Lật lại trang sử qua góc nhìn báo chí bên kia chiến tuyến
Nhân kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, NXB Chính trị quốc gia Sự thật ra mắt bạn đọc cuốn sách “Quá trình phát triển và sụp đổ của chế độ Ngô Đình Diệm – Ngập giữa vũng lầy” của nhà báo David Halberstam – người từng đoạt giải Pulitzer và có nhiều năm tác nghiệp tại chiến trường Việt Nam. Cuốn sách mang đến cái nhìn trực diện, sắc sảo và đầy nhân văn về một giai đoạn lịch sử nhiều biến động, từ một người chứng kiến đến từ bên kia chiến tuyến.
David Halberstam đến Việt Nam trong giai đoạn then chốt (từ tháng 10/1963 đến tháng 12/1964), khi chính quyền Ngô Đình Diệm bước vào khủng hoảng toàn diện. Trong vai trò phóng viên của Tạp chí Time, ông đã tiếp xúc trực tiếp với các nhân vật chính trị cấp cao trong chính quyền Sài Gòn và các phái đoàn ngoại giao, quân sự Mỹ. Dựa trên những quan sát của mình, Halberstam đã dựng nên một bức tranh toàn cảnh về sự hình thành, vận hành và tan rã của chế độ Ngô Đình Diệm.
Tác phẩm thẳng thắn chỉ rõ những sai lầm chiến lược của Mỹ tại miền Nam Việt Nam, đó là sự ngộ nhận về bản chất cuộc chiến và niềm tin mù quáng vào chính quyền Ngô Đình Diệm. Halberstam thẳng thắn nhận định việc can thiệp quân sự của Mỹ chỉ khiến tình hình thêm sa lầy. “Không một người Mỹ nào có thể trở về từ Việt Nam với cái đầu ngẩng cao và lương tâm trong sáng. Nếu có chút lương tâm, hẳn anh ta sẽ trở về nhà với một nỗi bất an sâu sắc, chưa kể đến những nỗi đau hay niềm thương cảm đối với đất nước này”, ông viết.
Dưới góc nhìn của một người làm báo, Halberstam không che giấu sự bối rối, thậm chí thất vọng trước cách mà giới chức Mỹ đã tô vẽ cho cuộc chiến này. Nhưng điều khiến cuốn sách vượt lên khỏi vai trò một bản ghi chép, chính là ở chỗ: Nó phản ánh bản lĩnh đạo đức của báo chí, thứ đạo đức vượt qua cả biên giới chính trị và quyền lực. Ông viết bằng nỗi bất an, bằng câu hỏi về danh dự và trách nhiệm của một quốc gia khi can thiệp vào vận mệnh của một dân tộc khác. Cuốn sách đầy ắp chi tiết, nhưng không lạnh lùng. Nó là một tài liệu sống động, nơi ngôn ngữ báo chí hòa quyện với giọng điệu suy tư của một người đã chạm tay vào sự thật, dù sự thật đó khiến chính ông tổn thương.
Cùng với việc thuật lại những biến cố chính trị, Halberstam còn ghi lại thực trạng xã hội miền Nam Việt Nam dưới chế độ Ngô Đình Diệm. Tác giả mô tả chi tiết các chiến dịch tuyên truyền, đàn áp phong trào Phật giáo, sự thao túng quyền lực của một nhóm người trong gia đình họ Ngô, rồi cả những hành động cấm đoán báo chí nước ngoài...
Việc lựa chọn xuất bản tác phẩm đúng dịp kỷ niệm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9 cho thấy Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật không chỉ giới thiệu một cuốn sách mà còn khẳng định tầm quan trọng của việc nhìn nhận và chia sẻ sự thật lịch sử, kể cả khi nó được ghi lại bởi một cây bút người Mỹ. Nhìn từ góc độ của “người trong cuộc” như Halberstam, chúng ta càng hiểu rõ vì sao cách mạng Việt Nam là tất yếu, vì sao khát vọng độc lập và lòng yêu nước không thể bị khuất phục bằng bom đạn, và vì sao, cuối cùng, chính nghĩa đã giành thắng lợi.
"Quá trình phát triển và sụp đổ của chế độ Ngô Đình Diệm – Ngập giữa vũng lầy" là tư liệu tham khảo có giá trị đối với bạn đọc quan tâm tới lịch sử hiện đại Việt Nam, báo chí chiến tranh và quan hệ Việt – Mỹ trong thế kỷ XX. Trên hết, đây là lời nhắc nhở sâu sắc về giá trị của độc lập dân tộc, tự do và tinh thần yêu nước – những điều thiêng liêng mà nhân dân Việt Nam đã giành được và gìn giữ bằng máu, bằng niềm tin không gì lay chuyển./.