Góp phần thúc đẩy sự phát triển của tiểu thuyết Việt Nam hiện đại

Sân chơi sáng tạo cho nhiều thế hệ cầm bút

Cuộc thi Sáng tác Tiểu thuyết Thời báo Văn học Nghệ thuật lần thứ I (2023 – 2025) do Thời báo Văn học Nghệ thuật – cơ quan ngôn luận của Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam tổ chức nhằm thu hút sự tham gia của các nhà văn chuyên nghiệp và không chuyên trong việc sáng tác những tác phẩm phản ánh chân thực, sinh động công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, khắc họa hình tượng con người Việt Nam trong thời kỳ mới. Cuộc thi đồng thời hướng tới khơi dậy tinh thần yêu nước, ý thức trách nhiệm xã hội của đội ngũ văn nghệ sĩ và những người yêu văn học nghệ thuật; khuyến khích sáng tạo các tác phẩm có giá trị tư tưởng và nghệ thuật cao, góp phần làm phong phú diện mạo tiểu thuyết Việt Nam đương đại.

Được phát động ngày 28/4/2023, sau gần hai năm triển khai, Ban Tổ chức đã nhận được 146 tác phẩm dự thi của 133 tác giả. Trong số này, người nhiều tuổi nhất sinh năm 1937, hai tác giả trẻ nhất là học sinh trung học phổ thông; có 91 tác giả nam, 32 tác giả nữ. Những con số trên phản ánh sinh động sức sống mạnh mẽ của thể loại tiểu thuyết trong đời sống văn học đương đại.

Theo nhà văn, nhà báo Hoàng Dự – Tổng Biên tập Thời báo Văn học nghệ thuật, Trưởng Ban Tổ chức cuộc thi, điều đáng ghi nhận là cuộc thi đã thu hút sự tham gia của lực lượng sáng đông đảo thuộc nhiều thế hệ, từ những cây bút tên tuổi đã khẳng định vị trí trên văn đàn đến các gương mặt trẻ đầy năng lượng.

“Với gần 150 tác phẩm gửi về, cuộc thi là minh chứng cho sức sống bền bỉ của tiểu thuyết - thể loại “xương sống” của nền văn học nước nhà. Đồng thời thể hiện sự quan tâm, đồng hành của đội ngũ các nhà văn thuộc nhiều thế hệ đối với phong trào sáng tác hiện nay”, nhà văn – nhà báo Hoàng Dự nhấn mạnh.

Đa dạng đề tài, phong phú cách viết

Nhà văn, nhà lý luận phê bình Bùi Việt Thắng - Trưởng Ban Giám khảo cuộc thi nhận định: “Sự đa dạng hình thức tiểu thuyết cũng là một biệt sắc của các tác phẩm dự thi. Có hình thức sử thi trong hình thái panorama (toàn cảnh, hoành tráng) trong một tác phẩm 1000 trang (bản thảo A4) với kiểu viết “đại tự sự”, như là sự tiếp nối truyền thống sử thi trong văn học 1945-1975; lại có những tác phẩm cực ngắn (chỉ từ 8 - 15 trang bản thảo A4), như là sự thể nghiệm viết siêu ngắn chủ đích đến “ý tại ngôn ngoại” theo tinh thần “tiểu tự sự”; có lối viết giả tưởng hay kỳ ảo nhưng ngẫm sâu xa lại thấy vẫn gần với đời, với đạo (đa số trường hợp thuộc về các nhà văn trẻ từ độ tuổi 7X đến 9X); có lối viết dựa trên tư liệu - lịch sử nhưng vẫn không xem nhẹ hư cấu như một quyền uy tối cao của nhà văn”.

Đề tài truyền thống (lịch sử, cách mạng, chiến tranh) chiếm khoảng 40% tổng số tác phẩm dự thi; đề tài đương đại (thế sự – đời tư) chiếm 55%; khoảng 5% tác phẩm còn lại khai thác những hướng đi mới như sinh thái, giả tưởng, phái tính hay trí tuệ nhân tạo. “Nhìn vào những con số này, người am hiểu tình hình văn học sẽ thấy tin tưởng vào khả năng áp sát đời sống của tiểu thuyết”, nhà phê bình Bùi Việt Thắng nhận định.

Đáng chú ý, nhiều tác phẩm khai thác sâu thân phận con người Việt Nam qua các biến cố lịch sử, thể hiện sức sống kiên cường, ý chí vươn lên trong nghịch cảnh và khát vọng khẳng định bản thân. Bên cạnh đó, các vấn đề của đời sống đương đại cũng được nhiều cây bút, đặc biệt là tác giả trẻ, quan tâm, chiêm nghiệm và thể hiện với góc nhìn mới, cách viết mới. Theo nhà văn, nhà báo Hoàng Dự, dù chưa thật sự bứt phá, nhưng đó là tín hiệu đáng mừng cho thấy một thế hệ sáng tác trẻ đang hình thành. Nếu được quan tâm, bồi dưỡng và tạo môi trường sáng tạo cởi mở, thân thiện, chắc chắn họ sẽ cho ra đời những tác phẩm có giá trị.

Sau quá trình chấm chọn nghiêm túc, khách quan và trách nhiệm, Ban Giám khảo thống nhất nhận định cuộc thi chưa tìm được một tác phẩm thật sự nổi trội để trao giải Nhất. 3 giải Nhì cho các tác phẩm “Phù sa máu” (tác giả Nguyễn Trọng Tân), “Viên sỏi lót đường” (tác giả Bùi Việt Sỹ) và “Thương ngàn” (tác giả Vĩnh Quyền); 4 giải Ba được trao cho các tác phẩm “Cuộc phân tranh” (tác giả Thiên Sơn), “Tiếng chuông Nhà thờ Cửa Bắc” (tác giả Nguyễn Đắc Như), “Khắc tinh với thần chết” (tác giả Lê Hoài Nam) và “Mùi rơm rạ” (tác giả Đào Quốc Vịnh). Ngoài ra, Ban Tổ chức còn trao 5 giải Khuyến khích, 1 giải Đặc biệt của Ban Giám khảo, cùng 11 Tặng thưởng Đồng hành cho các tác giả có đóng góp tích cực trong suốt quá trình cuộc thi diễn ra.

Trong bối cảnh nền văn học nước ta đang chuyển mình mạnh mẽ theo xu thế hội nhập sâu rộng với thế giới trên mọi phương diện, cuộc thi Sáng tác Tiểu thuyết Thời báo Văn học Nghệ thuật lần thứ I (2023 – 2025) như một nguồn động lực mới, góp phần thúc đẩy sự phát triển của tiểu thuyết Việt Nam hiện đại. Không chỉ khuyến khích sáng tạo, tìm kiếm những tiếng nói nghệ thuật đặc sắc, cuộc thi còn góp phần tạo dựng một không gian văn học nhân văn và cởi mở, nơi các tác giả có thể trao đổi, lan tỏa những giá trị thẩm mỹ mới, góp phần khẳng định vị thế của tiểu thuyết Việt Nam trong dòng chảy văn học đương đại./.

Thụy Phương