Khi người trẻ “chuyển ngữ” văn hóa Việt

Cảm hứng từ hành trình khám phá bản sắc

Thị trường sách Việt đang có sự xuất hiện của nhiều tác phẩm khám phá bản sắc văn hóa dưới nhiều góc độ, do chính các tác giả trẻ thực hiện. Nhà xuất bản Kim Đồng vừa ra mắt ấn phẩm đặc biệt “Chung một ngôi nhà - Atlas 54 dân tộc Việt Nam” do tác giả Võ Thị Mai Chi và họa sĩ Hồ Quốc Cường thực hiện. Với thông tin chắt lọc, cô đọng, thể hiện thông qua hình ảnh gần gũi, nhiều màu sắc, cuốn sách đưa độc giả ghé thăm và cảm nhận những sắc thái độc đáo, riêng biệt của 54 dân tộc Việt Nam thể hiện trong từng bản làng, nhà ở, món ăn, lễ hội; cùng ngắm nhìn những bộ trang phục truyền thống với hoa văn đặc trưng, hay hiểu hơn về những phong tục tập quán của mỗi tộc người đã được gìn giữ; lưu truyền từ ngàn xưa qua các thế hệ.

Tác giả Võ Thị Mai Chi chia sẻ: “Từ bé thơ tôi đã được học và nhớ ghi đất nước Việt Nam có 54 dân tộc. Giờ đây có cơ hội đi sâu vào tìm hiểu về lịch sử, văn hóa, đời sống, phong tục tập quán của từng dân tộc, tôi đi từ ngỡ ngàng đến thán phục trước những nét văn hóa đa dạng cũng như đời sống tinh thần phong phú của các dân tộc anh em sống chung trên đất nước hình chữ S. Và đây chính là nguồn động lực để tôi bắt tay biên soạn cuốn sách”.

Họa sĩ Hồ Quốc Cường cho biết nhóm tác giả đã dày công nghiên cứu, tìm tòi, thu thập tư liệu, nhờ các chuyên gia hiệu đính, chỉnh sửa trong 3 năm mới hoàn thành. Cuốn sách đã sử dụng hình ảnh gần gũi, nhiều màu sắc để khắc họa những bản sắc đặc trưng, từ những khu chợ phiên của người Mông, Dao, đến chợ nổi của người Kinh, hay sự đa dạng trong ẩm thực như thắng cố, mèn mén của người Mông hay cơm lam của người Tày…

Ẩm thực, di sản và sự đa dạng vùng miền cũng được tác giả Lê Rin thể hiện đầy thi vị. Cuốn sách “Việt Nam miền ngon”, tập hợp những bức tranh kết tinh từ những chuyến đi dài, từ những ngôi chùa cổ kính đến những món ăn địa phương bình dị, biến ẩm thực trở thành trải nghiệm nghệ thuật đầy cảm xúc. Trong khi đó, bộ sách “Việt Nam dọc miền du ký” của anh lại đưa người đọc vào cuộc hành trình du khảo, nơi mỗi địa danh như Hà Giang, Cần Thơ, Hội An… không chỉ được giới thiệu bằng ngôn từ mà còn được vẽ bằng màu sắc, hình khối chân thực, sinh động…

Thể hiện lịch sử qua góc nhìn mới

“Kì công diệu nghệ - Một số kỹ thuật và công nghệ trên dải đất hình chữ S trước thế kỷ XX” của nhóm tác giả Đông Nguyễn và Cao Việt Nguyễn cũng vừa ra mắt, đưa độc giả vào cuộc phiêu lưu đầy bất ngờ trở về quá khứ hào hùng của dân tộc.

Đông Nguyễn - nhà nghiên cứu trẻ đầy nhiệt huyết chia sẻ rằng chính quá trình tìm hiểu các tư liệu lịch sử trong và ngoài nước đã giúp anh khám phá ra những ghi chép đáng ngạc nhiên về tinh thần sáng tạo của người Việt. Cuốn sách đã đưa ra những minh chứng thuyết phục, từ những phát kiến độc đáo như thuyền đáy đan nan tre - kỹ thuật hàng hải mà ngay cả các nước láng giềng như Trung Quốc, Đông Nam Á cũng không thấy, cho đến việc cập nhật kỹ thuật xây thành dạng sao kiểu Italy để tạo nên thành Bát Quái ở Gia Định. Đi sâu vào những phát minh của người Việt khiến thế giới kinh ngạc, cuốn sách góp phần xóa bỏ định kiến rằng “người Việt không giỏi đổi mới sáng tạo, chỉ đi sau thế giới”.

Điểm đặc biệt làm nên thành công của cuốn sách chính là sự kết hợp giữa nghiên cứu công phu và nghệ thuật minh họa sống động. Bằng cách dựng hình 3D cho những công nghệ có ghi chép sơ sài, họa sĩ Cao Việt Nguyễn đã biến chúng trở nên chân thực và dễ hình dung hơn, giúp người đọc trẻ dễ dàng tiếp cận chủ đề vốn được coi là khô khan.

Tác phẩm “Việt sử nhân vật” cũng đã được tác giả Cao Việt Nguyễn ra mắt độc giả. Cuốn sách tổng hợp 264 nhân vật từ thời Hồng Bàng đến thời Lý, thay vì chỉ tập trung vào các bậc vĩ nhân, sách tái hiện chân dung của hàng trăm nhân vật trong chính sử, gồm cả những người ít được nhắc tới nhưng lại có ảnh hưởng không nhỏ đến dòng chảy lịch sử. Bằng cách tra cứu nhiều tài liệu uy tín từ Việt Nam, Trung Quốc, Nhật Bản và tham vấn các chuyên gia cổ phong, tác giả mang đến góc nhìn toàn diện hơn về lịch sử dân tộc.

Bên cạnh đó, nhóm tác giả từ Vietnam Centre vừa hoàn thành dự án sách song ngữ “Mình đồng da sắt” sau hơn 16 năm nghiên cứu. Tác phẩm này bắt nguồn từ cuộc tranh luận trên mạng xã hội về việc liệu người Việt xưa có mặc giáp trụ hay không. Với hàng trăm hình ảnh minh họa, từ hiện vật thực tế được lưu trữ đến những mô hình phục dựng công phu, cuốn sách đã cung cấp khái quát cơ bản về giáp trụ Việt Nam qua các thời kỳ phong kiến. Tác phẩm này không chỉ giải đáp câu hỏi lịch sử mà còn thúc giục cộng đồng cùng bồi đắp những mảng thiếu hụt trong bức tranh toàn cảnh về vũ khí, trang bị của tiền nhân, trở thành tư liệu quý giá cho các dự án sáng tạo sau này…

Nguồn năng lượng sáng tạo từ truyền thống

Sự bùng nổ của các tác phẩm văn hóa, lịch sử do người trẻ thực hiện không phải là hiện tượng ngẫu nhiên, mà là kết quả của quá trình gắn liền với những chuyển biến trong nhận thức của thế hệ Millennials và Gen Z. Với họ, các giá trị truyền thống không chỉ đơn thuần là di sản để bảo tồn, mà trở thành nguồn năng lượng sáng tạo để khám phá và tái định nghĩa.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, nơi các luồng văn hóa ngoại nhập tràn vào mạnh mẽ, người trẻ Việt Nam đang đứng trước câu hỏi lớn về bản sắc. Việc nghiên cứu, khám phá giá trị truyền thống là hành trình tự thân để định vị giá trị cá nhân. Chẳng hạn, tác phẩm “Kì công diệu nghệ - Một số kỹ thuật và công nghệ trên dải đất hình chữ S trước thế kỷ XX” không chỉ đơn thuần kể chuyện về những phát minh của cha ông mà còn khơi dậy niềm tự hào mang tính cá nhân: Người Việt đã từng rất tài năng, và tinh thần sáng tạo ấy vẫn chảy trong huyết quản của mỗi người trẻ ngày nay. Điều này truyền cảm hứng để họ tự tin lựa chọn con đường khoa học - công nghệ, bởi họ hiểu rằng, “đổi mới sáng tạo” không phải là khái niệm xa lạ mà là phần di sản của dân tộc. Tác giả Đông Nguyễn nhấn mạnh: “Trong bối cảnh hiện nay, khi đất nước đang khuyến khích đổi mới và sáng tạo... những phát kiến, cải tiến của cha ông sẽ khơi gợi tinh thần tự hào dân tộc, truyền cảm hứng để các bạn trẻ tự tin lựa chọn con đường khoa học - công nghệ”.

Từng có thời kỳ, những tác phẩm về văn hóa, lịch sử Việt Nam đã từng bị độc giả quay lưng do cách truyền tải cũ kỹ. Tuy nhiên, thế hệ tác giả trẻ đã thay đổi hoàn toàn cục diện này bằng cách “chuyển ngữ” thành hình ảnh, câu chuyện đầy cảm xúc. Thay vì những bài nghiên cứu dài dòng, họ dùng hình ảnh minh họa sống động, dạng Atlas trực quan hay những tác phẩm du khảo đầy tính phiêu lưu để thu hút độc giả.

Bên cạnh đó, người trẻ đã phá bỏ rào cản về không gian và thời gian nhờ công nghệ. Thay vì chỉ tiếp cận những tài liệu chính thống khô khan, họ sử dụng các nền tảng số để kết nối, chia sẻ và tạo ra những hoạt động cộng đồng đầy hứng khởi. Việc sử dụng các công cụ như dựng hình 3D, minh họa kỹ thuật số, hay tạo ra các mô hình in 3D không chỉ làm cho nội dung trở nên trực quan, sinh động mà còn biến quá trình nghiên cứu trở thành trải nghiệm tương tác. Đây là sự chuyển đổi căn bản: từ quá trình nghiên cứu hàn lâm sang hoạt động sáng tạo không giới hạn.

Một số dự án không chỉ là xuất bản sách, mà còn là chiến lược quảng bá tổng thể, với các sự kiện giao lưu, triển lãm và hoạt động tương tác, biến việc tìm hiểu bản sắc dân tộc trở thành trải nghiệm đáng nhớ. Sự đón nhận tích cực của độc giả trẻ đối với những cuốn sách này cho thấy xu hướng rõ ràng: văn hóa dân tộc trở thành nguồn cảm hứng mạnh mẽ nếu được kể bằng một cách thức mới.
Những dự án này không chỉ giúp bảo tồn các giá trị quý báu mà còn mở ra tương lai nơi bản sắc Việt được trân trọng và phát huy mạnh mẽ. Qua đó cũng thể hiện văn hóa Việt Nam là dòng chảy sống động, luôn được làm mới và phát triển qua từng thế hệ./.

Hoàng Hà