàng ngoài công lập, lưu giữ hơn 4.000.000 hiện vật, có 327 bảo vật quốc gia.

Con số trên khẳng định Việt Nam là quốc gia có sự phong phú, đa dạng về hệ thống di sản văn hóa. Quan trọng hơn, hệ thống di sản văn hóa của Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong giáo dục thế hệ trẻ có ý thức về nguồn cội, hiểu biết sâu sắc về truyền thống lịch sử và tự hào về quê hương đất nước; giúp con người sống có trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội, điều chỉnh hành vi, hướng con người đến giá trị nhân văn của chân, thiện, mỹ; di sản văn hóa còn được khẳng định, đánh giá là nguồn lực quan trọng trong phát triển ngành du lịch, dịch vụ; thu hút đầu tư, tạo dấu ấn đối với bạn bè quốc tế, đóng góp lớn cho ngân sách quốc gia.

Với hệ thống di sản văn hóa phong phú, đa dạng kể trên cũng đặt ra thách thức lớn cho chúng ta về công tác bảo tồn, gìn giữ, phát huy giá trị di sản. Đáng mừng bởi những năm qua, Việt Nam đã xây dựng và hoàn thiện được hệ thống văn bản các chính sách, pháp luật về di sản văn hóa để di sản văn hóa trường tồn cùng dân tộc. Có thể kể đến Luật Di sản văn hóa năm 2001; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật di sản văn hóa năm 2009; Văn bản hợp nhất Luật di sản văn hóa năm 2013; các nghị định, thông tư hướng dẫn chi tiết…, tạo nên hành lang pháp lý vững chắc cho công tác bảo tồn di sản văn hóa dân tộc.

Chính phủ đã xây dựng và triển khai thực hiện một loạt chiến lược, chương trình, các đề án bảo tồn và phát huy di sản văn hóa, như Đề án Bảo tồn, phát triển văn hóa các dân tộc thiểu số Việt Nam đến năm 2020; Đề án Kiểm kê, sưu tầm, bảo quản, trưng bày, tuyên truyền di sản văn hóa truyền thống điển hình của các dân tộc thiểu số Việt Nam giai đoạn 2017 - 2020; Chương trình Bảo tồn và phát huy bền vững giá trị di sản văn hóa Việt Nam, giai đoạn 2021 - 2025…

Một dấu mốc quan trọng, cuối năm 2024, Quốc hội khóa XV thông qua Luật Di sản văn hóa (Luật số 45/2025/QH15), có hiệu lực từ ngày 1/7/2025 khơi thông các điểm nghẽn, huy động sức mạnh của các tổ chức, cá nhân, cơ quan quản lý trong sự nghiệp bảo vệ, gìn giữ và phát huy giá trị di sản trong thời kỳ phát triển mới của đất nước. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, Luật Di sản văn hóa 2024 đã khắc phục những bất cập của hệ thống pháp luật hiện hành, đồng thời bổ sung các quy định mới nhằm giải quyết các vấn đề phát sinh trong thực tiễn. Một trong những đột phá quan trọng là mở rộng các quy định liên quan đến phát huy giá trị di sản văn hóa, khai thác và sử dụng di sản, thúc đây hợp tác công tư và thành lập Quỹ bảo tồn di sản văn hóa.

Việc quy định Quỹ bảo tồn di sản văn hóa trong Luật là quỹ tài chính Nhà nước ngoài ngân sách, được thành lập và hoạt động theo quy định của pháp luật để hỗ trợ kinh phí cho hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa chưa được ngân sách Nhà nước đầu tư, hỗ trợ hoặc đầu tư chưa đủ (bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể có nguy cơ mai một, thất truyền; thực hiện các công trình, hạng mục bảo quản, tu bổ, phục hồi, bảo vệ và phát huy giá trị di tích; mua, đưa di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia, di sản tư liệu, tư liệu quý hiếm về di sản văn hóa phi vật thể có nguồn gốc Việt Nam từ nước ngoài về nước...) tạo cơ chế thu hút tối đa các nguồn lực cho hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa.

Cùng đó, Luật Di sản văn hóa 2024 cũng đồng bộ với các quy định pháp luật liên quan, cho phép triển khai các dự án đầu tư và công trình kinh tế - xã hội tại khu vực di sản. Quy định này đảm bảo cân bằng giữa bảo tồn di sản văn hóa và phát triển kinh tế - xã hội, khẳng định di sản trở thành tài sản, tài nguyên đặc biệt trong phát triển kinh tế, xã hội, phát triển du lịch bền vững và phát triển công nghiệp văn hóa ở các địa phương và đất nước trong kỷ nguyên vươn mình.

Đặc biệt, cuối tháng 9/2025, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025 - 2035, giai đoạn I: từ năm 2025 đến năm 2030. Mục tiêu chung của Chương trình đã nhấn mạnh “huy động sự tham gia của tổ chức, cá nhân và cộng đồng trong việc quản lý, bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa của dân tộc”.

Giai đoạn từ nay đến năm 2030, nội dung thành phần 4 “Bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa dân tộc” tại Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025 - 2035, hệ thống chính trị từ Trung ương đến cơ sở, các tổ chức, cá nhân hoạt động trực tiếp hoặc liên quan đến lĩnh vực văn hóa, văn học, nghệ thuật sẽ triển khai các nhóm nhiệm vụ cụ thể như: bảo tồn, phục hồi, phát huy giá trị di tích; bảo tồn, phục hồi, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể; bảo tồn, phát huy giá trị di sản tư liệu, di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia; nâng cao năng lực và vận hành hiệu quả của hệ thống bảo tàng; tăng cường trợ giúp pháp lý, đăng ký biện pháp bảo đảm về bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa…

Có thể nói, việc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành Quyết định phê duyệt Chương trình Mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025–2035: giai đoạn I 2025–2030 thêm một lần nữa khẳng định rõ tầm quan trọng của văn hóa nói chung, di sản văn hóa dân tộc nói riêng trong đường lối phát triển quốc gia. Chương trình này đồng thời tạo nền tảng, góp phần hoàn thiện hệ thống văn bản các chính sách, pháp luật về di sản văn hóa Việt Nam để di sản văn hóa trường tồn cùng dân tộc và “soi đường cho quốc dân đi” trong kỷ nguyên mới./.

Phạm Quỳnh