BƯỚC TIẾN MỚI TRONG TƯ DUY LÝ LUẬN CỦA ĐẢNG VỀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA:Bài 1: Văn hóa - “hệ điều tiết phát triển” ngang tầm với chính trị, kinh tế, xã hội
Một trong những nội dung mới và có ý nghĩa đột phá trong Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV là việc lần đầu tiên Đảng ta xác định văn hóa không chỉ là nền tảng tinh thần, mà còn là nguồn lực nội sinh, động lực và hệ điều tiết phát triển đất nước. Đây là bước phát triển lớn trong tư duy lý luận của Đảng về văn hóa, thể hiện tầm nhìn mới cho giai đoạn phát triển đất nước đến năm 2045.
Lời toà soạn: Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV khẳng định một quan điểm mang tính chất bước ngoặt: văn hóa không chỉ là nền tảng tinh thần, nguồn lực nội sinh mà còn là động lực, hệ điều tiết phát triển bền vững của đất nước. Lần đầu tiên, Đảng xác định nhiệm vụ xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đồng bộ trên cơ sở hệ giá trị quốc gia, giá trị văn hóa, giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam. Đồng thời, các khái niệm mới như “kinh tế di sản”, “công nghiệp văn hóa”, “văn hóa số” hay “phát triển toàn diện con người Việt Nam trong hệ giá trị thời đại mới” thể hiện bước tiến mạnh mẽ trong tư duy lý luận của Đảng. Những chia sẻ của các nhà khoa học, nhà nghiên cứu, chuyên gia, văn nghệ sĩ trong loạt bài viết chuyên đề “BƯỚC TIẾN MỚI TRONG TƯ DUY LÝ LUẬN CỦA ĐẢNG VỀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA” do Tạp chí Người Hà Nội thực hiện dưới đây phần nào làm rõ hơn các nội hàm mới, định hướng lớn và yêu cầu đột phá trong tư duy của Đảng về vai trò của văn hóa và con người Việt Nam trong sự nghiệp phát triển đất nước.
Trong tiến trình phát triển của đất nước, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn xác định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực của phát triển. Từ Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (1991) đến Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII (1998) và Nghị quyết số 33-NQ/TW (2014) về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, tư duy lý luận của Đảng về văn hóa ngày càng được mở rộng, hệ thống và gắn bó chặt chẽ hơn với thực tiễn phát triển xã hội.
Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV nêu rõ: tiếp tục xây dựng, hoàn thiện đồng bộ thể chế phát triển nhanh và bền vững đất nước, trong đó bảo đảm phát triển văn hóa ngang tầm với chính trị, kinh tế, xã hội, để văn hóa thực sự là nền tảng, nguồn lực nội sinh, động lực to lớn, hệ điều tiết cho phát triển nhanh và bền vững đất nước.
PGS, TS Phạm Duy Đức - nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh khẳng định, đây là điểm mới căn bản về nhận thức lý luận, nâng văn hóa lên vị thế trung tâm trong chiến lược phát triển quốc gia bền vững. Trước đây, trong Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII (1998), Đảng khẳng định “văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển”. Đến Nghị quyết số 33-NQ/TW (2014), khái niệm “phát triển văn hóa và con người” được mở rộng, nhấn mạnh mối quan hệ giữa văn hóa, con người và phát triển bền vững.
“Đến Dự thảo Đại hội XIV, văn hóa đã được tiếp cận theo hướng năng động hơn, không chỉ là nền tảng mà còn là hệ điều tiết và cơ chế vận hành mềm của phát triển quốc gia. Sự bổ sung cụm từ “hệ điều tiết” hàm ý rằng văn hóa đóng vai trò định hướng, chi phối, điều hòa hành vi xã hội và sự phát triển kinh tế - chính trị theo những giá trị, chuẩn mực mang tính dân tộc và nhân văn”, PGS, TS Phạm Duy Đức chỉ rõ.
PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội phân tích: “Văn hóa chính thức được xác lập vị trí ngang tầm với kinh tế, chính trị và xã hội. Nếu ở các kỳ Đại hội trước, văn hóa được nhắc đến như “nền tảng tinh thần của xã hội”, thì lần này, Dự thảo khẳng định văn hóa phải trở thành trụ cột phát triển ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội”.
Theo ông, đây là định hướng, sự điều chỉnh nhận thức và nâng tầm lý luận vô cùng quan trọng của Đảng ta về vai trò, vị trí của văn hóa. Văn hóa không còn là lĩnh vực đi sau hay bổ trợ, mà “cùng đồng hành, định hướng và dẫn dắt” phát triển, tham gia điều hòa, định hướng, giải quyết vần đề của xã hội theo hướng phát triển bền vững. Điều này phù hợp với chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm: “Văn hóa không thể đứng bên lề chính sách phát triển. Văn hóa phải thẩm thấu vào từng quy hoạch, đề án, dự án với tầm nhìn dài hạn và tiêu chuẩn cao”.
Từ góc nhìn thể chế, PGS, TS Nguyễn Thị Thu Phương - Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam nhận định, tư duy “văn hóa là thể chế điều tiết phát triển” không chỉ tiệm cận xu hướng UNESCO, mà còn khẳng định bản lĩnh Việt Nam: đặt con người, cộng đồng và bản sắc vào trung tâm phát triển”. Bà nhấn mạnh: “Sự phát triển tư duy của Đảng về văn hóa trong Dự thảo Báo cáo Chính trị Đại hội XIV cho thấy sự cộng hưởng với dòng chảy toàn cầu do MONDIACULT khởi xướng. “Tại MONDIACULT 2025 (Barcelona), UNESCO khẳng định: “Thể chế văn hóa là nền tảng của khả năng phục hồi xã hội và của nền kinh tế sáng tạo công bằng”. Trên cùng quỹ đạo ấy, Việt Nam lần đầu tiên xác lập: “Phát triển văn hóa thực sự trở thành nguồn lực nội sinh, động lực và hệ điều tiết phát triển đất nước”. Cụm từ “hệ điều tiết phát triển” mang giá trị khái niệm tương đương “cultural governance” - đánh dấu sự tiệm cận giữa tư duy Việt Nam và xu hướng MONDIACULT”.
Vận dụng sáng tạo quan điểm của UNESCO, Đảng xác định văn hóa không chỉ có chức năng điều tiết xã hội, không chỉ là một “kênh”, mà là một “hệ điều tiết phát triển đất nước”. Theo TS Nguyễn Văn Thắng - Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, logic này cho thấy muốn đột phá trong thực tiễn, trước hết phải đột phá trong tư duy. Vì vậy, việc nâng vai trò, chức năng của sức mạnh văn hóa, con người Việt Nam lên mức cao nhất từ trước đến nay là hoàn toàn hợp quy luật phát triển, là tất yếu khách quan.
Có thể nói, việc Đảng ta xác định văn hóa là “hệ điều tiết”, phát triển ngang hàng với chính trị, kinh tế, xã hội cho thấy bước tiến quan trọng trong tư duy chiến lược của Đảng về văn hóa, thể hiện tầm nhìn phát triển bền vững, nhân văn. Đây chính là cơ sở cho việc hoạch định và triển khai các chính sách văn hóa ở nước ta trong kỷ nguyên phát triển mới của đất nước./.