Cơ hội khám phá “Những phát hiện khảo cổ từ Vườn Chuối” tại Bảo tàng Hà Nội
Ngày 9/11/2025, tại Bảo tàng Hà Nội (đường Phạm Hùng, phường Từ Liêm), Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội đã tổ chức khai mạc trưng bày chuyên đề “Những khám phá khảo cổ từ Vườn Chuối” và công bố kết quả nghiên cứu khoa học di tích khảo cổ học Vườn Chuối năm 2025.
Di tích Vườn Chuối (xã Hoài Đức, Hà Nội) là địa điểm khảo cổ tiêu biểu cho thời đại Kim khí ở miền Bắc Việt Nam, phản ánh sự phát triển liên tục của một làng cổ gần 4.000 năm, qua các giai đoạn văn hóa Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun, Đông Sơn và Hậu Đông Sơn.
Từ khi phát hiện năm 1969, di tích đã trải qua 11 lần khai quật với tổng diện tích 7.555m². Đặc biệt, đợt khai quật khu vực phía Tây (từ tháng 3/2024 đến tháng 3/2025) trên diện tích 6.000m² đã làm xuất lộ cơ bản không gian phân bố, những dấu tích quan trọng liên quan đến khu vực cư trú, dấu tích sinh hoạt hàng ngày, các công xưởng chế tác đồ đá, đồ gỗ, nơi chôn cất người chết và nhiều di vật tiêu biểu của giai đoạn văn hóa Tiền Đông Sơn - Đông Sơn.
Kết quả chỉnh lý, nghiên cứu hệ thống di tích, di vật từ cuộc khai quật mới đây do Bảo tàng Hà Nội phối hợp với Viện Khảo cổ học và Trường Đại học KHXH&NV - Đại học Quốc gia Hà Nội thực hiện cho thấy nhiều phát hiện mới:
Về di tích, nghiên cứu mặt bằng cư trú cho thấy quá trình phát triển liên tục của một làng Việt cổ qua các thời kỳ. Từ hình thái tụ cư ban đầu trên địa hình cao của các gò đất, với hệ thống hào bao quanh gắn với các dòng chảy tự nhiên, không gian cư trú dần mở rộng xuống các khu vực thấp lân cận và xuất hiện loại hình nhà sàn, nhà dài. Kết quả nghiên cứu di cốt cho thấy tục nhổ răng cửa phổ biến cách nay khoảng 3.500 năm trong giai đoạn Phùng Nguyên muộn, về sau không còn tồn tại. Các nghề thủ công như chế tác đồ ngọc, đồ gốm, gỗ, đúc đồng đã đạt mức chuyên hóa cao, đặc biệt khu chế tác ngọc được bố trí quy củ, có khả năng tồn tại một không gian nghi lễ kề bên.
Về di vật, đợt chỉnh lý năm 2025 xử lý hơn 15.000 gốm mảnh, gần 5 nghìn tấn đất chứa mẫu di tích thực vật và khoảng 15.000 hiện vật thuộc các nhóm chất liệu đá, đồng, gốm, gỗ, xương, sắt... Mặc dù vẫn đang trong quá trình chỉnh lý, nhưng bước đầu xác định nhiều hiện vật quý hiếm lần đầu xuất hiện trong nghiên cứu thời Kim khí ở miền Bắc Việt Nam và Hà Nội như: rìu-bích bằng ngọc xanh, vật đeo hình đầu chim phượng và sưu tập đồ ngọc biểu trưng quyền lực của tầng lớp thủ lĩnh.
Những tư liệu này tiếp tục khẳng định giá trị lịch sử - văn hóa đặc biệt của di tích Vườn Chuối khẳng định giá trị lịch sử - văn hóa đặc biệt quan trọng của di tích Vườn Chuối trong thời đại Kim khí ở miền Bắc Việt Nam. Địa điểm Vườn Chuối là di chỉ cư trú, mộ táng và là khu công xưởng thủ công phát triển liên tục qua các giai đoạn văn hóa Phùng Nguyên - Đồng Đậu - Gò Mun - Đông Sơn và Hậu Đông Sơn. Vườn Chuối là đại diện tiêu biểu cho một ngôi làng mang đậm dấu ấn cư dân nông nghiệp trồng lúa nước, những người đã đến khai phá, chiếm lĩnh và làm chủ vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng từ gần 4.000 năm trước, tạo tiền đề cho sự hình thành Nhà nước sơ khai của người Việt cổ.
Với các giá trị nổi bật, di tích khảo cổ Vườn Chuối đã được UBND thành phố Hà Nội công nhận là di tích cấp Thành phố tại Quyết định số 3134/QĐ-UBND ngày 23/6/2025.
Trưng bày chuyên đề “Những khám phá khảo cổ từ Vườn Chuối” gồm 5 phần: Hành trình khám phá - Hội tụ và kết tinh các nền văn hóa - Bảo vệ, phát huy giá trị di sản - Các nhà khoa học gắn với Vườn Chuối - Góc trải nghiệm làm nhà khảo cổ học. Trưng bày giới thiệu gần 1.000 tài liệu, hiện vật, tư liệu, hình ảnh và bản đồ họa mô phỏng các loại hình hiện vật, đời sống sinh hoạt của cư dân làng cổ Vườn Chuối được sưu tầm, khai quật và nghiên cứu trong nhiều năm qua tại di tích Vườn Chuối. Trong nghệ thuật trưng bày sử dụng công nghệ trình chiếu 3D, 3D mapping; Trình chiếu phim ngắn tái hiện về đời sống sinh hoạt cư dân Tiền Đông Sơn và Đông Sơn.
Dịp này, Bảo tàng Hà Nội cũng ra mắt ấn phẩm “Khám phá Vườn Chuối (Hà Nội) qua mùa khai quật 2024-2025”, trong đó giới thiệu: Hành trình khám phá di tích; Giới thiệu những phát hiện và nhận thức mới từ kết quả khai quật nghiên cứu năm 2024 - 2025; Khẳng định Vườn Chuối là nơi hội tụ và kết tinh giá trị văn hóa Việt cổ; và Sức sống từ di sản khảo cổ Vườn Chuối trong cuộc sống đương đại./.