Tản văn

Nhớ một thời xa vắng

Tản văn của Lê Ngọc Sơn 07:15 08/10/2025

Có những ký ức không bao giờ cũ. Chúng lặng lẽ nằm lại nơi góc khuất của tâm hồn, chỉ chờ một làn gió, một tiếng mưa hay chút hương rừng cũng đủ khơi dậy tất cả. Với tôi, ký ức ấy mang hình hài một cơn mưa rừng, cơn mưa của những chiều nhập nhoạng, khi núi rừng mờ dần sau lớp bụi nước trắng xóa, và lòng người cũng lặng như sương.

hoa8-16708966295461572081696.jpg

Từ hiên nhà tập thể nhỏ nằm trên sườn đồi, tôi thường đứng lặng ngắm trời chiều sậm dần. Mây kéo về từ phía núi, chùng chình và nặng nề. Rồi bất chợt, mưa ùa xuống, như một bản nhạc không báo trước. Màn mưa mỗi lúc một dày, như có đôi chân vô hình, lặng lẽ tràn qua triền cây, lướt qua chiếc cầu gỗ ọp ẹp giữa thung lũng, băng qua dòng suối nhỏ róc rách và đến gần mái hiên nơi tôi đang đứng. Mưa rừng không dữ dội mà chậm rãi, chắc nịch, phủ kín cả không gian bằng hơi nước mát lạnh và mùi đất rừng ngai ngái. Bao giờ cũng vậy, khi cơn mưa ập đến, mẹ tôi đã kịp thu hết quần áo ngoài dây phơi. Chỉ còn tôi, thằng bé gầy gò nép bên cửa, dõi mắt nhìn theo những hạt mưa như muốn nuốt trọn ngọn đồi, mang theo cả tuổi thơ ướt đẫm mùi rừng núi.

Ngày ấy, nhà tôi ở trong khu tập thể của bệnh viện huyện miền núi, một thị trấn nhỏ nằm nép mình bên con đường Hồ Chí Minh vắng vẻ. Con đường từ dưới xuôi lên miền núi là một dải đất gồ ghề, quanh co qua hết đèo này đến dốc khác, lượn mình qua những thung lũng sâu hun hút.

Những năm đầu thập niên 90, đất nước vừa bước ra khỏi cấm vận, kinh tế chớm mở cửa, cái nghèo cái khó vẫn phủ kín từng mái nhà. Ở dưới xuôi còn thiếu thốn, nói gì tới miền núi xa xôi. Bố mẹ tôi gặp nhau trong hoàn cảnh ấy, nơi rừng sâu, núi thẳm, thiếu thốn trăm bề nhưng thấm đẫm tình người. Bố là thầy giáo dạy cấp ba, mẹ là y tá quân đội chuyển ngành. Bố kể, ngày đầu nhận công tác, phải đi bộ đường rừng cả ngày mới tới nơi. Trường học nằm lẻ loi giữa đồi hoang vắng, khiến bố nản chí, bỏ về ngay hôm đó. Sau một năm mưu sinh buôn bán vất vả, được ông nội động viên, bố quay lại trường, mang theo tờ giấy giới thiệu cũ kỹ. Ông hiệu trưởng - một người thầy già chỉ cười hiền, nhận lại bố mà không một lời trách móc. Có lẽ ông đã quen với sự chùn bước của những người trẻ lần đầu chạm vào gian khó.

Mẹ tôi cũng có một hành trình riêng. Học hết cấp ba, mẹ xung phong đi bộ đội tình nguyện bên Lào. Mẹ kể, những ngày tháng làm đường trong rừng sâu, ăn cơm trộn lá rừng, sốt rét vật vã tưởng không qua nổi. Dân bản thương bộ đội nhưng cũng đói nghèo, nhiều lúc đơn vị phải mang muối lên đổi lấy thức ăn. Sau khi xuất ngũ, mẹ được giới thiệu về làm y tá sơ cấp cho bệnh viện huyện miền núi. Ông ngoại bảo, có một cái nghề để sống là quý lắm rồi. Phụ nữ quê tôi khi ấy thường chỉ làm ruộng, lấy chồng rồi quẩn quanh bếp núc. Sau này, khi đã có hai con nhỏ, mẹ vẫn quyết học tiếp lên trung cấp y. Hai năm học xa nhà là hai năm mẹ vất vả gồng gánh, còn tôi, lúc đó mới 6 tuổi, đã biết quay mặt đi giấu nước mắt mỗi lần mẹ bước lên xe. Chỉ một câu mẹ dặn: “Ở nhà ngoan, trông em giúp mẹ nhé!” mà tôi nhớ suốt đời.

Tôi và em trai được sinh ra ở quê nội, dưới xuôi. Sau vài năm, bố mẹ đón chúng tôi lên miền núi, khoảng thời gian ngắn ngủi nhưng đủ để khắc ghi cả tuổi thơ. Miền ký ức ngày ấy hiện về như thước phim đen trắng, chập chờn nhưng đầy ắp mùi hương và âm thanh quen thuộc. Tôi nhớ căn nhà cấp bốn nhỏ bé, phía sau là gian bếp lợp tranh, vách đất, mưa xuống thì dột tứ phía. Có hôm bố vào rừng chặt cây về chống mái bếp sắp sập. Mẹ thì đan phên sửa lại vách nhà, tranh thủ hái măng tươi về luộc chấm mắm, bữa ăn đạm bạc mà ấm lòng. Những đêm mẹ trực, tôi theo mẹ ngủ lại bệnh viện. Sáng ra, quần áo tôi ướt đẫm, đêm ấy lại đái dầm, mẹ chỉ cười, vỗ đầu tôi bảo “Không sao, lớn rồi sẽ khác.”

Tôi nhớ bữa cơm gia đình đơn sơ trên chiếc mâm nhỏ, đặt lên cái giá tròn ở góc phòng. Căn nhà chật chội chỉ vỏn vẹn 10 mét vuông, không có phòng riêng – một chiếc giường cho bốn người, một bàn nước nhỏ sau tấm ri-đô. Bữa ăn đạm bạc: rau muống luộc, bát canh vắt chanh, quả trứng luộc dầm nước mắm và đĩa cá trích khô rim mặn. Nhưng cái cảm giác được ngồi quây quần bên mâm cơm ấy mới ấm áp và da diết làm sao.

Mỗi lần về quê, bố thường mua cả thúng cá trích tươi, đem luộc rồi phơi khô, sau đó mang lên miền núi. Cá khô được cất trong thùng gạo để ăn dần. Những chiều đói bụng, hai anh em lại lén lút mở thùng gạo bốc cá khô ăn vụng. Chỉ cần bóc vảy là ăn được luôn. Tôi thích nhất phần bụng cá với hai miếng trứng khô béo ngậy, sao mà thơm ngon đến lạ lùng.

Tôi còn nhớ những đêm đông giá lạnh, cả nhà quây quần trên giường, bố mẹ dựng chăn thành một túp lều nhỏ, hai đứa con chui vào chơi đùa. Trời ngoài kia buốt giá, mà bên trong căn nhà tập thể ấy lại ấm áp đến lạ, ngập tràn tiếng cười hạnh phúc.
Rồi cũng đến ngày bố mẹ lần lượt chuyển công tác về xuôi. Căn nhà tuổi thơ chỉ còn trong ký ức.

Nhiều năm sau, trong dịp đưa bố về dự lễ kỷ niệm 60 năm thành lập trường cấp ba, tôi ghé qua bệnh viện huyện, lặng lẽ tìm lại khu tập thể cũ. Nhưng tất cả đã đổi thay, cảnh vật xưa không còn nữa. Tôi cố hình dung lại dãy nhà cấp bốn, khoảng sân nhỏ, bậc tam cấp dẫn xuống giếng nước dưới chân đồi... nhưng mọi thứ dường như đã trôi vào quá khứ.

Tôi bước vào chợ huyện, lang thang giữa những sạp hàng, mong tìm lại chút không khí quen thuộc ngày nào. Kỳ lạ thay, chợ giờ sao nhỏ bé quá. Những con phố từng rộng mênh mông trong ký ức tuổi thơ, nay bỗng trở nên chật chội và lạ lẫm. Có lẽ không gian không đổi, chỉ là lòng người đã lớn. Hoặc cũng có thể, trong trí nhớ trẻ thơ, mọi thứ đều bao la và vĩnh cửu.

Nhưng có một điều thì vẫn vậy, cơn mưa rừng. Dù đã bao năm xa nơi ấy, mỗi lần trời đổ mưa vào một buổi chiều nhập nhoạng, tôi lại thấy tim mình lặng đi. Trong làn mưa ấy, tôi lại thấy hiện lên mái hiên gỗ cũ, thấy mẹ tất tả thu quần áo, thấy thằng bé đứng nép bên cửa, và thấy cả một thời tuổi thơ ngọt ngào, bình dị đến nao lòng...

Tản văn của Lê Ngọc Sơn