PGS.TS Phạm Quang Long kể chuyện nông thôn Việt qua tiểu thuyết “Trưởng tộc”

“Trưởng tộc” lấy bối cảnh một làng quê Bắc Bộ và cốt truyện về chuyện họ tộc, vốn khá điển hình ở nông thôn Việt. Thông qua các thế hệ nhân vật, tác giả kể lại những câu chuyện về lịch sử lãng xã họ tộc từ lúc dựng ấp dựng tề, trải qua 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ đến thời hiện đại. Câu chuyện của họ Võ làng Hà trong sách vì thế vừa mang tính phổ quát, vừa chứa đựng những vấn đề xã hội đương đại: từ ứng xử họ hàng, tham nhũng địa phương, cho tới sự suy thoái đạo lý và nỗi day dứt về “làng quê đang biến mất”.

Tác phẩm tái hiện một xã hội nông thôn đang biến chuyển dữ dội: xung đột giữa cũ và mới, giữa người giữ lề thói với lớp trẻ thực dụng; sự giằng co giữa đạo lý và mưu sinh; giữa niềm tự hào dòng họ và thực tế phũ phàng của thời kinh tế thị trường. Đọc “Trưởng tộc”, bạn đọc bắt gặp chính hình ảnh làng quê mình, họ tộc mình. Nhiều trang viết như là dòng ký ức tràn ra mênh mông niềm tiếc nhớ, nơi người đọc bắt gặp những nếp nhà quê kiểng, nết ăn nết ở của người Bắc bộ chân chất, cùng vẻ đẹp rêu phong cổ kính của làng quê và cả thú ẩm thực đậm đà, tinh tế đến lạ.

Là người con của làng, của họ tộc luôn đau đáu nỗi niềm cố cựu, nhưng không vì thế mà tác giả không cổ vũ một nông thôn kiểu mới đang dần chiếm thế thượng phong. Tác giả Nguyễn Thanh trong lời bạt cuốn nhận xét: “Trong số vô vàn những câu chuyện về dòng họ, về trưởng tộc được bó bện với những chuyện ở làng, ở xã, chuyện trên giời, dưới đất, đông, tây, kim, cổ, thăm thẳm tình người từ thuở dựng họ, lập làng đến thời nay được dồn nén trong “Trưởng tộc”, có khá nhiều chuyện đã khơi gợi cho người đọc ở lứa tuổi trung niên, cao niên dấy lên niềm ước ao “ước gì như những ngày xưa” và chắc hẳn cũng sẽ khơi gợi những suy tư cho bạn đọc trẻ tuổi về họ mình, làng mình, về đạo làm người, về thế sự”.

Cách viết của PGS.TS Phạm Quang Long không theo lối cấu trúc tiểu thuyết truyền thống mà “kể chuyện nhặt khoan”, để các tuyến truyện và nhân vật “nở xòe như ngô rang” tự nhiên, sống động và đầy đặn. Bằng bút pháp hào hoa, sắc sảo, nhân hậu và giàu trải nghiệm, Phạm Quang Long đã khắc họa một “xã hội thu nhỏ” qua số phận, tâm thế của nhiều thế hệ người làng, từ người từng đi kháng chiến, công nhân xa quê, đến lớp trẻ đầy tham vọng và toan tính. Những câu chuyện tưởng nhỏ nhặt, đôi khi “tửng tưng” mà lại chứa đựng cả một triết lý nhân sinh sâu sắc, khiến người đọc vừa bật cười vừa ngậm ngùi./.

Thụy Phương