Nghệ sĩ đơn vị sự nghiệp công lập nghệ thuật biểu diễn sẽ được tăng chế độ, chính sách
Thể chế các chủ trương, chính sách của Đảng về nguồn nhân lực, chế độ, chính sách cho viên chức, người lao động trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch đang lấy ý kiến nhân dân về Dự thảo Nghị định quy định chế độ, chính sách đối với viên chức, người lao động chuyên môn trong các đơn vị sự nghiệp công lập lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn nhằm phù hợp với thực tiễn phát triển đất nước hiện nay.
Theo đánh giá của Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch, những năm qua, hoạt động nghệ thuật biểu diễn đã có những sự phát triển nhất định, nhiều tác phẩm, cụm tác phẩm, chương trình nghệ thuật biểu diễn phong phú, đa dạng về nội dung, phong phú về hình thức có giá trị về tư tưởng chính trị và nhân văn sâu sắc, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ nghệ thuật ngày càng cao của công chúng. Tuy nhiên, so với những thành tựu của các lĩnh vực khác, lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn chưa tương xứng, sức lan tỏa còn hạn chế.
Một trong những nguyên nhân cơ bản là cơ chế, chính sách đặc thù dành cho viên chức, người lao động chuyên môn trong các đơn vị sự nghiệp công lập nghệ thuật biểu diễn chưa theo kịp với thực tiễn phát triển, chưa kịp thời động viên, khích lệ sáng tạo trong lao động nghệ thuật.
Nghệ thuật biểu diễn là những loại hình nghệ thuật tổng hợp bao gồm cả không gian và thời gian do các nghệ sĩ sáng tạo và được trình diễn trên sân khấu bằng ngôn ngữ đặc trưng của mình cho khán giả xem trực tiếp. Biểu diễn nghệ thuật có mối quan hệ thống nhất biện chứng giữa tác giả văn học, đạo diễn, chỉ huy âm nhạc, biên đạo với các thành phần sáng tạo khác để tạo nên tác phẩm/sản phẩm nghệ thuật hoàn chỉnh từ biên kịch, nhạc sĩ, biên đạo, chỉ huy dàn nhạc, họa sĩ, âm thanh, tiếng động, ánh sáng, sân khấu, hóa trang, phục trang, kỹ thuật âm thanh, kỹ thuật sân khấu và khán giả. Tuy nhiên, nếu không có diễn viên với vai trò trung tâm trong hoạt động biểu diễn nghệ thuật thì không thể hình thành được các tác phẩm nghệ thuật biểu diễn trước công chúng.
Biểu diễn nghệ thuật là loại lao động phức tạp, tổng hợp vì phải thực hiện cùng một lúc các loại lao động trong một động tác: trí óc, cơ bắp, biểu cảm..., là công việc rất nặng nhọc, cường độ cao làm tiêu hao nhiều sức lực, thể chất, nguy hiểm, hồi hộp và sự căng thẳng thần kinh. Khi biểu diễn trên sân khấu phải thể hiện tình cảm trực tiếp trước khán giả với các trạng thái, cung bậc cảm xúc của vui, buồn, thương yêu, giận, ghét... của nhân vật do mình nhập vai và phải có thời gian luyện tập rất nhiều.
Đồng thời, phải chịu tác động của tiếng ồn, âm thanh, ánh sáng có cường độ cao; tiếp xúc trực tiếp với các chất độc hại: khói thuốc pháo, khói nhân tạo,... chất thải của động vật (chăm sóc nuôi dưỡng thú); ngâm mình nhiều giờ trong nước kể cả mùa đông lẫn mùa hè (múa rối nước); mang trên mình trang phục, đạo cụ nặng tới hàng chục kg (tuồng cổ).
Đó còn là việc nghệ sĩ biểu diễn trên giầy mũi cứng chuyên biệt kết hợp các động tác vũ đạo, bê, đỡ, vác có nguy cơ cao ảnh hưởng đến xương sống, các khớp quay cổ, hông, cổ chân, cổ tay như nghệ thuật múa ballet... Như vậy, nghệ thuật biểu diễn là hoạt động nghệ thuật gắn liền với vai trò của người diễn viên. Để có được sự luyện tập, phối hợp luyện tập cùng các bạn diễn trên sàn tập, trên sân khấu, người nghệ sĩ diễn viên đã phải trải qua quá trình học tập, khổ luyện rất lâu dài. Thời gian tập luyện chuẩn bị cho một tiết mục, chương trình, vở diễn có thể kéo dài hàng tuần, hàng tháng, thậm chí hàng năm, đòi hỏi sự khổ luyện của diễn viên.
Quyết định số 14/2015/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về chế độ phụ cấp ưu đãi nghề nghiệp và chế độ bồi dưỡng đối với người làm việc trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn đã thể hiện sự quan tâm, chính sách đãi ngộ của Đảng, Nhà nước, phần nào khuyến khích, động viên các nghệ sĩ diễn viên trực tiếp tham gia luyện tập, biểu diễn yên tâm công tác; nâng cao đời sống, tạo điều kiện cho người lao động nghệ thuật phát huy sức sáng tạo để xây dựng nhiều sản phẩm văn hóa đạt chất lượng cao phục vụ nhân dân, góp phần quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Quyết định này đã bước đầu quy định khá rõ vị trí chuyên môn nghề nghiệp trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn như diễn viên đóng vai chính, vai chính thứ, vai phụ trong vở diễn sân khấu, nhạc kịch, vũ kịch, xiếc, rối; diễn viên hát chính, chính thứ, diễn viên múa chính, chính thứ; nhạc công độc tấu với dàn nhạc, nhạc công trong dàn nhạc. Chỉ huy dàn nhạc giao hưởng nhạc vũ kịch, nhạc giao hưởng, hợp xướng, dàn nhạc sân khấu truyền thống; nhân viên hậu đài, nhân viên hóa trang, nhân viên phục trang, nhân viên đạo cụ… Đây còn là cơ sở để xây dựng vị trí việc làm áp dụng đối với viên chức chuyên môn, người lao động chuyên ngành trong các đơn vị sự nghiệp nghệ thuật biểu diễn công lập.
Tuy nhiên, qua 10 năm thực hiện Quyết định số 14/2015/QĐ-TTg đã bộc lộ một số hạn chế, bất cập đối tượng được hưởng, mức hưởng về chế độ phụ cấp ưu đãi nghề nghiệp, chế độ bồi dưỡng luyện tập, biểu diễn. Do đó, việc Chính phủ ban hành Nghị định quy định chế độ, chính sách đối với viên chức, người lao động chuyên môn trong các đơn vị sự nghiệp công lập lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn trong bối cảnh hiện nay rất cần thiết.
Dự thảo Nghị định gồm 12 Điều chia làm 3 Chương, trong đó quy định cụ thể về chế độ phụ cấp ưu đãi nghề nghiệp và chế độ bồi dưỡng luyện tập, bồi dưỡng biểu diễn. Điển hình, Dự thảo Nghị định quy định phụ cấp ưu đãi nghề nghiệp 50% áp dụng với đạo diễn sân khấu nghệ thuật truyền thống, chỉ đạo nghệ thuật sân khấu truyền thống, opera, musical; sáng tác âm nhạc giao hưởng; biên kịch sân khấu truyền thống; diễn viên tuồng, chèo, cải lương, xiếc, múa rối nước... (tăng 25% so với quy định hiện hành).
Mức 40%, áp dụng đối với đạo diễn, chỉ đạo nghệ thuật các loại hình nghệ thuật đương đại; biên đạo múa, huấn luyện múa; sáng tác âm nhạc, biên kịch các loại hình nghệ thuật đương đại; diễn viên kịch nói, kịch dân ca, kịch hình thể, kịch câm; hát hợp xướng, dân ca, ca khúc mới; múa rối cạn, múa đương đại, múa dân gian dân tộc, múa hát cung đình, múa tạp kỹ...(tăng 15% đến 25% so với quy định hiện hành). Mức 30%, áp dụng đối với diễn viên biểu diễn nhạc cụ điện tử và các phương tiện âm thanh khác; kỹ thuật viên sân khấu, hậu đài và nhân viên phục vụ (tăng 15% so với quy định hiện hành)…
Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết, dự kiến khi Nghị định được ban hành, về cơ bản, các cơ quan, tổ chức vẫn sử dụng nguồn lực tài chính và nguồn nhân lực hiện hành. Việc tổ chức thi hành Nghị định không làm phát sinh tổ chức bộ máy, biên chế, không đặt ra thủ tục hành chính mới.
Các nội dung quy định trong Dự thảo Nghị định được thực hiện trên cơ sở sử dụng hệ thống thiết chế, nhân lực, ngân sách hiện có của các Bộ, ngành, địa phương, các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước. Kinh phí thực hiện các nhiệm vụ được giao tại Nghị định được bố trí từ ngân sách nhà nước theo quy định của pháp luật về ngân sách nhà nước.
Với số lượng viên chức, người lao động được hưởng chế độ phụ cấp ưu đãi nghề, bồi dưỡng luyện tập, bồi dưỡng biểu diễn hiện nay không quá lớn, mức tăng không quá lớn, ngân sách có thể đáp ứng được. Dự kiến tăng mức chi ngân sách khoảng trên 600 tỷ đồng/năm.
Dự thảo “Nghị định quy định chế độ, chính sách đối với viên chức, người lao động chuyên môn trong các đơn vị sự nghiệp công lập lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn” được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch lấy ý kiến nhân dân đến hết ngày 25/9/2025. Dự kiến, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trình Chính phủ xem xét, ban hành Nghị định trong tháng 10 năm nay./.