Phát huy vai trò của văn nghệ sĩ Thủ đô trong phát triển công nghiệp văn hóa
Hà Nội - Thủ đô tự nhiên của lưu vực sông Hồng, trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của cả nước từ ngàn xưa đã là nơi hội tụ và đào luyện nhân tài. Phần lớn danh nhân Việt Nam từng sống, làm việc, sáng tạo ở Thăng Long - Hà Nội, để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử dân tộc. Ở mảnh đất hội tụ tinh hoa văn hóa bốn phương ấy, con người Thăng Long mang trong mình nét tài hoa, đa tài, đa nghệ, thấm đẫm bản sắc trí tuệ và tinh thần sáng tạo. Trong đó, đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ - những người sinh ra, lớn lên hoặc gắn bó với Hà Nội đã góp phần tạo nên diện mạo văn hóa, nghệ thuật Thủ đô bằng nhiều tác phẩm có giá trị tư tưởng và nghệ thuật cao, khẳng định sức sống trường tồn của văn hóa nghìn năm. Họ chính là nguồn lực đặc biệt không thể thiếu trong hành trình phát triển công nghiệp văn hóa của Hà Nội hôm nay.
Phát triển công nghiệp văn hóa - hướng đi tất yếu của Thủ đô sáng tạo
Như chúng ta đã biết, công nghiệp văn hóa được hình thành từ sự kết hợp của sự sáng tạo, quá trình sản xuất và phân phối các sản phẩm, dịch vụ thuộc về văn hóa. Các sản phẩm và dịch vụ của ngành công nghiệp văn hóa, về bản chất, mang tính phi vật thể, được bảo vệ bởi luật sở hữu trí tuệ và mang lại lợi ích kinh tế. Quá trình tạo thành sản phẩm công nghiệp văn hóa không dừng lại ở sáng tạo tác phẩm, mà đặt trong một quy trình sản xuất, phân phối và lưu thông được vận hành khép kín, tạo nên nguồn doanh thu và lợi ích kinh tế cho các chủ thể trong quy trình đó.
Sở dĩ Hà Nội phấn đấu trở thành một trong ba trung tâm phát triển công nghiệp văn hóa của cả nước, bởi lẽ phát triển công nghiệp văn hóa sẽ đem lại 5 lợi ích chủ yếu cho Hà Nội:
Thứ nhất, lợi ích kinh tế. Công nghiệp văn hóa tạo công ăn việc làm cho nhiều người, nâng cao thu nhập cho người lao động, đem đến lợi nhuận cho các doanh nghiệp, tăng doanh thu cho ngành văn hóa và ngân sách quốc gia, thúc đẩy sự phát triển, thịnh vượng của Thủ đô Hà Nội.
Thứ hai, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống. Nghệ thuật truyền thống do nhân dân lao động sáng tạo nên và được lưu truyền qua nhiều thế hệ, chứa đựng tinh hoa văn hóa dân tộc. Tuy nhiên, trong xã hội hiện đại, nghệ thuật truyền thống đang bị mai một, thất truyền sâu sắc. Với việc đưa nghệ thuật truyền thống trở thành sản phẩm công nghiệp văn hóa, nghệ thuật truyền thống có cơ hội được khai thác, bảo tồn, phục hồi và phát triển trong đời sống đương đại.
Thứ ba, đẩy mạnh hội nhập quốc tế. Điều này thể hiện ở chỗ: để bắt kịp với các trào lưu, xu hướng trên thế giới và đáp ứng nhu cầu của công chúng, các nhà sản xuất tạo ra các sản phẩm không chỉ mang bản sắc văn hóa dân tộc, mà còn phải có sự tiếp thu những thành tựu của văn hóa thế giới để các sản phẩm công nghiệp văn hóa, bên cạnh tính dân tộc, còn có tính hiện đại, mới mẻ, độc đáo.
Thứ tư, tạo điều kiện cho tài năng phát triển. Tài năng trong công nghiệp văn hóa được thể hiện thông qua các “ngôi sao”. Họ là những nghệ sĩ trẻ tuổi, có ngoại hình đẹp, có tài năng nghệ thuật, được đào tạo bài bản, chuyên nghiệp cao, có lối sống lành mạnh, trong sạch, thu hút đông đảo người hâm mộ.
Thứ năm, góp phần quảng bá văn hóa. Thông qua các tác phẩm văn học nghệ thuật độc đáo, công chúng quốc tế có cơ hội thưởng thức và hiểu sâu hơn về tinh hoa văn hóa dân tộc nói chung, Thăng Long – Hà Nội nói riêng. Sự lan tỏa của các sản phẩm văn hóa cùng sức ảnh hưởng của nghệ sĩ sẽ tạo nên sức hút mạnh mẽ, khơi gợi tình yêu và sự quan tâm của bạn bè thế giới, qua đó nâng cao vị thế và vai trò của Hà Nội trong giao lưu, hợp tác văn hóa quốc tế.
Tuy nhiên, để đưa văn học nghệ thuật trở thành sản phẩm công nghiệp văn hóa, Hà Nội cần hội tụ và kết nối đầy đủ 4 yếu tố: vốn đầu tư, tài năng sáng tạo, công nghệ và kỹ năng kinh doanh. Trong 4 yếu tố trên, tài năng sáng tạo đóng vai trò then chốt. Bởi lẽ, nếu không có tài năng thì sẽ không thể có những giọng ca hay, vai diễn giỏi; không thể có những tác phẩm đỉnh cao; không thể lôi cuốn, thu hút được công chúng và do vậy, không thể có được nguồn nhân lực kế cận đủ khả năng đảm đương gánh vác sứ mệnh phát triển công nghiệp văn hóa của Thủ đô Hà Nội.
Đổi mới tư duy, nâng tầm đội ngũ văn nghệ sĩ trong kỷ nguyên hội nhập
Thực tế cho thấy, công nghiệp văn hóa Hà Nội đang đối mặt với những thách thức không nhỏ, làm cho sự phát triển diễn ra chậm chạp và chưa hiệu quả. Bên cạnh vấn đề về cơ chế chính sách còn thiếu và chưa phù hợp để thúc đẩy sự phát triển công nghiệp văn hóa; cơ sở vật chất tại các nhà hát, rạp hát còn nghèo nàn, hạ tầng kỹ thuật lạc hậu, cũ kỹ, vừa thiếu, vừa được đầu tư chưa đồng bộ; thiếu kinh phí đầu tư cho các chương trình, tiết mục, vở diễn có quy mô lớn cũng như cho khâu quảng bá, marketing, phân phối lưu thông các tác phẩm văn học nghệ thuật… thì còn có vấn đề liên quan đến đội ngũ văn nghệ sĩ - nguồn lực chủ yếu để phát triển công nghiệp văn hóa của Thủ đô Hà Nội.
Hà Nội hiện có đội ngũ văn nghệ sĩ đông đảo nhưng nguồn nhân lực chất lượng cao cho công nghiệp văn hóa lại vừa thiếu, vừa yếu. Nhiều người có thể tài năng về chuyên môn nhưng chưa am hiểu sâu cách thức sáng tạo các sản phẩm văn học nghệ thuật đáp ứng nhu cầu của thị trường. Chưa kể, đội ngũ này dù đông đảo, nhưng đa số bị già hóa, nhất là các nghệ sĩ ở các loại hình nghệ thuật biểu diễn truyền thống. Bên cạnh đó, đa số văn nghệ sĩ còn thiếu kĩ năng quản trị nghệ thuật, kinh doanh và ứng dụng công nghệ hiện đại. Ngoài ra, nguồn nhân lực ở một số bộ phận trong thành phần sáng tạo (nhất là về biên kịch, biên đạo, thiết kế âm thanh, ánh sáng…), sản xuất, quảng bá, marketing và phân phối, lưu thông sản phẩm văn học nghệ thuật thiếu hụt nghiêm trọng, dẫn tới chất lượng sản phẩm văn học nghệ thuật thiếu sức hấp dẫn, khả năng cạnh tranh thấp, khó bán được trên thị trường, ít được công chúng biết đến hay sẵn lòng bỏ kinh phí, thời gian để thưởng thức... Chính điều này làm cho các sản phẩm văn học nghệ thuật Hà Nội, với xuất phát điểm đi sau rất xa so với thế giới, đã thua ngay trên “sân nhà”, chưa nói đến xuất khẩu để cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Để phát triển công nghiệp văn hóa “trở thành ngành kinh tế mũi nhọn”, “đẩy mạnh phát triển nguồn nhân lực”, đội ngũ văn nghệ sĩ Thủ đô cần phát huy vai trò của mình trong kỷ nguyên mới của dân tộc và thời đại. Điều này thể hiện ở hai nội dung quan trọng:
Thứ nhất, đội ngũ văn nghệ sĩ Thủ đô cần chủ đổi mới tư duy, nâng cao nhận thức về công nghiệp văn hóa. Trong bối cảnh hiện nay, khi đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, đội ngũ văn nghệ sĩ cần phải đổi mới tư duy, nâng cao nhận thức về công nghiệp văn hóa, từ đó, chủ động tự đổi mới mình cho phù hợp. Nếu không đổi mới tư duy, nâng cao nhận thức, thì sẽ không hiểu rõ và triển khai thực hiện đúng, hiệu quả phát triển công nghiệp văn hóa Thủ đô. Trong khi các chính sách ưu đãi, hỗ trợ, khuyến khích phát triển lĩnh vực này còn đang tiếp tục được hoàn thiện, thì đội ngũ văn nghệ sĩ phải chủ động đổi mới mình để tránh rơi vào tình trạng thụ động, trì trệ, tụt hậu so với tốc độ phát triển của xã hội hiện đại. Ở đây, sự tự đổi mới này phải toàn diện, từ nội dung và hình thức sáng tạo tác phẩm đến phương thức hoạt động kinh doanh để trở thành sản phẩm của ngành công nghiệp văn hóa đem lại nguồn lợi nhuận cao. Trong đó, bên cạnh khâu sáng tạo và sản xuất, việc đổi mới cách tiếp cận công chúng đóng vai trò vô cùng quan trọng.
Để cạnh tranh và tự chủ được trên thị trường, các đơn vị, các văn nghệ sĩ cần trang bị đầy đủ cho mình các kĩ năng về quản trị nghệ thuật, các kỹ năng kinh doanh. Kỹ năng về quản trị nghệ thuật sẽ giúp cho các nhà quản lý nghệ thuật điều hành công tác tổ chức, sản xuất đạt hiệu quả. Kỹ năng kinh doanh sẽ giúp các đơn vị nghệ thuật nắm vững được các quy luật kinh tế, sản xuất các sản phẩm nghệ thuật đáp ứng nhu cầu của thị trường, đem lại doanh thu cao, đồng thời làm tốt công tác marketing và xây dựng cho mình thương hiệu - một tài sản vô hình nhưng có giá trị lớn trong cơ chế thị trường. Thương hiệu càng mạnh, càng gây được ấn tượng trong tâm thức của người tiêu dùng, thì tác phẩm văn học nghệ thuật càng được nhiều công chúng bỏ tiền ra mua để thưởng thức.
Thứ hai, đội ngũ văn nghệ sĩ Thủ đô cần phải không ngừng phát huy tài năng, nâng cao về chất lượng chuyên môn. Một đơn vị nghệ thuật hay cá nhân văn nghệ nếu thiếu tài năng, thiếu những sáng tạo hay, độc đáo, có chiều sâu về nội dung tư tưởng sẽ khó có thể phát triển và tạo ra những tác phẩm thực sự có chất lượng, đáp ứng yêu cầu của công chúng và thời đại. Bởi vậy, việc tuyển lựa, đào tạo, rèn luyện, học tập, phát huy tài năng, nâng cao trình độ của văn nghệ sĩ là vô cùng quan trọng đối với sự sinh tồn của chính đơn vị nghệ thuật đó và cá nhân văn nghệ sĩ đó.
Tài năng của đội ngũ văn nghệ sĩ Thủ đô phải đi cùng trí tuệ cao, hoài bão lớn, bản lĩnh vững vàng. Họ cần am hiểu giá trị văn hóa cốt lõi của dân tộc và Hà Nội; đồng thời hiểu biết những tinh hoa văn hóa của dân tộc khác; nhận diện rõ điểm mạnh, điểm yếu của Hà Nội và của cả dân tộc khác, địa phương khác một cách tỉnh táo, khách quan, thực tế… Chỉ như vậy, văn nghệ sĩ mới có thể phát huy những giá trị ưu trội, bổ sung những giá trị thiếu hụt, gạt bỏ những yếu tố lạc hậu, lỗi thời để gia tăng sức sống của các loại hình văn học nghệ thuật vừa dân tộc, vừa hiện đại. Điều này càng có ý nghĩa trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng hiện nay đang lôi cuốn nhiều quốc gia, dân tộc tham gia vào vòng xoáy của toàn cầu hóa, đẩy bản sắc văn hóa đứng trước nguy cơ xói mòn, biến mất, cần phải được giữ gìn, bảo vệ.
Đội ngũ văn nghệ sĩ là nguồn lực mạnh của Hà Nội để phát triển công nghiệp văn hóa. Tuy nhiên, để phát huy hiệu quả vai trò của đội ngũ văn nghệ sĩ, Hà Nội cần phải nỗ lực tự đổi mới, nâng cao chất lượng trên mọi phương diện. Yêu cầu này đi kèm với sự hoàn thiện, đổi mới các chính sách mang tính đặc thù riêng để đội ngũ văn nghệ sĩ có động lực, bệ đỡ vững chắc giơ cao đôi cánh sáng tạo, hoàn thành sứ mệnh đưa văn học nghệ thuật Hà Nội trở thành nguồn lực mạnh thúc đẩy sự đi lên của Thủ đô./.