160 hiện vật, tài liệu kể chuyện Bình dân học vụ
Nhân dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, sáng ngày 22/8/2025, tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia đã diễn ra lễ khai mạc trưng bày chuyên đề “Bình dân học vụ – Thắp sáng tương lai”. Đây là cơ hội để công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ, hiểu sâu sắc hơn về ý nghĩa lịch sử của phong trào Bình dân học vụ – một biểu tượng cho ý chí vượt khó và khát vọng vươn lên bằng tri thức của dân tộc Việt Nam. Đồng thời, nhấn mạnh vai trò học tập suốt đời trong xây dựng một xã hội tri thức.
Sau khi giành chính quyền năm 1945, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa non trẻ đối diện với ba “giặc” lớn: đói nghèo, mù chữ và xâm lược. Trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời ngày 3/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh: “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu.” Khi ấy, hơn 90% dân số Việt Nam còn mù chữ, việc xóa nạn mù chữ trở thành một trong sáu nhiệm vụ cấp bách của đất nước.
Ngày 8/9/1945, Sắc lệnh số 17/SL được ban hành, chính thức thành lập Nha Bình dân học vụ, mở đầu cho một phong trào học tập sôi nổi chưa từng có. Phong trào lan tỏa mạnh mẽ khắp mọi miền đất nước, từ thành thị đến nông thôn, từ miền xuôi lên miền ngược, với sự tham gia tự nguyện và nhiệt huyết của hàng triệu người dân không phân biệt tuổi tác, giới tính, tầng lớp.
Trưng bày chuyên đề gồm gần 160 hình ảnh, tài liệu, hiện vật quý, được chia làm ba phần:
Phần 1: “Diệt giặc dốt – Cuộc chiến không tiếng súng” tái hiện bối cảnh lịch sử sự ra đời của phong trào Bình dân học vụ. Cùng với các hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập tại Quảng trường Ba Đình, Chủ tịch Hồ Chí Minh và các thành viên Hội đồng Chính phủ lâm thời nước Việt Nam dân chủ cộng hòa… là các tài liệu, hiện vật như: sắc lệnh thành lập Nha Bình dân học vụ, lời kêu gọi xóa mù chữ của Chủ tịch Hồ Chí Minh…
Phần 2: “Ánh sáng tri thức lan tỏa” phản ánh khí thế sục sôi của cả dân tộc trong công cuộc học chữ quốc ngữ. Trưng bày giới thiệu nhiều hiện vật độc đáo như: bảng đen, sách giáo khoa, bút lông, đèn học, thư tay của học viên và giáo viên gửi về Nha Bình dân học vụ; sưu tập sách báo, nội san, nguyệt san, tranh cổ động về phong trào Bình dân học vụ; các phần thưởng (huân, huy chương, cờ, bằng khen) tuyên dương cá nhân, tổ chức đã có đóng góp trong phong trào. Đặc biệt, còn có sưu tập thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh, lãnh đạo Ty bình dân học vụ… gửi Nha bình dân học vụ, giáo viên và anh, chị, em học sinh.
Phần 3: “Từ Bình dân học vụ đến học tập suốt đời” khẳng định vai trò trường tồn của tri thức trong sự phát triển quốc gia. Phong trào Bình dân học vụ không chỉ là chiến dịch xóa mù chữ mà còn đặt nền móng cho một xã hội học tập, kéo dài đến tận hôm nay với hình thức mới – “Bình dân học vụ số”. Trưng bày giới thiệu những sáng kiến mới như các sản phẩm của sinh viên Lab EDABK – Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, cùng hình ảnh lãnh đạo Đảng, Nhà nước chỉ đạo các chương trình học tập suốt đời, chuyển đổi số giáo dục.
Đại diện Bảo tàng Lịch sử quốc gia cho hay, trong trưng bày này có rất nhiều tài liệu, hiện vật lần đầu tiên ra mắt công chúng như: sổ cảm tưởng của các trí thức về phong trào; huy hiệu do chiến sĩ cách mạng ở Côn Đảo vẽ, in để cổ động học chữ trong tù; các hiện vật hiến tặng từ gia đình ông Nguyễn Phong Niên, gia đình ông Vương Mạnh Thái, bà Nguyễn Thị Đảm.
Tại lễ khai mạc trưng bày, Bảo tàng cũng đã tổ chức lễ tiếp nhận tài liệu, hiện vật, hình ảnh về phong trào Bình dân học vụ, Chip EDABK-Brain do Đại học Bách khoa Hà Nội trao tặng; đồng thời ra mắt ứng dụng công nghệ AR trên nền tảng định vị không gian (VPS) tại hệ thống trưng bày. Ứng dụng do Bảo tàng Lịch sử Quốc gia phối hợp cùng Viettel High Tech triển khai. Đây là lần đầu tiên công nghệ điện toán không gian được ứng dụng trong bảo tàng tại Việt Nam. Chỉ bằng điện thoại thông minh, khách tham quan có thể tương tác trực tiếp với hiện vật thông qua mô hình 3D, hiệu ứng minh họa, thuyết minh tự động, giúp nội dung trở nên sống động, dễ hiểu và hấp dẫn hơn.
Trưng bày chuyên đề “Bình dân học vụ – Thắp sáng tương lai” mở cửa đến hết tháng 12/2025 tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam, 25 Tông Đản, Hoàn Kiếm, Hà Nội./.