Bác Hồ với báo chí cách mạng Việt Nam
Trong hành trình 100 năm hình thành và phát triển (1925 - 2025), báo chí cách mạng Việt Nam đã lớn mạnh không ngừng về nội dung, hình thức và đội ngũ làm báo. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, đặc biệt là vai trò định hướng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, nền báo chí cách mạng Việt Nam từng bước khẳng định vai trò là vũ khí tư tưởng sắc bén phục vụ sự nghiệp cách mạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là lãnh tụ vĩ đại, anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa kiệt xuất mà còn là người đặt nền móng xây dựng, phát triển nền báo chí cách mạng Việt Nam. Suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, Người đã để lại gần 2.000 bài báo dưới hàng trăm bút danh, thể hiện tư duy sắc sảo, tình cảm thiết tha với dân tộc và trách nhiệm xã hội sâu sắc.
Người đặt nền móng cho báo chí cách mạng Việt Nam
Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là lãnh tụ cách mạng kiệt xuất, anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa kiệt xuất của Việt Nam mà còn là người sáng lập nền báo chí cách mạng Việt Nam. Bài báo đầu tiên của Người, “Yêu sách của nhân dân An Nam” được đăng trên báo L’Humanité (Nhân đạo) - cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Pháp vào ngày 18/6/1919. Đây là bước ngoặt đầu tiên, đánh dấu sự khởi đầu cho sự nghiệp báo chí cách mạng của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh.
Năm 1921, với bút danh Nguyễn Ái Quốc, Người cùng một số nhà hoạt động cách mạng châu Phi như Algeria, Marốc, Tunisia... thành lập Hội Liên hiệp Thuộc địa và cho ra đời tờ Le Paria (Người cùng khổ) - cơ quan ngôn luận của Hội. Để ra được tờ báo này, Nguyễn Ái Quốc cùng các đồng chí của mình, trước hết phải thành lập được Hội Hợp tác Người cùng khổ và mỗi người tham gia Hội phải đóng cổ phần 100 France. Nhưng số người đóng cổ phần không đủ nên Hội Hợp tác Người cùng khổ không ra đời được. Tuy nhiên, Nguyễn Ái Quốc vẫn quyết tâm xuất bản tờ báo này. Người trở thành trụ cột của tờ báo vừa là chủ nhiệm, chủ bút, quản lý, phóng viên, phát hành…
Trong lời kêu gọi nhân dân các nước thuộc địa, Nguyễn Ái Quốc nhấn mạnh: “Người cùng khổ là tờ báo đầu tiên có mục đích thực hiện tình đoàn kết nhân dân các nước thuộc địa với nhân dân chính quốc đấu tranh chống kẻ thù chung. Để công việc được thành công, chúng tôi kêu gọi sự tận tâm của các bạn hãy gia nhập Hội Hợp tác Người cùng khổ và hãy đặt mua dài hạn báo Người cùng khổ - Le Paria”.
Số đầu tiên của Le Paria ra mắt ngày 1/4/1922, mỗi kỳ in 1.000 bản, mang nội dung chống chủ nghĩa thực dân, kêu gọi đoàn kết giữa các dân tộc bị áp bức. Báo tồn tại đến năm 1926, ra được 38 số, để lại dấu ấn đậm nét trong lịch sử báo chí cách mạng thế giới.
Tiếp nối hành trình làm báo cách mạng, tháng 11/1924, Nguyễn Ái Quốc được Quốc tế Cộng sản cử sang Quảng Châu (Trung Quốc). Tại đây, Người sáng lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên và ra báo Thanh niên, số đầu tiên phát hành ngày 21/6/1925. Ngày này sau trở thành Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam.
Tháng 12/1926, Người thành lập báo Công Nông dành cho giai cấp công nhân và nông dân. Tháng 12/1927, Bác lại tiếp tục cho ra đời báo Lính Kách Mệnh (tiền thân của báo Quân đội nhân dân ngày nay) phục vụ đội ngũ cán bộ, chiến sĩ cách mạng.
Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời (3/2/1930), để giới thiệu những vấn đề lý luận, hướng dẫn kinh nghiệm hoạt động cách mạng cho cán bộ đảng viên, ngày 5/8/1930, Người cho xuất bản Tạp chí Đỏ, in ronéo, khổ 13x19cm, chữ đánh máy. Tạp chí góp phần quan trọng trong việc nâng cao nhận thức và kỹ năng công tác cho cán bộ, đảng viên.
Trở về nước sau gần nửa thế kỷ hoạt động ở nước ngoài, Người sáng lập báo Việt Nam Độc lập, kêu gọi toàn dân đứng lên giành độc lập dân tộc. Từ bài báo đầu tiên Yêu sách của nhân dân An Nam đăng trên báo L’Humanité đến tác phẩm cuối cùng “Thư trả lời Tổng thống Mỹ” đăng trên báo Nhân dân ngày 25/8/1969, Hồ Chí Minh đã để lại hơn 2.000 bài báo với 174 bút danh khác nhau. Đó là một di sản quý báu về tư tưởng, lý luận, phương pháp làm báo cách mạng.
Tư tưởng chỉ đạo và đạo đức báo chí cách mạng
Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn coi báo chí là vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng văn hóa. Người xác định: “Bài báo là tờ hịch cách mạng”, “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”. Với Người, báo chí là công cụ để phục vụ cách mạng, phục vụ nhân dân. Người nhấn mạnh: “Một tờ báo không được đại đa số (dân chúng) ham thích thì không xứng đáng là một tờ báo” và: “Không riêng viết sách, viết báo mà công tác gì muốn làm tốt phải coi trọng ý kiến của nhân dân”.
Người yêu cầu nhà báo phải có lập trường chính trị vững vàng: “Tất cả những người làm báo phải có lập trường chính trị vững chắc. Chính trị phải làm chủ. Đường lối chính trị đúng thì những việc khác mới đúng được”. Đây là yêu cầu nền tảng để báo chí cách mạng không bị chệch hướng.
Tại Đại hội II Hội Nhà báo Việt Nam (năm 1959), Bác nhận xét, ưu điểm các nhà báo là cơ bản nhưng khuyết điểm cũng còn nhiều. Một trong những khuyết điểm đó là nắm vấn đề chính trị không được chắc chắn. Người luôn nhắc nhở phải học tập để tiến bộ, phê phán thói tự mãn: “Muốn tiến bộ, muốn hay thì phải cố gắng học hỏi, ra công rèn luyện. Chớ tự ái cho mình là tuyệt rồi. Tự ái tức là tự phụ, mà tự phụ là kẻ địch dữ tợn, nó ngăn chặn con đường tiến bộ của chúng ta”.
Bác luôn nhấn mạnh yêu cầu trung thực - một phẩm chất cốt lõi của người làm báo: “Không biết rõ, hiểu rõ, chớ nói, chớ viết càn”. “Viết báo trước tiên phải đúng sự thật, bắt nguồn từ thực tế cuộc sống, với những con số, những sự kiện đã được xem xét, kiểm tra, chọn lọc. Bởi sự thật vừa là sức mạnh của bài viết, cũng đồng thời là thước đo đạo đức của người làm báo cách mạng”.
Bên cạnh đó, Người cũng chỉ rõ nhiều căn bệnh trong nghề làm báo như: dài dòng, rỗng tuếch, cầu kỳ, khô khan, bệnh sáo cũ, nói không ai hiểu, bệnh hay nói chữ... Hồ Chí Minh cũng rất coi trọng phương pháp thể hiện: “Phải viết cho đúng trình độ của người đọc, viết phải rõ ràng, gọn gàng… phải học cách nói, tiếng nói của quần chúng… Viết làm sao cho quần chúng đều hiểu, đều tin, đều quyết tâm làm theo lời kêu gọi của mình”.
Tại Đại hội III Hội Nhà báo Việt Nam (năm 1962), Bác khẳng định: “Nhiệm vụ chính của báo chí là phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng”. Người kết luận tất cả những nhiệm vụ cách mạng đều là nhiệm vụ của báo chí.
Theo Bác giữa cách mạng và báo chí có một sự thống nhất hữu cơ bởi: “Chế độ ta là chế độ dân chủ, tư tưởng phải được tự do… Khi mọi người đã phát biểu ý kiến, đã tìm thấy chân lý, lúc đó, quyền tự do tư tưởng hóa ra quyền tự do phục tùng chân lý. Chân lý là cái gì có lợi cho Tổ quốc, cho nhân dân. Cái gì trái với lợi ích của Tổ quốc, của nhân dân tức là không phải chân lý”.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về báo chí cách mạng là kim chỉ nam cho đội ngũ người làm báo Việt Nam. Đó là tư tưởng nhất quán về mục tiêu phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân; về sự trung thực, dũng cảm, gắn bó với thực tiễn và không ngừng học hỏi. Làm báo theo lời dạy của Bác cũng là cách tốt nhất để báo chí tiếp tục phát huy vai trò trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hôm nay./.