Trưng bày “Dương Văn Học – Người kể chuyện bằng rối": Cơ hội khám phá nghệ thuật rối độc diễn

Sinh năm 1942 tại phố Hàng Bạc (Hà Nội), nghệ sĩ Dương Văn Học khởi đầu sự nghiệp với nghề biên đạo múa, trước khi gắn bó trọn đời với nghệ thuật rối. Từ một biên kịch và đạo diễn, ông bước lên sân khấu để trực tiếp biểu diễn rối độc diễn, kể chuyện bằng những con rối nhỏ bé nhưng đầy sức biểu cảm. Những tiết mục như Thuyền trên sông, Cái chết của con thiên nga, Kéo vật cuộc đời, Cô gái hay nhện… đã khẳng định tài năng và cá tính sáng tạo riêng biệt của ông, đồng thời mở rộng ngôn ngữ biểu đạt của nghệ thuật rối, biến loại hình dân gian thành sân khấu triết lý và đậm chất thơ.

Dấu mốc quan trọng trong sự nghiệp của ông là Liên hoan Múa rối toàn quốc năm 1994, khi ông giành Huy chương Vàng ở cả ba hạng mục: nghệ sĩ độc diễn, tác giả và đạo diễn. Thành công ấy đã đưa ông cùng nghệ thuật rối độc diễn Việt Nam ra thế giới. Từ đó đến nay, ông đã biểu diễn tại 45 quốc gia, nhận nhiều giải thưởng trong nước và quốc tế, góp phần đưa hình ảnh nghệ thuật rối Việt Nam lan tỏa đến bạn bè năm châu, như một minh chứng cho sức sống mạnh mẽ và khả năng giao lưu, thích ứng của loại hình nghệ thuật truyền thống này trong thời đại mới.

Trưng bày chuyên đề “Dương Văn Học - Người kể chuyện bằng rối” giới thiệu tới công chúng hơn 30 tác phẩm và hiện vật tiêu biểu do nghệ sĩ Dương Văn Học hiến tặng cho Bảo tàng Hà Nội, trong đó có nhiều sáng tạo được gìn giữ từ Bảo tàng Nghệ thuật Rối độc diễn tại Nha Trang, nơi ông từng là Giám đốc. Đó là những sáng tạo vừa mang tính bảo tồn vừa mang tinh thần tiên phong, thể hiện mong muốn lưu giữ và lan tỏa giá trị của rối độc diễn đến công chúng. Ở đó, mỗi con rối trở thành “người kể chuyện”, khi thì hóm hỉnh, khi thì suy tư, khi lại triết lý phản chiếu cuộc sống qua đôi tay và tâm hồn người nghệ sĩ.

Không gian trưng bày được chia thành bốn chủ đề: Rối kể chuyện văn hóa Việt, Rối kể chuyện thế giới, Rối kể chuyện muôn loài và Rối bóng như bốn chặng của hành trình sáng tạo. Trong mảng Rối kể chuyện văn hóa Việt, khán giả bắt gặp những hình ảnh thân thuộc của làng quê như kéo co, chơi đu, đấu vật,... những lát cắt dung dị trong cuộc sống. Những con rối trở thành "nhân vật sống", vừa dí dỏm gần gũi, vừa thấm đẫm tinh thần lễ hội, gợi nhớ về ký ức làng quê, về sự đoàn kết cộng đồng và niềm vui của tuổi thơ.

Đáng chú ý, một số tác phẩm còn phản ánh hành trình suy tư, chiêm nghiệm về kiếp người như tác phẩm "Trầm tư" hay "Vòng đời", nơi nghệ thuật rối được nâng lên thành một thứ ngôn ngữ triết học giàu cảm xúc. Đây chính là minh chứng cho sự sáng tạo của nghệ sĩ Dương Văn Học, biến rối thành phương tiện kể chuyện đa tầng, vừa lưu giữ nét đẹp văn hóa truyền thống, vừa mở ra chiều sâu tư tưởng.

Nếu “rối Việt” là cội nguồn, thì “rối thế giới” mở ra những cánh cửa mới trong sáng tạo. Trong không gian ấy, nghệ sĩ Dương Văn Học cho thấy khả năng đối thoại văn hóa tinh tế khi đưa con rối Việt đi khắp năm châu. Có thể kể tới các tác phẩm: Chú ngựa Pakistan, Phiên chợ Ba Tư, Sumo, Cô gái hay con nhện... Dưới bàn tay người nghệ sĩ, những chuyển động nhỏ bé trở nên đầy sức sống, kể nên câu chuyện về con người, tình yêu và khát vọng vươn lên trong cuộc sống.

Đặc biệt, thế giới muôn loài trong sáng tạo của ông cũng giàu nhân tính và chất thơ. Từ Chú chó tinh khôn dành cho thiếu nhi, Đôi lứa với hình ảnh hai chú chim quấn quýt bên nhau đến Cá sấu dựa trên câu chuyện dân gian Thỏ và cá sấu khai thác yếu tố hài hước và trí tuệ trong cuộc đối đầu giữa kẻ mạnh và người khôn... tất cả đều là những mảnh ghép của cảm xúc, dẫn dắt khán giả qua từng lớp lang của thế giới rối.

Đặc biệt, mảng Rối bóng đem đến trải nghiệm thị giác độc đáo, nơi ánh sáng và bóng tối giao thoa, mang đến một thế giới huyền ảo, gợi nhắc truyền thống rối bóng châu Á. Ở đây, người xem không chỉ theo dõi một tiết mục rối thông thường mà còn được chiêm ngưỡng một thứ "hội họa chuyển động" nơi mỗi cái nghiêng mình, mỗi động tác đều tạo nên một bức tranh sống động. Bộ sưu tập rối bóng vì thế vừa giữ được vẻ đẹp mộc mạc, vừa chứng minh sức sáng tạo vô tận trong việc kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa thủ công và biểu đạt nghệ thuật.

Bên cạnh phần trưng bày, chương trình còn giới thiệu video tư liệu về cuộc đời và sự nghiệp của nghệ sĩ Dương Văn Học, giúp công chúng hiểu rõ hơn hành trình sáng tạo đầy tâm huyết của ông. Trong khuôn khổ sự kiện, tại lễ khai mạc trưng bày, Bảo tàng Hà Nội tổ chức tọa đàm “Rối độc diễn - Cuộc đối thoại giữa chuyển động và biểu cảm”, tạo không gian giao lưu giữa nghệ sĩ, nhà nghiên cứu và khán giả, từ đó khơi mở nhiều góc nhìn mới về sự tiếp nối của nghệ thuật rối Việt Nam trong bối cảnh đương đại.

Trưng bày “Dương Văn Học - Người kể chuyện bằng rối” diễn ra đến hết ngày 30/11/2025 tại Trung tâm Điều phối các hoạt động sáng tạo Hà Nội - Bảo tàng Hà Nội (đường Phạm Hùng, quận Nam Từ Liêm)./.

Thụy Phương