Khi âm thanh trở thành ngôn ngữ của sáng tạo nghệ thuật

Phát biểu tại tọa đàm, ông Nguyễn Tiến Đà - Giám đốc Bảo tàng Hà Nội nhấn mạnh: buổi tọa đàm hướng đến việc kết nối học thuật và sáng tạo, kiến tạo hướng tiếp cận mới trong nghiên cứu âm học bản địa và định hình diễn ngôn sáng tạo Việt Nam. “Đây là hành trình lắng nghe bản sắc Việt bằng đôi tai mới - nơi âm thanh trở thành ngôn ngữ kết nối giữa quá khứ, hiện tại và tương lai”, Giám đốc Bảo tàng Hà Nội khẳng định.

Từ góc độ học thuật, PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương - Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam khẳng định âm học bản địa được định hình trên cơ sở giao thoa giữa âm học vật lý, âm học văn hóa và âm học nghệ thuật cùng những yếu tố gắn liền với ký ức và căn tính dân tộc. Ngôn ngữ của người Việt vô cùng phong phú, giàu thanh điệu. Tuy nhiên, Việt Nam hiện còn thiếu các công trình nghiên cứu liên ngành, từ ngôn ngữ học, âm nhạc học đến văn hóa học để khai thác ngôn ngữ như một phần giá trị cốt lõi trong di sản văn hóa phi vật thể.

Đề cập tới âm thanh trong mối quan hệ với nghệ thuật thị giác, TS. Trần Hậu Yên Thế (Giảng viên Trường Khoa học Liên ngành và nghệ thuật, Đại học Quốc gia Hà Nội) khẳng định: “Di sản văn hóa Việt Nam mang lại cho chúng ta niềm tin và một nguồn dữ liệu phong phú về âm điệu, âm vực cũng như nghệ thuật biểu diễn. Với một môn nghệ thuật nào đó, người Việt không chỉ nghe mà còn xem - âm thanh đã được thị giác hóa. Biểu đạt nghệ thuật thị giác và âm học luôn có sự kết nối. Với công nghệ hỗ trợ hiện nay, việc thị giác hóa âm thanh là một tiềm năng lớn, mở ra nhiều cơ hội cho sáng tạo nghệ thuật”.

Theo TS. Trần Hậu Yên Thế, việc thị giác hóa âm thanh không chỉ làm giàu thêm trải nghiệm mà còn tạo nên không gian đa giác quan, giúp du khách “sống chậm hơn”, bị cuốn hút hơn, nhất là khi được kết hợp với diễn xuất”.

Cùng với những trao đổi về cách âm thanh, thanh điệu và nhạc tính của tiếng Việt phản ánh tư duy, cảm xúc và ký ức văn hóa của người Việt qua hàng nghìn năm, các khách mời tại tọa đàm cũng chia sẻ nhiều góc nhìn về chủ đề “Thực hành nghệ thuật: từ âm thanh đến sáng tạo bản địa”, mở ra những gợi ý cho việc chuyển hóa di sản âm thanh thành ngôn ngữ sáng tạo đương đại.

Nghệ sĩ Dominique Barthassat (Thụy Sĩ) mở rộng khái niệm kiến trúc âm thanh , coi không gian như nhạc cụ, âm thanh như không gian, trong đó công nghệ kỹ thuật số đóng vai trò hỗ trợ để làm nổi bật giá trị truyền thống. Ông cho rằng: “Chính cấu trúc và thiết kế không gian kiến trúc sẽ giúp khuếch tán, cộng hưởng hiệu ứng âm thanh thông qua các ứng dụng kỹ thuật số. Đây là yếu tố hiện đại có thể phát huy và làm nổi bật giá trị của truyền thống”.

Đáng chú ý, một số chia sẻ tại tọa đàm đã mở ra cách tiếp cận thực hành của các nghệ sĩ trong việc “chạm” vào di sản âm thanh Việt Nam, chuyển hóa những chất liệu truyền thống thành hình thức sáng tạo mới trong đời sống đương đại. Nghệ sĩ Nguyễn Xuân Sơn (SonX) trình bày về sự kết nối giữa âm thanh truyền thống và tiết tấu cơ thể, khám phá cách để nhạc cụ dân gian trở thành “ngôn ngữ biểu đạt” trong âm nhạc đương đại. Nghệ sĩ Nguyễn Mạnh Đức chia sẻ câu chuyện về Nhà Sàn như một “nhạc cụ sống” - không gian nơi nghệ thuật, vật thể và ký ức hòa quyện qua âm thanh, mở ra khả năng đối thoại giữa di sản và hiện tại bằng những trải nghiệm thính giác và xúc giác.

Tại tọa đàm, chương trình nghệ thuật “Khoảnh khắc Vĩnh Cửu” (diễn ra vào tối ngày 8/1, tại Bảo tàng Hà Nội) cũng được hé mở với nhiều chi tiết thú vị. Theo đạo diễn Nguyễn Quốc Hoàng Anh, phần lớn nội dung chương trình được xây dựng trên nền nghệ thuật truyền thống Việt Nam, kết hợp với các yếu tố trình diễn và âm thanh đương đại. Bên cạnh những sáng tác mới lấy cảm hứng từ tuồng, chèo, quan họ, chầu văn, công chúng sẽ được trải nghiệm màn đối thoại nghệ thuật với tác phẩm văn học “Chén thuốc độc” của Vũ Đình Long . Đặc biệt, hiện vật trống đồng cũng được khai thác như một điểm nhấn sáng tạo, mang đến trải nghiệm đa giác quan cho khán giả. Chương trình như một dòng chảy nghệ thuật và tâm thức, kết nối quá khứ với hiện tại, di sản với sáng tạo.

Theo ông Nguyễn Tiến Đà, “Khoảnh khắc Vĩnh Cửu” là cuộc gặp gỡ giữa di sản và sáng tạo đương đại, nơi nhạc cụ dân gian, tiếng nói Việt, âm thanh điện tử và hình ảnh thị giác hòa quyện, khơi gợi cảm xúc về bản sắc, thời gian và sự trường tồn của văn hóa Việt trong dòng chảy toàn cầu. Chương trình còn đánh dấu sự hợp tác nghệ thuật đặc biệt giữa Việt Nam và Thụy Sĩ, đồng thời là bước đi đầu tiên trong định hướng xây dựng thương hiệu sáng tạo của Bảo tàng Hà Nội.

Bảo tàng Hà Nội đang từng bước trở thành trung tâm sáng tạo văn hóa, không chỉ bảo tồn di sản mà còn phát triển các mô hình nghệ thuật, cư trú sáng tạo và hợp tác quốc tế gắn với thủ công truyền thống, không gian đô thị Hà Nội. “Khoảnh khắc Vĩnh Cửu sẽ đưa Bảo tàng Hà Nội sang một trang mới gắn với thương hiệu và yếu tố bản sắc văn hóa Việt làm trung tâm”, ông Nguyễn Tiến Đà khẳng định./.

Thụy Phương